Экологиялық тазалық

                Экологиялық тазалық – тіршілік тезі 

ТАБИҒАТ – ТУҒАН ҮЙІМІЗ 

     Қазіргі күндегі оқушыларды отан сүйгіштікке  тәрбиелеудің бірі – экологиялық  білім мен тәрбие беру болып табылады.

     Экологиялық білім мен тәрбиенің негізгі  міндеті – құқықтық моральдық, әлеуметтіқ, экономикалық ұстанымдарды сақтай отырып, қоршаған табиғатқа адами көзқараспен қарап оны белсенді қорғауға, үнемді пайдалануға тәрбиелеу болып табылады.

     Бізді қоршаған табиғаттың құрылымы әлемдік  тепе – теңдік заңы бойынша жұмыс  істеп, осы заңдылыққа бағынады. Табиғаттың бір тетігі не тармағы бұзылса, оны қайта орнына келтіру үшін көп уақыт кетеді, әрі табиғаттың басқа саласына зиян келтіреді. Сондықтан экологиялық білім және табиғат қорғауға тәрбиелеу ұғымын біртұтас шара жүйесіне айналдырып «Адам – қоғам - табиғат» қатынасының қалыптасуына  бағыттау керек. Бұл жүйе әрбір азаматтың, оқушының табиғат құрылымын оның даму заңдылықтарын және табиғат пен қоғамның басқа да этикалық нормаларын білуді қажет етеді.

     Экологиялық білімнің негізгі жүйесі қазіргі таңда, жалпы білім беретін орта мектептерде экологиялық білімді іске асырудың тиімді жолдарын таңдап алуда болып табылады.

     Осындай экологиялық білім мен тәрбиені тиімді іске асырудың бірден бір жолы мұғалімдер мен оқушылардың облыстық экологиялық форумын өткізу ісі.

     Алматы  облыстық мамандар кәсібін дамыту институтының ұйымдастыруымен 1999 жылдан бері жыл  сайын 5–маусым «Дүниежүзілік қоршаған ортаны қорғау» күніне арнап облыс  экологтары, мұғалімдері және оқушылардың қатысуымен облыстық экологиялық форум  өткізіліп отырады.

     Форумға жыл сайын, Облыстық қоршаған ортаны қорғау басқармасы демеушілік етеді. Осы  дәстүрмен биылғы жылы да қомақты  қаржы бөлініп облыс экологтары, мұғалімдері және оқушылар арасында облыстық сайыс өткізілді.

     Бұл сайыстың негізгі мақсаты – облыс табиғатын қорғау және оны терең танып білумен бірге, аудандағы экологиялық басқарма қызметкерлері, ұстаздар қауымы, ата – аналар және оқушылар арасында табиғатқа, туған жерге деген біріккен кешенді тиімді көзқарас қалыптастырып, оны іске асыру туралы бір келісімге келу еді. Осы мақсат форум қорытындысы көрсеткендей орындалған сипат көрсетті.

     Облыстық  ғылыми – экологиялық форумға  облыстағы 19 ауданнан 1065 оқушы, студент, мұғалім және экологтар қатысты. Форум Талдықорған, Алматы қалаларындаекі аймақта өткізілді. 

ЭКОЛОГИЯЛЫҚ СОҚПАҚ ЖӘНЕ БИОСФЕРА КОМПОНЕНТТЕРІ 
 

     Қазақстан биосферасының компоненттері (жер, су, өсімдік әлемі, жануарлар дүниесі, атмосфералық ауа) бұрын-соңды болмаған экологиялық-биологиялық өзгерістерге ұшырап кетті. Биосфераың тозуы (деградациялануы), шөлейттену, топырақтың жел және су эрозиясына ұшырауы, өсімдіктер мен жануарлар әлемінің азая бастауы, ауыз судың мөлшерден тыс азайып кетуі, әсіресе оңтүстік аймақтарда тұратын халықтардың ауыз суға мұқтаж болуы, үлкен проблемаға айналып отыр. Оның әлі күнге дейін шешімі табылмай келеді.

     Екінші  бір экологиялық өзгерстер атмосфералық ауаның физикалық, химиялық, биологиялық  және эстетикалық жолдармен ластануы. Олардың ішіндегі ең ауыр атмосфералық ауаның радионуклеидтермен ластануы. Ол адамзат баласына қандай ауыр азап әкеледі. Әсіресе тірі организмдердің генетикалық қорына үлкен зиян келтіретіні кейінгі кезде байқала түсуде. Бұл проблема қазіргі кезде кезек күттірмейтін проблемалардың ең бастысы болып отыр. Жас жеткіншектерге үздіксіз экологиялық білім, тәрбие беру Қазақстан Республикасы бойынша және Жер шарындағы барлық мемлекеттер экологиялық білім мен тәрбие беруге бет бұра бастады, бұл проблема «Қзақстан-2003» даму стратегиясында басты орын алып отырғаны баршаға белгілі.                 

