Атмосфераның құрылысы мен газдық құрамы

Қалалардың демографиялык, және экономикалық тұрғыдан өсуі әсерінен экожүйеге техногенді әсердің артуы  тек қала маңында ғана емес, олардан  біршама қашықтықтарда да біліне бастады. Осыған байланысты қаланың экологиялық жағдайы көптеген өнеркәсіпті қалаларда нашарлап кетті. Қалалар планетамыздың азғана бөлігін алып жатуына байланысты, қалған табиғаттың бөлігін аман сақтап қалуға мүмкіндік бар. Қалалар - адамзаттың болашағы. Аристотель айтқандай - «Біз қалаларды тұрғызамыз, алқалалар бізді қалыптастырады». Урбанизацияның экожүйелер үшін жағымсыз болуы міндетті түрде емес, ал оны экологияландыру жағымды құбылыс. Қала және қалалық орта сонда өмір сүретін халықтың Қажеттіліктерін өтеуге, денсаулығына, өмір сапасына қатты әсер етеді. Сондықтан қазіргі таңда қалалық ортаны экологияландыру адамзат үшін өмірлік қажеттілік болып табылады.

[өңдеу]Халың санынық өсуі.

Жер үшін ең үлкен проблема - тез өсіп келе жатқан халық саны. Осы процесті азайту үшін жасалған көптеген әртүрлі әрекеттер іске аспай жатыр. Қазіргі таңда Африка, Азия, Оңтүстік Америка елдерінде «демографиялық жарылыс» орын алуда. Кезінде (XIX ғасырдың бас кезінде) экономист Мальтустың өзі халық санының бақылаусыз өсуі азық-түліктің тапшылығына алып келетінін айтқан болатын. Қазіргі таңда кейбір ғалымдардың айтуынша (мысалы, ағылшындық климатолог-ғалым Джеймс Лавлок) Жер үшін 1 млрд немесе соған жақын халық саны оптималды деп есептейді. Климаттың өзгеруі бойынша үкімет аралық сарапшылар тобының (IPCC) болжамы бойынша - 2040 жылы Европада жаздың күндері 2003 жылдың жазғы күніндей температура 38°С- 48°С-ты құрайтын болады. Мұндағы негізгі мәселе адамдардың көптеп өлуі емес, өсімдіктер өспей Европада азық-түлікті өсіру тоқтаудың алдында болады - дейді. Бұл ұйым тобының есебінше, 2040 жылы Сахара шөлі Европаның ортасына, тіпті Берлинге дейін жылжиды. Әлеуметтік-экономикалың проблемалар. Азың-түлік тапшылығы. Әлем бойынша астық, ет, балық және басқа тағам түрлерін адам басына шаққанда өндірілуі 1985 жылдан бері төмендеп келеді. Болжамдар бойынша, 2010 жылға қарай бидай мен күріштің бағасы екі еседен аса қымбаттайды деп күтілуде. Бұл кедей елдерде халықтың жаппай ашаршылыққа ұшырауына алып келуі мүмкін. Азық-түлік тапшылығының басты себебі - 1956 жылдан бері адам басына шаққанда егістік жерлерінің көлемінің қысқарып, басқа мақсаттарға пайдаланылуы және топырақтың эрозияға ұшырауына байланысты. «Жасыл революцияға» байланысты 1970- ші жылдары жаңа сорттарды енгізу, суғару, тыңайтқыштар мен гербицидтерді пайдалану арқылы өнімнің төмендеуі тоқтатылды. Алайда суғару үшін судың тапшылығына байланысты Австралияда, Африкада бұл әрекеттер іске аспады. Қазіргі таңда суғару жұмыстары үшін судың тапшылығы Азияда, Америкада байқалуда. Сондай-ақ балық қоры да күрт азайды. 1950 жылдан 1989 жылға дейін әлем бойынша балық аулау 19 миллионнан 89 миллионға жетті.

[өңдеу]«Жасыл революция» және оның салдары.

 
«Жасыл революция» ғылыми-техникалық революцияның бір көрінісі - ауыл шаруашылығының қарқынды:

• ауыл шаруашылығын техникаландыру (машина мен

техникаларды пайдалану);

• өсімдіктер мен жануарлардың жасанды жолмен алынған

жаңа сорттарын қолдану;

• химияландыру (улы химикаттар мен тыңайтқыштарды

пайдалану);

• мелиорация (суғармалы жерлердің көлемін ұлғайту)

жолдармен дамуы. 
 
«Жасыл революцияның» екі түрі бар. 
1. XX ғасырдың 60-70 жылдары пайда болды. Оның бастамасын көтерген мексикандық селекционер Норман Берлоуг болды. Ол ескі сорттарға қарағанда өнімді 3 есе көп беретін жаңа «Мексикале» сортын сұрыптап шығарды. Н.Берлоугтан кейін басқа селекционерлер де жаңа жүғері, мақта, күріш сорттарын сұрыптап шығара бастады. Тек жем-шөппен ғана емес, витаминдермен, антибиотиктермен, сондай-ақ салмағы тез артуы үшін - өсу стимуляторларымен өсірілген өнімділіғі жоғары жануарлар пайда болды. Осы революцияның арқасында астықты дақылдардың өнімділігі 2-3 есе артып, өнімдердің ассортименті екі есе көбейді. Қазіргі шығарылып жатқан өнімдердің жартысынан көбі 1950 жылдарға дейін шығарылмаған. Кейбір дамушы елдер, мысалы, Үндістан астыққа деген сұранысын өзі қамтамасыз ете бастады. «Жасыл революция» халықтардың тағамға деген сұранысын қанағаттандырғанмен, көптеген жағымсыз жағдайларға: топырақтың деградацияға ұшырауына, ауыл шаруашылығы өнімдерінің төмендеуіне және т.б. алып келді.

