Ипотекалық несие түсінігі

2.3. «Қазақстанның халықтық банкі» АҚ  ипотекалық несиелендіруді  талдау

              Несиелік операциялар ХБ АҚ  қызметінің  негізгі құрамдас бөлігіне жатады. Банк   Азиялық  Даму Банкі,  Еуропаның  Қайта құру  және даму банкі, Әлемдік банк  секілді халықаралық  қаржы институттарының  несиелік желілерін  ойдағыдай  игеріп келеді.

              Ақшалай түрде несиелер  беру  ҚХБ АҚ  операцияларының негізгі ауқымы келетін  қызмет түрінің біріне жатады. Ішкі несиелік саясатына сәйкес банк  қарыздарды  қарыз алушылардың қаржылық жағдайын егжей-тегжейлі  зерттеу негізінде  жүргізеді.  ҚХБ АҚ  әзірлеген  несиелік саясаттың  негізгі шарттарына  қарыз беру операцияларын  жүзеге асыру кезінде тәуекелді төмендету,  ссудалық қоржынды   оңтайлы бақару және  банктің  несиелендіру саласындағы  қызметінің  сттратегиялық бағыттарын  белгілеп, оларды кейін практикада  қолдану болып табылады.  Банктің несиелік саясатымен  несиелік  қызметтің  процедуралары мен  аспаптары, сондай-ақ   несиелендіру  жүзеге асырылатын  объективті  параметрлер мен  стандарттар  белгіленді.

              Банк  заңды және жеке тұлғаларға  қысқа мерзімді (1 жылға дейін уақытқа) және ұзақ мерзімді (1 жылдан астам уақытқа)    несиелер береді. Несилік саясатты  одан әрі іске асыру  шараларын  жетілдіру мақсатында, сондай-ақ клиенттік базасын  кеңейту мақсатында  ҚХБ АҚ  қолданыстағы  бағдарламаларын  дамытып, жаңаларын енгізуді жоспарлауда.

              Заңды тұлғаларды  несиелендірудің дәстүрлі түрлерімен  қатар 2000 жылдан бастап банк  тұтынушылық мақсаттарға  жеке тұлғаларды    несиелендіру жөнінде белсенді жұмыс жүргізеді.

     Ссудалық қоржын   банктің бүкіл берілген  қарыздары – факторинг ретінде берілген ссудалар, лизингтер, несиелер,   вексельдерді немесе өзге борышкерлік  міндеттемелерді  есепке алу, аккредитив шығару  және сыныптау жүргізу сәтіне олар бойынша  берешек  өтелмеген  өзге де несиелендіру  түрлерімен сыныпталады.  Сыныптау  ҚХБ АҚ 2005 жылғы 23  мамырдағы № 218 Активтерді сыныптау ережесіне,  шартты міндеттемелер мен оларды  күмәнді және сенімсіздер қатарына  жатқызумен,  оларға қарсы провизия (резевтер) құру  ережесіне  (толықтырулары мен өзгерістері бар) сәйкес жүргізіледі.   Берілген қарыздар олардың сапасы бойынша,   қарыз алушының  заем  бойынша  төлемдер енгізу  мерзімдерін сақтауына, оның  қаржылық  жағдайына, банктің  қарыз алушымен    қарым-қатынастарына , несие тарихы,  қарыздың қамсыздандырылуы және  оның сенімділігі мен  өтімділігіне қарай  жүргізіледі.  Берілетін қарыздар бойынша  қамсыздандыру  ретінде  банк  өтімді жылжитын және жылжымайьын мүлік  қабылдайды.

              Қарызды пайдалану үшін  сыйақының  шамасы  банктік қарыз  келісім-шартымен  төмендегідей жағдайларды ескере отырып белгіленеді:

              1 ) қаржы рыногының коньюнктурасы;

              2)  банктік қарыздар   рыногындағы  бәсекелестік  деңгейі;

              3) тартылған ресурстардың  құны;

              4) несиелік тәуекелді  өтеу үшін және  қажетті табыс алу үшін Банк қарызға қызмет көрсету барысында  жұмсаған шығындарын,

              5) Қарыз алушының  несиені өтеу қабілеттілігі.

              ҚХБ АҚ  әзірленген  Несиелік  саясатына сәйкес  клиенттердің  сұранысын барынша қанағаттандыратын  саналуан  несиелік  өнімдер  кешенін ұсыну жөніндегі  жұмысты жүргізеді.

              Банктің  аумақтық  филиалдық  желісін  одан әрі дамыту  несиелік рыноктің  географиясын  кеңейтуге, жаңа клиенттерді тартуға  мүмкіндік береді.

              ҚХБ АҚ жеке тұлғаларды тұтынушылық  мақсаттарға несиелендіруін сипаттайтын  көрсеткіштерді  1-кестеден көруге болады.

              1-кесте. Ипотекалық несиелендіруді  сипаттайтын  көрсеткіштер.

2-кестеге қарағанда,  тұтынушылық  несиелердің   басым бөлігі  ипотекалық несиелендіруге келеді.

              2-кесте. 2001-2004 жылдары аралығында берілген  несиелдердің көлемі,  мың теңгеде.              

              Ипотекалық несие тұтынушылық ссудалар көлемінде үлкен орын алады, оны 1 суретте көрсетілген динамика арқылы байқауға болады.

1 сурет – АҚ «ҚХБ» - тің 2001 – 2004 жылғы ипотекалық несиелендіру.

Несиені «Қазақстанның халықтық банкі» АҚ  салынып жатқан  пәтерді кепілге алу  арқылы береді.