     Үздіксіз  экологиялық білім мен тәрбие беру өте үлкен орында. Сондықтан  мұғалімдер экологиялық соқпақты дұрыс  ұйымдастыруға үлкен көңіл бөлуде. Экологиялық соқпақты дұрыс ұйымдастыруға үлкен көңіл бөлуде. Экологиялық соқпақ жас жеткіншектер экологиялық білім мен тәрбие берудің ең басты көрсеткіші. Экологиялық соқпақ арқылы биосфераның компоненттерімен таныстыру кейінгі кезде дамып келе жатқан оқу технологиясының бір түрі.                                                                                          

       Экологиялық соқпақ дегеніміз:

     - экологиялық білім мен тәрбие беру табиғатты қорғауға арналған алдын ала белгіленген маршрут және олар бойынша оқушылардың жүріп өтеті жолы;

     -  биосфера компоненттерінің арасында оқушылардың, студенттердің  айналаны қоршаган сыртқы табиғи ортады мінез-құлқын қалыптастыру және денсаулыгын арттыру;   

     - оқушыларға, студенттерге биосферада  болып жатқан экологиялық құбылыстағы  экологиялық білімдерін көбейту  және дамыту;

      - оқушыларға, биосферада болып жатқан әр түрлі ластану процестерін, экологиялық-биологиялық құбылыстарды, сонымен бірге оқушылардың танымдық қызығушылықтарын арттыру;

     - мұғалімдер оқушыларға биосфера компоненттеріне адамның іс-әрекетінің әсерін көрсетіп антропогенді фактордың не екені көзбекөз түсіндіреді. Биосфера компоненттерін аялауға баулиды. Басқа да соқпақ арқылы дидактикалык принциптерді дамытуға жол ашады.                                                                                                                                                                                                          

     Экологиялық соқпақтың қазіргі  кезде бірнеше түрі бар екені  анықталып отыр. Олар:табиғи қызығушылық  танымдық жолы (соқпақ), оқу экологиялық жол (соқпақ), туристік танымдық экологиялық (соқпақ) және т.б. түрде болуы мүмкін. Олардың өз алдына қойған мақсаттары мен міндеттері бар. Табиғаттың ғылыми неғізінде қорғауға көмектеседі. Табиғатқа зиян келтірмейтін қауіпсіз технологияларды өндіріске енгізудің жолдарын көрсетіп береді. Табиғатты қорғау ережесінің сақталуына мүмкіндік туғызады.

     1. Оқу экологиялық соқпақтың негізгі мақсаты – экологиялық білім мен тәрбие беруге, табиғат аясында демалуды сүйетіндердің көңілкүйін көтеруге, белгілі бір аймақта биосфера компоненттерін сақтауға бағытталған.

     Оқу экологиялық соқпақтар бірнеше  түрде жасалынуы мүмкін:

     - қорықтар арасында;

     - ұлттық бақтар ішінде;

     - аралық зоналарда;

     - орман бақтары, демалыс зоналары, қалың қамыс аймақтарында, шөл  және шөлейт зоналарда да оқу  экологиялық соқпақтар жасалынуы мүмкін.

      Мектеп, балалардың жазғы сауықтыру орыны ( пионерлер лагері ) орналасқан жерлерінде оқу экологиялық соқпағы жасалынуы  мүмкін. Оқу экологиялық соқпақтың  мақсаты экологиялық білім мен  тәрбие берудің дұрыс ұйымдастырылуы биосфера компоненттеріне деген  оқушылардың адамгершілік көзқарасын өзгертеді. Биосфера компоненттерімен саналы түрде қарым – қатыңас жасайды. Серуен 2 немесе 3 сағат мөлшеріне есептелінеді. Мектеп, колледж және жоғары оқу орындарының (университеттердің, институттардың) студенттеріне арналып ұйымдастырылады. Қарапайым адамдарға да мүмкіншілік туғызады. Эклогиялық соқпақпен жүріп отыру үшін сол аймақты жақсы білетін адам жолға басшылық етеді. Барлық жағдайларды түсіндіріп айтып оытрады. Бағалы өсімдыктерді жұлмау, сындырмау, өсімдіктердің жеміс- жидектерін үзбей және т.б. қолайсыз жағдайларды жасамау қажет. Бұл процеске мектеп оқушылары басшылық етеді.

      2. Биосфералық танымдық-серуендер  соқпағы. Бұл экологиялық соқпақ курорттық, тынығу үйлерінің маңайында орналасады. Негізгі мақсаты – адаммен биосфера арасындағы қарым-қатынас, өндіріс және ауыл шаруашылықтарының биосфераға тигізетін әсерін көрсету. Бұл соқпақтың ұзындығы 8-10 километрге дейін созылуы мүмкін. Жаяу жүру 3-4 сағатқа созылады. Аймақтағы табиғат ескерткіштерімен демалушыларды таныстырады. Сондай-ақ мәдени-тарихи ескерткіштермен таныстырады. Қыс кезінде танымдық серуендеу экологиялық соқпақ жұмыс істеуі мүмкін. Шаңғымен сырғану, тебу кең көлемде жүргізіледі. Қыстық оқу экологиялық  соқпақтары биосфера компоненттерін аялауға, рекреациялық, ақпараттық тынымдық қызығушылық және экологиялық білім мен тәрбие беру проблемаларды шешуге мүмкіндік туғызады.