2. 80-ші жылдардың ортасынан бастап  ғалымдар, егер ауыл шаруашылығы  антропогендік энергияны дәл  осылай жұмсай берсе екінші  «Жасыл революцияның» болатыны туралы айта бастады. Оның негізінде - ауыл шаруашылы дақылдарын, мал шаруашылығы өнімдерін экологиялық технология бойынша өңдеуге ауысу принциптері жатыр.

Селекционерлер «рекордшыл» сорттарға  қарағанда қолайсыз жағдайларда, тыңайтқыштың аз мөлшерінде, арам шөптерге, зиянкестерге және ауруларға шыдамды біршама жоғары өнім беретін сорттарды шығаруға ауыса бастады. Бұл үшін жергілікті мәдени өсімдіктер популяциясы кеңінен қолданылуда. Екінші «Жасыл революцияның» бір бағыты, экожүйелерге антропогендік әсердің салдарларымен күресетін «экологиялық таза» әдістерді қолдану. Ал негізінен - қоршаған ортаға әсерді мейлінше азайту, антропогендік энергияны төмендетіп, өсімдіктер зиянкестерімен күресу де биологиялық әдістерді пайдалану болып табылады.

Экологиялық қауіп. Экологиялық проблемаларды түбегейлі шешу - көптеген аспектілері және бағыттары бар жауапкершілігі мол экологиялық саясат жүргізу жағдайында ғана мүмкін. Кез- келген шаруашылық іс-әрекет нәтижесінде экологиялық зардаптардың мөлшерін минималды, мейлінше төмен жасауды білдіретін экологиялық қауіп концепциясы осы ережелердің бірі болып табылады.

Бұл жағдайда қоршаған ортаға тигізетін  зардаптың қауіптің деңгейі басты  мәселе болып табылады. Экологиялық  қауіп концепциясының талабына сәйкес алдымен адамның тұрмыс-тіршілігі мен қоршаған ортаға жағымсыз әсер ететін факторлар кешенін анықтау қажет. Осының негізінде әртүрлі шешімдердің ішінен ең қолайлысы таңдап алынады. Экологиялық қауіп — бұл қазіргі кезде немесе болашақта жоспарланып отырған адамның іс-әрекеті әсерінен, қоршаған табиғи ортаның экологиялық деградацияға немесе тұрақсыз, құбылмалы жағдайға ұшырау ықтималдығы.

Экожүйе өздігінен дамиды, табиғи тепе-теңдік пен жүйенің орнықтылығын бұзатын факторлар болмаған жағдайда өзін-өзі толтырып, қалыпқ а әкеліп отырады. Тепе-теңдікті бұзатын, қауіпті көздер - табиғи стихиялы құбылыстар (жер сілкінісі, топан су), тірі табиғат (эпидемиялар, эпизотиялар), сондай-ақ антропогендік факторлар (авариялар, катастрофалар) болуы мүмкін. Экологиялық қауіп - адам қателігі, адамзат қоғамының іс-әрекеті нәтижесінде тіршілік ағымының бұзылу ықтималдығы. Жақсартуға талпынамын деп, адам көбіне керісінше қарама- қарсы нәтиже алып жатады. Бір жүйені жақсартамын деп, басқа жүйелердің мүмкіншілігін ескере бермейді.

Техникалық ғимараттар мен коммуникацияларды пайдалану кезінде экологиялық қауіп арта түседі. Республика аумағында құбыр желілерінің зақымдануы, темір жол апаттары, өнеркәсіптегі үлкен авариялар жиі болып тұрады. Мәліметтер бойынша, АЭС-ғы қатерлі жағдайлардың 45%, авиаката- строфалардың 60%, теңіз катастрофаларының 80% адам Қателіктеріне байланысты. Қоршаған ортаның деградацияға ұшырау мен болып жатқан экологиялық жағдайларға бақылаудың жоқ екенін мысал түрінде айта кетуге болады. 1972 жылы қант қамыстарына зиян келтіретін көртышқандармен күрес жүргізу үшін Ямайкаға мангустар (Herpestes) алып келінді. Бірақ ол жануарлардың тек көртышқандарды ғана емес, жергілікті фаунаның көптеген түрлерін де құртып жіберетінін ешкім ескерген жоқ. Бар болғаны 10 жыл ішінде Ямайкада биоценоздарда үлкен өзгерістер жүріп, көртышқандар өздері үшін жаңа экологиялық қуыс тауып дәл бұрынғыдай қант қамысына зиян әкелуде. Ал жергілікті жерде жануарлардлың пайдалы түрлерінің саны күрт төмендеп кетті. Шығыс Африкада леопардтарды (Panthera pardus) жаппай қыру, үй жануарларының қас жауына айналған павиандардың санының кұрт көбеюіне алып келді. Ал Колорадо штатында койоттарды (Canis latrans) қыру фермерлер үшін үлкен проблемаға айналған қояндардың көбеюіне алып келді. ^[1]

Атмосфераға антропогенді әсердің ықпалы  [ 14 бет ]

Жоспар

ЖОСПАР 
 
Атмосфераға антропогенді әсердің ықпалы  
1. Атмосфераның құрылысы мен газдық құрамы 
2. Атмосфераны ластайтын заттектерді топтастыру 
3. Атмосфералық ауаны ластаушы көздер мен ластағыштардың құрамы 
4. Атмосфераны ластанудан қорғау жолдары