              Ең төмен бастапқы  жарнаның сомасы – 15 %.

              Несиелендірудің  мерзімі – 7-ден 15 жылға дейін

              Пайыздық мөлшерлемесі – жылдық  11 %-тен бастап (бастапқы жарнасына қарай).

              Қарыз алушы  Халық банктің  депозитына   бастапқы жарнасын  аударады, одан кейін барып банк  пәтердің 100 проценттік құнына  несие береді.  Осы  сомаға  несие бойынша проценттер  есептелінеді.

              Оның өтінішін  қарау үшін және несиені рәсімдеу үшін жеке тұлға  табыс етуі тиіс құжаттардың  тізбесі төмендегідей:

-үлестік қатысу  келісімі;

-қарыз алушының жеке бас куәлігі (төлқұжаты);

-қарыз алушының  СТН туралы куәлігі;

Мұндай  шарттарды  бүгінгі таңда қазақстандық рынокта   басқа ешбір

қаржы  институты  ұсынбайды.  Несиені беру  туралы шешімді қабылдау үшін  банкте 3 күн ғана кетеді. Барлық қажетті құжаттарды  (СТН,  жеке бас куәлігі және жұбайының  мүлікті кепілге қоюға келісімі) жинауға  небәрі 3-4 күн  керектігін ескерсе,  несиені алу үшін сол  небәрі  ең  көп дегенде 4 күн кетеді.

              Осыменен  жаңа өнімнің   керемет  сипаттамалары тиылмайды.

              Қарыз алушының қалауы бойынша  несие  табысты растаусыз  және жылдық

7 % , яғни  нарықтық  пайыздан  екі есе төмен болып,  тұрғын үйдің 100 % сомасында  беріледі.  Ол үшін  банктегі депозитке  сатып алынатын  пәтер  құнының  50 %  салып қою қажет. Қарыз алушы  өз несиесінің  жартысын қайтарған сәттен  екінші жартысы  автоматты түрде  осы депозиттің  қаражаты есебінен өтеледі.  Және де,  мерзімінен бұрын  өтеу үшін ешбір айыппұлдар салынбайды.

              Банкте  несиелендірудің бүкіл мерзіміне  әрбір клиентке  оның  жеке  менеджері  қызмет көрсетеді деген  ереже орнатылған.

              Бұл бағдарлама өзіндігінен  оңтайлы болғанымен,  сондай-ақ  ол ипотекалық  несиелер рыногындағы несие беру шарттарының либерализациялануының көрсеткіші  болып келеді.  2003 жылдың өзінде  Елбасы  Қаржыгерлер конгресінде  банкирлерге   тұрғын үй сатып алуға бөлінетін несиелердің  шарттарын  жеңілдетуге 

мүмкіндіктер іздестіру жөнінде тапсырма берген болатын.  Осы жөнінде тағы бір мәрте  Елбасының 2004 жылғы  Жолдауында да айтылды.

              Халық банкінде  несиені   шапшан рәсімдеу мәселесі ең  бірінші орынға қойылған.  Азаматтарда  қажетті қаражатты алу үшін  уақытқа байланысты  қиныдықтар туындамауы тиіс. Осы бағытта атқарылған жұмыстың арқасында  қазіргі кезде  100 мың  долларға дейн баратын  несиелер бойынша шешім  үш күн ішінде, ал 100 мыңнна астам долларлық қарыз  беру туралы шешім – 5 күн ішінде шешіледі.

              Банк  ипотекаға ақшаны  7  және 11 жылдық  процентпен 15  жылға дейін береді.  Тұтынушылар  осы ұсыныстың  артықшылықтарына көзі жетіп,  осы  бағдарламаны  іске асырудың  бірінші айының өзінде  халыққа 30 миллион доллардан астам несие берілді. Айтпақшы, «Ипотека Lights»  несиесін  алған азаматтар  несиені  мерзімінен бұрын, айыппұлдық санкциялар қолданусыз  жаба алады.

              2002 жылдың  қорытындылары бойынша  «Қазақстанның халықтық банкі» АҚ  ипотекалық операциялардан түскен табыс көлемі  банктің жалпы проценттік табысының 7,7 % құраса, 2004 жылдың қорытындылары бойынша  олар 21,8  % дейін жетті.

              Осыған орай, жоғарыда айтылғанға  мынадай қорытындылар жасауға болады:

              - филиалдың 2004 жылы атқарған  қызметінің негізгі көрсеткіштері  бөлімше  халыққа қызмет көрсету сапасын арттыру  үшін  үнемі жұмыс істегенін,  даму жолында  клиенттерді тарту үшін  жаңа бағыттар  іздестіргенін  көрсетеді;

              -  банктік ұзақ мерзімді  перспективаға жасаған  коэффициенттік  талдауына қарағанда  және  банктің таратылу  жағдайында, банктің міндеттемелері  банктің өтімді активтерімен қамтамасыз етілген. Жалпы алғанда, банк, жылдан жылға  даму қарқының  жеделтдетіп, тұтынушылардың  жоғары сенімділігіне,  жоғары дәрежелі өтімділікке қол жеткізіп,   қаржы рыногында  тұрақты  және сенімді қызмет атқарып келеді, мұнда жақын  және алыз шетелге  төлемдер аударумен байланысты кез келген операцияларды атқаруға болады деген қорытынды жасауға болады.

              3-кесте. «Қазақстанның халықтық банкі» АҚ 2002-2004 жылдары  алған табысының  қарқыны