     3. Танымдық-туристік  экологиялық соқпақ. Негізгі мақсаты – адамзат баласының биосфера компоненттеріне тигізетін әсеріне мониторинг жасау. Алған экологиялық білім мен тәрбиені оқу процесінде қолдану.

     Танымдық  серуендеу және танымдық туристік экологиялық  соқпақтар негізінен ғылыми-ақпараттық жағынан экологиялық, ботаникалық, зоологиялық құндылығы орасан зор  болады.

     Экологиялық соқпақтардың маршруттарын таңдағанда белгілі бір мақсат қойылады.

     Негізінен екі мақсат болу шарт:

     1. Тардымдылық;

     2. Ақпараттық.

     Әрқашан да осы екі принципті басшылыққа алып отырған жөн.

     Танымдық  экологиялық бағыттың белгілерінде үш принципті басшылыққа алады.

     1. Биосфера компоненттерінің (жер, су, өсімдік әлемінің, жануарлар дүниесі) алуан түрлілігі.

     2. Бисофера компонентінің тартымдылығы.

     3. Биосфера компонентінің өзіндік  биологиялық және экологиялық  ерекшеліктері.

     Табиғи  экологиялық соқпақтар негізінен  елді-мекенжайларда орналасқандықтан, оларға баратын табиғи жолдар қиындық жасауы мүмкін.

     Табиғи  оқу экологиялық соқпақ келушілердің табиғатқа деген қызығушылығын  арттыра түсуіне мүмкіндік туғызатындай болуы шарт. Қорыта келе, табиғи оқу  экологиялық соқпақтарын салу бірнеше мақсаттарға сүйенеді:

     1. Келушілерге ерекше түрде әсер  етүі.

     2. Келушілердің экологиялық көзқарастарын  арттыру.

     3. Өсімдіктер түрлерін жазып оны  анықтау.

     4. Биосфера компоненттеріне абиотикалық, биотикалық, антропогендік факторладың тигізетін экологиялық әсерін анықтау.

     5. Экологиялық серуен, танымдық соқпақтарды  салудың ғылыми және методикалық  принциптерін өңдеу және функционалдық  анықтаумен түрін таңдағанда  экологиялық соқпақ бойындағы  танымдық объектілерінің жиілігін  анықтау.  

Экологиялық білім мен тәрбиенің бір бағыты

     Мектепте  экологиялық біліктілік пен тәрбие қалыптастыруда география, биология және химия пәндерінің маңызы зор. Жаратылыстану  пәндерінде оқушыларға сабақ тақырыптарымен байланыстырып экологиялық мәселелердің туындау себебің, өмір сүріп отырған ортаның жағдайын таныстырып отыру қажет. Десек те, оқушыларды экологиялық білім мен табиғатты қорғауға тәрбиелеу тек сабақ үстінде ғана пайдалану жеткіліксіз. Сыныптан тыс жүргізілетін жұмыстарда экологиялық білім мен табиғатты қолдаудың азаматтық борышын қалыптастыратын ғылыми білім болып табылады.

       Қазіргі кездегі мектеп мұғалімдерінің  жауапты міндеттерінің бірі оқушылардың  санасына қоршаған ортаға деген  сүйіспеншілікті қалыптастыру, туған  өлке табиғаттың байлығын сақтау  және молайта түсуге бағытталған сезімдерін тәрбиелеу.

     Төменде табиғат қорғау, экологиялық тәрбие беру тақырабына «Аяласаң – табиғатты  аяла» ғылыми-теориялық конференциясына  жоспарын ұсынып отырмыз. 

     АЯЛАСАҢ – ТАБИҒАТТЫ АЯЛА

(ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ  КОРФЕРЕНЦИЯ)

         Мақсаты: оқушыларды табиғатты аялауға, сүйе білуге үйрету, олардың туған жерге деген мейірімі мен ықыласын тудыру және арттыру.

        Көрнекілігі: конференция эмблемасы,  табиғат туралы даналық сөздер.

        Магнитофоннан ақырын «Сарыарқа»  күйі ойып тұрады.

      Конференцияны жүргізуші: «Табиғат – адам тәрбиешісі». Адам адам болып туып, адам болып қалуы үшін табиғаттың атқарар ролі зор. Табиғат бөлшектері: жан-жануарлар дүниесі, өсімдіктер әлемі, өзен-көл, адамдардың ойына сана, денесіне қуат, бойына күш, өнеріне шабыт, көніліне қанат береді.