Кіріспе

Атмосфераға антропогенді әсердің ықпалы  
1. Атмосфераның құрылысы мен газдық құрамы 
Атмосфера деген атау гректің екі сөзінен: atmos —ауа және sphaira — шар, алынған. Көбіне өзіміздің тіршілігімізде қолданатын ауаны біз атмосфера деп атай береміз. Бірақ-та, бұл үғым дұрыс емес, себебі ауа атмосфераның негізгі бөлігінің бірі ғана. Атмосфера әр түрлі газ, су буы және ауа тозаңы бөлшектерінің қоспаларынан тұратын Жердің газ тәрізді қабықшасы. Ауа осы газды кабаттың жерге жақын орналасқан бөлігінде шоғырланады және бұл ең тығызды қабат болып саналады. Жоғары биіктікке көтерілген сайын атмосфералық қысым төмендеп отырады:  
биіктік (км) 0 1 2 3 4 5 20 50 100  
қысым (мм) 760 671 593 524 463 405 41,0 0,40 0,007 
°С кезіндегі биіктігі 760 мм сынап бағанасына тең ауа қысымы өлшем бірлігі болып саналады. Интернационалдық жүйе бойынша 1 атм = 101,325 кПа-ға тең. Атмосфераның жалпы массасы 5,51 1015 тоннаға (500 триллион т) жуык, оның ішінде оттекке келетіні 105 триллион тонна, жыл сайын жұмсалатын оттектің мөлшері 0,01%. Планетадағы оттекті тірі заттектер 5200-5800 жылда толық жаңартады. Ал оның барлық массасы тірі организмдер арқылы шамамен 2000 жылда өтеді. Атмосфералық көмір қышқылының тірі организмдер арқылы өтуі 300 - 395 жыл аралығында. 
Атмосфераның құрылысы мен құрамы. Атмосфера Жер бетінен жоғары қарай шамамен 3000 км-ге дейін созылады. Жоғарылаған сайын атмосфераныц химиялык құрамы мен физикалық қасиеттсрі өзгереді. Температураның өзгеруіне байланысты атмосфера бірнеше қабаттарға (сфераларға) бөлінеді. 
Жер бетіне ең жақын орналасқан қабатты тропосфера деп атайды. Бұл қабат жер белдеулерінен 7-10 км-дей (полярлық ендіктерде) 16-18 км (экватор үстінде) биіктікке дейін созылады. Осы қабатта ауаның 80%-тей мөлшері және су буының да 80%-ке жуығы жинақталады. Тропосферадагы ауа әртүрлі бағытта әртүрлі жылдамдықпен үнемі тәртіпсіз қозғалып, өзгеріп отырады. Қозғалыс нәтижесінде құрғақ ауа ылғалды ауамен, жылы ауа салқын ауамен алмасып тұрады. Негізгі бұлттардың түзілетін жері де осы қабат. Циклондар мен антипиклондар осында өрбіп, өшіп отырады. Осыған орай жер бетіндегі ауа райы тропосфераға байланысты. 
Атмосфералық ауа Жер бетіндегі тіршілікті ашық Космос әсерінен сақтап отырады, атап айтқанда, күн сәулесінің Жерге түсетін мөлшерін реттейді. Ол болмаса тәулік ішінде жер бетінің температурасы шамамен 200 0С құбылып тұрған болар еді- күндіз катты ысып (100 °С үстінде), ал түнде аяз (-100 °С). Осыдан да жоғары айырмашылық жаз бен қыс айларының арасында орын алар еді. Атап айтқанда, атмосфераның арқасында Жер бетіндегі орташа температура 15 0С шамасында. Сонымен қатар, атмосфера болмаса Жердің әр 1 км2 үш-төрт күнде метеорит түсіп отырған болар еді, осы жағдайдан сақталып отырғанымыз метеориттердің көбісі ауаның тығыз қабаттарында жанып кетеді. 
Атмосферадағы бөлшектер өздері таралған кеңістікте толассыз козғалыста болғандықтан, көлемі мен пішінін сақтамайды. Сондықтан ауаның белгілі бір жерде қысымы артса, қысымы аз жаққа қарай ауысып отырады. Ауаның осындай қозғалысынан жел пайда болады. Жер бетінен әр шақырымға көтерілген сайын ауаның температурасы 6,5 0С төмендеп отырады да, ал 18-20 км биіктікте төмендеу тоқтатылып, температура тұрақталады, шамамен - 56 0С болады. Атмосфераның бұл бөлігін тропопауза деп атайды. 
Жер бетінен 20-50 км биіктікте орналасқан келесі қабат -стратосфера. Ауаның қалған бөлігі осы қабатта болады, жел екпіні төменгі қабаттармен салыстырғанда мұнда өте баяу келеді. 25 км биіктіктен кейін бұл қабаттың жоғары бөлігінде әр шақырымға көтерілген сайын температура орта есеппен 6 "С-re жоғарылап отырады. 46-54 км биіктікте орналасқан аралық стратопауза кабаты, онда температура 0 0С шамасында. 
Атмосфераның 55-80 км биіктігінде орналасқан қабат - мезосфера. Бұл қабатта әр шақырымға жоғары көтерілген сайын температура 2-3 С-гe төмендеп отырады. Келесі мезопауза деген қабатта тұрақталған температура мөлшері 75 - 90 °С шамасында. 
Жоғарыда қаралған қабаттардың үстіндегі атмосфера қабатында газ молекулаларының иондарға ыдырау қабілеті өте жоғары болғандықтан, оған ионосфера деген атау қолданылады. Бұл қабаттың қалыңдығы бірнеше мыңдаған км-ге дейін созылады. 
Атмосфера қабатының нақты шекарасы анықталмаған. Жер серіктері мен ракеталар арқылы алынған деректер бойынша атмосфера 10-20 мың км биіктікке дейін жайылған. Атмосфераның ең үстіңгі кабатын экзосфера деп атайды. Атмосфералық газдардың экзосферадан әлем кеңістігіне шашырай бастауына байланысты, осы қабатты планета аралық кеңістік деп те есептейді. 
Атмосфераның химиялық құрамы 90 км биіктікке дейін тұрақты. Күннің ультракүлгін сәулелерінің әсерінен 90 км-ден жоғары жатқан атмосфера қабаттарында бұл тұрақтылық бұзылады, осыған орай оның химиялық құрамы да тұрақсызданады. 
Космонавтар (Сагдеев, Зайцев, 1975 ж.) жүргізген зерттеулер нәтижелеріне сүйенсек, 250-300 км биіктікте атмосфераның негізгі компоненті — атомарлық оттек, 500-600 км-ден жоғары биіктікте атмосфераның негізгі құрамы — гелий мен сутек, ал атмосфераньщ ең сыртқы жоғарғы қабатын (1600 км жоғары) құрушы компонент — атомарлық сутек. 
Ауаны көп компоненттен тұратын газды ерітінді деп айтуға болады. Оның құрамдық бөлімдерін негізгі үш топқа бөлуге болады: тұрақты, өзгеріп тұратын және қосалқы. Біріншіге оттек (21,0%), азот (78,1%) және инертті газдар (шамамен 1%) жатады. Ауа сынамасын қай жерден алсақ та осы газдардың атмосферадағы көлемі тұрақты болып келеді. Жалпы молекулалық массасы -28,98). Екінші топқа көмір қышқыл газы (0,02 - 0,04%) мен су буы (4%-ке дейін) жатады. Ал қосалқы компоненттердің табиғаты және мөлшері сынама алынған жердің жағдайына байланысты келеді. Мысалы, оларға жер бетінен көтерілетін (жану процестерінде және вулкандар атылғанда түзілген заттар, топырақ бөлшектері, т. б.), космостан түсетін қатты бөлшектер, сондай-ақ, әртүрлі өсімдіктер, жәндіктер мен микроорганизмдер жатады. Сонымен катар ауада радиоактивті сәулелердің және космос сәулелерінің әсерінен түзілген табиғаты әр түрлі иондар (теріс немесе оң зарядталған) да болады. 1 см3 ауадаға олардың саны жүзден бірнеше мыңға дейін болуы мүмкін. Олардың ішінде теріс зарядталған бөлшектер адам организміне қолайлы әсер тигізеді (алмасу процесіне, өсуіне, әртүрлі ауруларға карсы тұруына, т.б.). Атмосфераның жоғарғы сиреген кең атырабы көбінесе иондардан түрады. 
Атмосфераның озон мен иондардан тұратын қабаттары космостық және рентген сәулелерінің әсерін төмендетеді, ультракүлгін, инфрақызыл сәулелердің және т. б. төменгі ауа қабатына өтуін шектейді. 
Атмосфера арқылы біз әртүрлі дыбыстарды естиміз. Атмосфера болмаса біз сөйлей дс алмас едік, құстардың әнін де, желдің дыбысын да естімес едік. 
Атмосферадан алынып жұмсалған оттектің мөлшері фотосинтез процесінің нәтижссінде толықтырылып отырылады, табиғаттағы тепе-теңдіктің бұзылмауы осыған байланысты. Жылына фотосинтез арқылы 170 млрд. тонна көмір қышқыл газы 155 млрд. тонна оттекке айналып отырады. Ауадағы оттектің 40%-тін жер бетіндегі өсімдіктср, ал 60%-тін гидросферадағы планктондар толықтырады. Кейінгі кездегі ормандар көлемінің күрт қысқарылуы, шөлейт жерлердің көбеюі және мұхиттардың, теңіздердің, көлдер мен өзендердің ластануы оттекті түзетін өсімдіктердің кемуіне, яғни оттек қорының азаюына әкеліп соғады. 
Оттек түзетін планктондардың орнына ластанған суларда бір клеткалық алтын балдырлар пайда болуда, олар тіршілігіне оттекті колданып көмір қышкыл газын түзеді, яғни фотосинтездің орнына аитифотосинтез процесі орын алады. Ғалымдардың болжамы бойынша ауа ластана беретін болса, 150-180 жылдан кейін атмосферадағы оттектің көлемі казіргі мөлшерден 30%-ке төмендеуі мүмкін.

Қолданылған әдебиеттер

Пайдаланған әдебиеттер: 
1. Ж.Ж. Жатқанбаев «Экология негіздері». Алматы 2003 ж 
2. В.И. Вернадский «Биосфера», М. 1967 ж 
3. А.А. Горелов «Концепции современного естествознания» М. 2002 ж 
4. М.С. Панин «Химическая экология» М. 2002 ж

Дисциплина: География 
Тип работы: Реферат

• Как скачать
• Kcell / Active
• Beeline
• Tele2
• Pathword
• Счет на сайте

1. Выбрать своего сотового оператора

2. Внимательно прочитать инструкцию
3. Отправить СМС на указанный номер
4. Пароль придет в течений 1-2 минуты на Ваш телефон в виде SMS сообщения.
5. Введите полученный пароль в ячейку снизу и нажмите на кнопку "Скачать".

Пароль    Скачать

Урезанное содержание работы для ознакомления

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ 
ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ 
БАЯНДАМА 
Тақырыбы: Атмосфераға антропогенді әсердің ... ... ... ... ... ... мен газдық құрамы 
2. Атмосфераны ластайтын заттектерді топтастыру 
3. Атмосфералық ауаны ластаушы көздер мен ластағыштардың құрамы 
4. Атмосфераны ластанудан қорғау ... ... ... ... ... ... мен газдық құрамы 
Атмосфера деген атау гректің екі сөзінен: atmos —ауа және sphaira ... ... ... ... ...қолданатын ауаны ... деп атай ... ... бұл үғым дұрыс емес, себебі ауа 
атмосфераның негізгі ... бірі ... ... әр ... газ, су ... ауа ... ... қоспаларынан тұратын Жердің газ ... Ауа осы ... ... ... ... ... бөлігінде 
шоғырланады және бұл ең тығызды қабат болып саналады. Жоғары биіктікке 
көтерілген ... ... ... ... ... (км) 0 1 2 3 4 5 20 50  ... (мм) 760 671 593 524 463 405 41,0 0,40... кезіндегі биіктігі 760 мм сынап бағанасына тең ауа қысымы өлшем 
бірлігі болып саналады. Интернационалдық жүйе ... 1 атм = 101,325 ... тең. ... жалпы массасы 5,51 1015 тоннаға (500 триллион т) жуык, 
оның ішінде оттекке келетіні 105 триллион тонна, жыл ... ... ... 0,01%. ... ... тірі заттектер 5200-5800 жылда 
толық жаңартады. Ал оның ... ... тірі ... ... ... жылда өтеді. Атмосфералық көмір қышқылының тірі организмдер арқылы 
өтуі 300 - 395 жыл аралығында. 
Атмосфераның ... мен ... ... Жер ... жоғары қарай 
шамамен 3000 км-ге дейін созылады. Жоғарылаған сайын атмосфераныц химиялык 
құрамы мен ... ... ... Температураның өзгеруіне 
байланысты атмосфера бірнеше қабаттарға (сфераларға) бөлінеді. 
Жер бетіне ең ... ... ... ... деп ... Бұл ... белдеулерінен 7-10 км-дей (полярлық ендіктерде) 16-18 км (экватор 
үстінде) биіктікке дейін созылады. Осы ... ... ... ... ... ... да 80%-ке жуығы жинақталады. Тропосферадагы ауа әртүрлі бағытта 
әртүрлі жылдамдықпен үнемі тәртіпсіз қозғалып, өзгеріп отырады. ... ... ауа ... ... жылы ауа ... ... алмасып 
тұрады. Негізгі бұлттардың түзілетін жері де осы қабат. ... ... ... ... өшіп ... Осыған орай жер бетіндегі ауа 
райы тропосфераға ... ауа Жер ... ... ашық ... ... сақтап 
отырады, атап айтқанда, күн сәулесінің Жерге түсетін мөлшерін реттейді. Ол 
болмаса тәулік ішінде жер ... ... ... 200 0С ... ... еді- ... катты ысып (100 °С үстінде), ал түнде аяз (-100 
°С). Осыдан да жоғары айырмашылық жаз бен қыс ... ... орын ... Атап ... ... ... Жер ...орташа температура 
15 0С шамасында. Сонымен қатар, атмосфера болмаса Жердің әр 1 км2 ... ... ... түсіп отырған болар еді, осы жағдайдан ... ... ... ... ... ... жанып кетеді. 
Атмосферадағы бөлшектер өздері таралған кеңістікте толассыз козғалыста 
болғандықтан, ... мен ... ... ... ауаның белгілі бір 
жерде қысымы артса, қысымы аз жаққа қарай ауысып отырады. ... ... жел ... ... Жер ...әр ... ... сайын 
ауаның температурасы 6,5 0С төмендеп отырады да, ал 18-20 км биіктікте 
төмендеу тоқтатылып, ... ... ... - 56 0С ... бұл ... ... деп атайды. 
Жер бетінен 20-50 км биіктікте орналасқан ... ... ... қалған бөлігі осы қабатта болады, жел екпіні төменгі қабаттармен 
салыстырғанда мұнда өте баяу келеді. 25 км ... ... бұл ... ... әр ... көтерілген сайын температура орта есеппен 6 
"С-re жоғарылап отырады. 46-54 км ... ... ... ... онда ... 0 0С ... 55-80 км ... орналасқан қабат - мезосфера. ... әр ... ... көтерілген сайын температура 2-3 С-гe төмендеп 
отырады. Келесі мезопауза деген қабатта тұрақталған температура мөлшері 75 
- 90 °С ... ... ... үстіндегі атмосфера қабатында газ 
молекулаларының иондарға ыдырау қабілеті өте ... ... ... ... атау ... Бұл қабаттың қалыңдығы бірнеше мыңдаған 
км-ге дейін созылады. 
Атмосфера қабатының нақты шекарасы анықталмаған. Жер ... ... ... ... ... ... атмосфера 10-20 мың км биіктікке 
дейін жайылған. Атмосфераның ең үстіңгі кабатын ... деп ... ... экзосферадан әлем кеңістігіне шашырай бастауына 
байланысты, осы қабатты планета аралық кеңістік деп те есептейді. 
Атмосфераның химиялық ... 90 км ... ... ... Күннің 
ультракүлгін сәулелерінің әсерінен 90 км-ден жоғары жатқан атмосфера 
қабаттарында бұл тұрақтылық бұзылады, ... орай оның ... ... ... (Сагдеев, Зайцев, 1975 ж.) ... ... ... 250-300 км ... ... негізгі компоненті 
— атомарлық оттек, 500-600 км-ден жоғары биіктікте атмосфераның негізгі 
құрамы — гелий мен сутек, ал ... ең ... ... ... ... ... құрушы компонент — атомарлық сутек. 
Ауаны көп компоненттен тұратын газды ерітінді деп ... ... ... бөлімдерін негізгі үш топқа... ... ... ... және қосалқы. Біріншіге оттек (21,0%), азот (78,1%) және инертті 
газдар (шамамен 1%) жатады. Ауа сынамасын қай ... ... та осы ... көлемі тұрақты болып келеді. Жалпы молекулалық массасы 
-28,98). Екінші топқа көмір ... газы (0,02 - 0,04%) мен су буы ... ... Ал ... ... ... және мөлшері сынама 
алынған жердің жағдайына байланысты ... ... ... жер ... ... ... және вулкандар атылғанда түзілген заттар, 
топырақ бөлшектері, т. б.), космостан түсетін ... ... ... өсімдіктер, жәндіктер мен микроорганизмдер жатады. Сонымен катар 
ауада радиоактивті сәулелердің және ... ... ... түзілген 
табиғаты әр түрлі иондар (теріс немесе оң зарядталған) да ... 1 ... ... саны ... ... мыңға дейін болуы мүмкін. ... ... ... бөлшектер адам организміне қолайлы әсер тигізеді 
(алмасу процесіне, өсуіне, әртүрлі ауруларға ... ... ... ... ... кең ... көбінесе иондардан түрады. 
Атмосфераның озон мен иондардан тұратын ... ... ... ... ... ... ультракүлгін, инфрақызыл 
сәулелердің және т. б. төменгі ауа қабатына өтуін шектейді. 
Атмосфера арқылы біз әртүрлі дыбыстарды ... ... ... ... дс алмас едік, құстардың әнін де, желдің дыбысын да естімес едік. 
Атмосферадан алынып жұмсалған оттектің мөлшері фотосинтез ... ... ... ... тепе-теңдіктің бұзылмауы 
осыған байланысты. Жылына фотосинтез ... 170 ... ... ... ... 155 млрд. тонна оттекке айналып отырады. Ауадағы оттектің 40%-тін жер 
бетіндегі ... ал ... ... ... толықтырады. 
Кейінгі кездегі ормандар көлемінің күрт ... ... ... және ... ... ... мен ... оттекті түзетін өсімдіктердің кемуіне, яғни оттек ... ... ... ... планктондардың орнына ластанған суларда бір клеткалық 
алтын балдырлар пайда болуда, олар ... ... ... ... ... ... яғни фотосинтездің орнына аитифотосинтез процесі орын 
алады. ... ... ... ауа ластана беретін болса, 150-180 
жылдан кейін атмосферадағы ... ... ... мөлшерден 30%-ке 
төмендеуі мүмкін. 
Атмосферадағы оттектің мөлшері азайған сайын көмір ... ... ... ... Соңғы 100 жылда атмосферадағы бұл газдың көлемі 20- 
25% -ке ... яғни ... ... ... ... ... газы ... 2030 жылы оның мөлшері 0,05-0,07% -ке дейін көтерілуі 
мүмкін. ... ... ... ... ... ... адам ... алу кабілеті күрт төмендеп, қауіпті жағдайға ұшырайды. 
Атмосферадағы ... ... ... ... ... ... өнуіне 
қолайлы әсер келтіреді. Көшетхана ауасында оның мөлшері жоғарылаған ... ... ... ... ...... ... Бірқатар 
елдерде (Англия, Швеция, Австрия, Германия және т. б.) ... ... ... нәтижесі көміртек диоксидінің 
концентрациясы ... ... ... өсімдіктер жапырағы бетінің, өсімдік 
биомассасының, сондай-ақ түсімділіктің артатынын ... ... ... ... ... екі есе ... мақтаға қатысты 
өнімділіктің арту көрсеткіші 124%-ке дейін, ал қызанақ пен баклажандыкі - 
40%, бидай, күріш және ... ... 20% ... ... ... көмір қышқыл газының және басқа да антропогендік қоспалардың 
(метан, озон, азот оксиді, фреон) концентрациялары артатын болса, ... ... бірі ... ...орын ... ... Ластану нәтижесінде атмосферада пайда ... ... ... ... ... ... бағытталған қысқа толқынды күн радиациясын өткізгіш 
келеді, ал жер ... ... ұзын ... жылу ... ... ... осыған байланысты космос кеңістігіне өтетін жер жылуының 
мөлшері азайып, од ауаның төменгі ... ... ... ... көміртек диоксиді негізінен қазба отынды (кемір, мүнай, ... ... ... ... диоксидін ең көп шығаратын елдерге АҚШ 
(22% шамасында), Ресей (шамамен 16%), Қытай (11%-тің ... ... ... жер ... ... ... ... орта температурасы 15,5 °С) 2030 ж. 2,5 "С жоғарылауы ... ... ... ... жоғарылауы Антарктида мен 
Гренландия мұздықтарының еруіне, Әлемдік мұхит деңгейінің көтерілуіне және 
де құрылықтың ойпат жерлерін ... ... ... ... процестердің 
күшеюіне, ауа райының өзгеруіне әкеп соғады. Бұл жағдай дүние жүзінің 
көптеген елдерінде ... ... ... ... ... ... жағдайларға соқтыруы мүмкін. Сондықтан ЮНЕСКО, ФАО, ЮНЕП бойынша 
ғаламдык жылыну құбылыстарына жол бермеу ... ... ... ... белгілі бір мөлшері күннің ультракүлгін 
сәулесінің әсерінен озонға айналып отыратыны белгілі. Озон ... ... ... (22-24 км ... ... 2-4 мм ... түзеді. Осы кабат биосфераның жоғарғы шекарасы болып ... ... ... ... ...қабаттарында тіршілік нышаны 
кездеспейді. Жер бетіндегі барлық организмдердің тіршілігіне қауіпті күннің 
ультракүлгін ... ... ... ... озон ... ... ... «озон қалқасы» деп те атайды. 
1980 жылдың басында Антарктидадағы ғылыми жұмыстарға ... ... ... ... озон ...байқалған. Осы құбылыс "озон тесігі" деген атауды алған. ... ... ... ... озон ... ... ... оның 
ауданы шамамен 7 млн. км2-ді (ғарыштық түсіру бойынша) құрады. 1992 ... ... ... және оған ... ... ... озон 
құрамының айтарлықтай төмендеуі (50%-ке) тіркелді. 1995 жылдың көктемінде 
Арктиканың озондьі қабаты шамамен 40%-ке ... ... ... бірге 
Канаданың солтүстік аудандарында және Скандинавия түбегінің, Шотландия 
аралдарының үстінде ... ... ... ... кездері 
озон қабатының бұзылуы, яғни озон «тесігінің» пайда болуы биосферада елеулі 
өзгерістер туғызуы мүмкін. ... бұл ... ... ... бір ... ... ластайтын заттектерді топтастыру 
Қоршаған ортаға енген немесе шектен тыс ... ... және ... ... ... агенттерді химиялық заттектерді және 
биологиялық микроорганизмдерді ластағыштар деп атайды. 
Ластағыш заттектердің қоршаған ... ... ... ... олардың ыдырауы арқылы пайда болған өнімдердің касиеттеріне 
және қоршаған ортаға тасталған әр түрлі өндіріс шығарындыларының мөлшеріне 
байланысты. ... ... ... ... ең ... ... ... болатын уақыты жатады. Осыған байланысты 
ластаушы заттектердің өзі ... ... үш ... бөлінеді: 
• әлемдік көлемде ластайтындар - қай ... ... ... ... ... ... тарайтын қабілеті барлар, 
атмосферада көп ... бойы ... жыл ... ... ... ... ... (көмір қышқыл газы, 
фреондар, жартылай ыдырау мерзімі бір ... ... ... ... ... ... ... (бірнеше мемлекеттердің 
территориясы немесе бір елдің едәуір әкімшіліктік бөлігі кіруі мүмкін) 
- ... ... ... ... оның мөлшері осы ... ... тез ... қарамай ластанудың іздік ... ... ... ... ... (әдетте бірнеше ... ... ... ... ... (күкірт пен азот оксидтері, 
пестицидтер, ауыр ... ... ... ластайтындар (бір жердің ... — ... аз ... қана сақталатын шығарынды заттектер (ірі 
дисперсиялық аэрозольдар, күкіртті сутек және ... ... ... ... ... ... ... мысалы, аласа көздерден 
шығатын күкірттің, азоттың, т. б. ... ... ... ... шығу ұзақтығына байланысты олар 
үздіксіз және бір ... ... ... ... жағдайлардағы 
шығарындылар бір дүркінділер тобына жатқызылады. Атмосфераға газ тәрізді 
ластағыштар мен аэрозольдар түтін ... ... шаң ... ... ... ... ... арқылы тасталады. Биіктігіне қарай ластаушы 
заттектер шығаратын көздер биік (Н > 50 м), орта ... (Н = 10-50 ... (Н = 2-10 м), жер ...(Н < 2 м) ... ... ... ... мен концентрациясы көздердің биіктігіне 
байланысты келеді. 
3. Атмосфералық ауаны ластаушы көздер мен ластағыштардың құрамы 
Атмосфера табиғи жолмен және ... ... ... ... ... жолмен ластануы жанартаудың аткылауына (жерде бірнеше 
мың ... бар, ... ... ... активті түрде), тау жыныстарының 
үгітілуіне, шаңды дауылдардың тұруына, орман өрттеріне (найзағай түскенде), 
теңіз тұздарының желмен ... ... мен ... сулы ... ... тірі ... іріп-шіру процестеріне 
байланысты. 
Атмосфераны табиғи ... ... ... яғни ... ... ... саңырауқүлақ споралары, ... ... ... ... ... ...ластайтындар 
қатарына космос шаң-тозаңын жатқызуға да болады. Космос шаңы атмосферада 
жанған метеориттер ... ... ... ... ... ... ... (11 -ден 64 км/с дейін) 200 млн-ға жуық метеориттер ауа 
қабатынан өтіп ... 60-70 км ... ... ... ... ... ... тәулігіне жер бетіне 1018 кііпігірім метеорит 
түседі. Жерді атмосфера үлкен космостық жарқыншақтардан да ... ... ... 2-5 млн. т ...шаң ... ... Табиғи шаң да Жермен 
жанасқан атмосфераның құрамдық бөлігіне жатады. Ол ауада қалқып ... ... м ... ... ...шаң бөлшектерінің тегі органикалық және анорганикалық, олар 
келесі процестер нәтижесінде түзіледі: 
• тау-кен жыныстарының және ... ... мен ... мүжілуі; 
• жанартаудың атқылауы; 
• орман, дала және ... ... ... бетінен судың булануы. 
Атмосфераның төменгі қабаттарын шаңмен ластайтын көздердің арасында 
шелді дала мен ... да ... ... ... атап ... болады. 
Атмосферадағы шаң буды суға айналдырумен қатар, күн радиациясын ... және тірі ...күн ... ... ... ... ыдырауы көп мөлшерде күкіртті сутектің, 
аммиактың, көмірсутектерінің, азот оксидтерінің, көміртектің оксиді мен 
диоксидінің және т. б. түзілуіне және ... ... ... ... ... табиғаттың алапатты құбы-лыстарының қосатын 
үлесі ... ... ... орта ... ... ... жылына атмосфераға 30-150 млн. т газ және 30-300 млн. т ұсақ 
дисперсті күл тасталып отырады, тек Пинатубо ... ... ... (1997) атмосфера ауасына 20 млн. т ... ... ... ... ... ... фитопатогендік активтілігі 
жоғары химиялық ластағыштар - сынап, мышьяк, корғасын, селен ... ... ... салдарынан да атмосфера көп мөлшердегі шаңмен ... ... 1915 ж. ... ... өрті 1,5 млн. км2 ауданды қамтып, одан 
шыққан түтін 6 млн. км2-ге жуық аумақка ... ... ... ... көздеріне өнеркәсіптік 
кәсіпорындар, көлік, жылу энергетикасы, тұрғын үйлерді ... ... ... т. б. ... Тек өндірістік кәсіпорындардың ғана 
қоршаған ортаға әсер етіп ластауын мынадай негізгі түрлерге бөлуге болады: 
шикізат, ... ... ... ... ... ... өнімдер, атмосфераға таралатын шығарындылар (газ, бу, ауа 
тозаңы), ... ... шу, ... ... діріл, 
электромагнитті өріс, жарық, ... ... ... иондағыш 
шығарындылар және т. б. Ауаны ластайтын компоненттердің химиялық құрамы 
отын-энергетика ресурстарыньщ түріне, ... ... ... ... технологияға байланысты келеді. 
Атмосфераға тасталатын 52 Гт әлемдік антропогендік шығарындының 90%-ін 
көмір қышқыл газы мен су буы құрайды (бүлар ... ... ... ... ... құрамында бірнеше мыңдаған 
қосылыстар кездеседі. Бірақ-та олардың ішінде ең көп ... ... ... ... ... бөлшектер (шаң, түтін, күйе), 
көміртек оксиді, ... ... азот ... әр түрлі үшпа 
көмірсутектері, фосфор қосылыстары, күкіртті ... ... ... ... ... ... ... алғашқы бесеуі ауа бассейініне млн. тонналап 
тасталады. 
Атмосфераның ең көп ластанатын жері ... ... ... ірі ... ... және көлік жүйесі дамыған калалардың 
ауа бассейні. 
4. Атмосфераны ластанудан қорғау жолдары 
Атмосфера маңызды сарқылмайтын экологиялык ресурс ... ... ... болса да біз бүл ресурсты тиімді пайдаланып, қорғай 
білуіміз қажет. Таза күйінде біздің тіршілііімізге өте ... ... ... ... ... адам ... ... байланысты. 
Ауаның тазалығы өсімдіктер мен жануарлар әлеміне де, бізді қоршаған басқа 
да ... ... ... ауа таза ... ... және ... жасалған конструкциялар, үйлер, ғимараттар коррозия тағы 
басқа процестергс ұшырап зақымдалады, тез ... ... ... Осыған 
байланысты атмосфераның барлық кабаттарындағы энергия мен ауаның химиялық 
құрамын сақтауды қамтамасыз ететін шараларды ... ... ... ... ... міндеті. 
Зиянды заттектердің ауадағы мөлшерін азайтудың ең тиімді жолдарының 
бірі қалдықсыз немесе аз ... ... және ... іске ... ауа ... ... қондырғылардың тиімділігін 
арттыру, ауаны жарым-жартылай рециркуляциялау арқылы тұйықты ... ... Осы ... ... ...... ... көлемін азайту үшін негізгі әдіс газ тазалау ... ... ... Әсіресе жаңадан қолданылуға бағытталған ... шаң және газ ... ... ... дұрыс. 
Аэрозолдарды (шаң мен түман) ұстайтын жүйелердің топтастырылуы оларда 
жүретін процестердің ерекшеліктеріне ... ... ... ... 4 ... ... құрғақ және ылғалды шаң ұстағыштарға; маталы 
сүзгіштерге және электрсүзгіштерге ... ... ... оның ... ... ... құрамы мен жалпы ауадағы мөлшеріне, 
шығарындының ... ... ... ... ... осы құралдардың ішінен белгілі бір үлгісі таңдалады. 
Құрғақ, шаң ұстағыш аппараттарында калқыма бөлшектерді ... ... ... ... ... күші ... ...тепкіш жөне сүзгіштік негізделген. Ылғалды шаң ұстағыштарда қалқыма 
бөлшектер сұйықтармен, көбінесе сумен ... ... ... тазалау өдісі жоғары қуатты электр майданында газды иондандырып, 
зарядталған шаң бөлшектерін электрсүзгіштердің электродтарында ... ... оның ... газ және бу ... қоспалардан айыру 
үшін абсорбция, адсорбция, қатализдік жөне ... ... ... тұрғыдан қарайтын болсақ, тазалайтын құралдардың ... ... ... ... жерде Ск және Сш — газдағы ... ... жөне ... ... ... ...... ең маңызды сипаттамасы болып ... ... (газ ... ... және ... қысымдарының 
арасындағы айырмашылығы) саналады. Тазалау сапалығы, электр энергиясының 
шығыны, газ тазалайтын агрегаттарды істетуге жүмсалатын ... ... ... б. осы ... ...байланысты. 
Газды шаңнан тазалағанда есепке алынатын шаңның физикалық-химиялық 
сипаттамаларына ... ... оның ... ... ... ... дымқыл тартқыштығы, сулануы, электрлік қасиеті, өзінен- 
өзі жану және ... ... түзу ... ... қарай бес топқа бөлінеді: 
1) өте ірі дисперсті, диаметрі d50> 140 мкм бөлшектерден тұратын ... ірі ... d50 = 40-140 мкм; 3) орта ... d50= 10-40 мкм; ... ... d50= 1-10 мкм; 5) өте майда дисперсті, d50=