Инвестициялық бағдарламаның экономикалық мәні, ҚР-да даму кезеңдері

1997 жылы республиканың   құқықтық нормативтік пакеті  инвестициялық қатынастарды ұлттық  және халықаралық деңгейде реттеу бойынша Қазақстан Республикасының «Тікелей инвестицияны мемлекеттік түрде қолдау туралы», «Құнды қағаздар нарығы туралы», «Құнды қағаздармен арадағы келіссөздерді тіркеу туралы» Заңдарымен толықтырылды.

Сонымен қатар инвестицияны қорғау туралы үкімет аралық келіссөздердің толық қатары бекітілді.

Қазақстанда шетелдік инвестициялар  кез келген объектіге және барлық рұқсат етілген ұйымдасқан-құқықтық формадағы қызмет түрлерінде жүзеге асырылады, соның ішінде шетелдік фирмаларды құру жолымен, яғни олардың филиалдары мен қызметкерлері толығымен шетелдік инвесторларға жататын немесе оларға мүліктің бір бөлігі қарайтын біріккен кәсіпорындар жатады.

Ұлттық және халықаралық  деңгейде Шетелдік инвесторларға республикада реинвестиция үшін және тауарларды айналымға шығару немесе басқа да мақсаттарды өз атқарған жұмыстарынан түскен пайданы өз қалаулары бойынша пайдалануларына кепілдік беріледі.

Қазақстан экономиканың приоритетті  секторларында тікелей  инвестицияны назарға ұсыну бойынша  ақпараттық – презентациялы жұмыстар белсенді түрде өткізеді.

Қазақстанда жұмыс істейтін инвесторлармен тікелей сұхбатты қамтамасыз ету мақсатында, сонымен қатар  инвестициялық қызметпен байланысты проблемалы мәселелерді оперативті шешу мақсатында Мемлекет басшылығының үкімімен 1998 жылдың 30 маусымында Қазақстан Республикасының Президенті қатысуымен шетелдік инвесторлар кеңесі құрылды.

Кеңестің негізгі қарастыратын мәселелері:

1. Қазақстан Республикасының  Президентіне инвестициялық қызмет   мәселелерін реттейтін үкіметтің жүзеге асыруы бойынша  ұсыныстарды, ірі инвестициялық бағдарламаларды және Қазақстан  Республикасының халықаралық мәні бар жобаларын реттеумен  байланысты мәселелер бойынша ұсыныстарды қарауға беру.

2. Инвестициялық климатты, сонымен қатар шетелдік инвестиция  стратегиясын жақсарту бойынша нұсқауларды өңдеу.

3. Дүниежүзілік экономикалық процесте ел экономикасының  интеграциясы бойынша ұсыныстарды қарастыру.

Кеңес жиналыстарында кең  мәселелер спектрі қарастырылады.

• Қазақстан Республикасының инвестициялық имиджін жақсарту
• Қазақстан Республикасының сот жүйесі
• Салық салу және салықтық ұйымдастыру жүйесін жақсарту
• Заң процесінің транспаренттігін  жоғарылату
• Шетелдік жұмыс күшін әкелуді лицензиялау
• Инвестициялық келіспеушіліктер соттан бөлек рұқсат беру, ұрыстарды болдырмау
• Көрші елдермен тарифті саясат координациясы және транспортты тариф
• Бюрократизммен және коррупциямен күрес
• Инвестицияны саяси және регулятивті тәуекелдерден сақтандыру.

2007 жыл ішінде Кеңестің  бес жұмысшы топтары арасында  жиналыс өткізілді (үкімет, салық салу, шетелдік инвесторлар қызметі жөнінде, Қазақстан Республикасының инвестициялық имиджін көтеру, мұнай газ секторлары мәселелері бойынша).

Қазақстан келісімді  түрде орташа жандық көрсеткіш бойынша  ТМД мемлекеттерінің шетелдік инвестициялары арасында лидер болды, яғни 1993-2003 жылдар периоды бойынша шамамен халық бойынша тікелей шетелдік инвестиция 2003 долларды құраған.

Еуропалық одақ және АҚШ  Қазақстанды нарықтық экономикалық ел ретінде қабылдады. Ол Қазақстанның ішкі саудасында жақсы көрінеді.

Дүнижүзілік Банк Қазақстанды  инвестицияға бейімделген 20 елдің қатарына қосты.

Халықаралық салық және инвестиция бойынша орталығының  президенті Даниель А. Уитт «Инвестицияда  объекті ретінде – Қазақстан  еуразиялық және жаңа нарықтық экономикалы шығыс – еуропа елдері арасында ерекше орын алады» - деп санайды.

Филипп Моррис фирмасының қызметкері Мегги Вагнер фон Ледебурдың пікірі бойынша: «барлық ТМД елдерінің  ішінде Қазақстанға ғана  қолайлы  салық және инвестициялық режим  орнату мүмкіндігі туды» деді.

Экономиканың түрлі  секторларына өз инвестицияларымен  ірі трансұлттық компаниялар  және дүниежүзіне танымал фирмалар қатары келіп жұмыс істей бастады.

Филипс петролеум компаниясы мен Жапониялық Инпекс компаниялары Қазақстанға алдын – ала премия ретінде Қашаған жерінің бір бөлігі үшін 500 млн. доллар төледі.

Қытайдың ұлттық мұнай  газ компаниясы Өзен, Ақтөбе кеніштерінің үш жобасы үшін суммарлы инвестициясы 9,5 млрд. долларды құраған.

1998 жылдың қыркүйегінде ҚазМұнайГаз  «Қазақстан – Каспийшельфпен» «Инпекс норд каспиан ЛТД» «Жапония ұлттық компаниясымен» «Флипс петролеуммен» мұнай кенішін өндіруге келісімге қол қойды. Келісімнің жалпы құны – 2 млрд. долларды құраған. Одан басқа Жапония Қазақстанға 1 млрд. доллар көлемінде несие бөліп отыр.

1998 жылы дүниежүзінің құрылыс  компаниялары арасында лидері, жапон  фирмасы «Тэйсэй» -Қазақстанның  жаңа астанасы – Астана қаласын  салуда тендерді жеңіп алған  «Курагава» архитектуралы компаниясының  кеңесшісі болды. 

Жапониялық фирма «Марубени» денсаулық сақтау және матом өнеркәсібі салаларында жобалар ұсынды.

ЕББР Қазақстанда қаржыландыруға, сонымен қатар, реконструкциялар мен  жеке және жаңадан республиканың  приватицияланған кәсіпорындарының модернизациялануы  үшін арнайы постприватизациялы қорын құрды. ЕББР-дің қаржылық қоры шамамен 30 млн. долларды құрайды.

Бүгінде Қазақстанда дүниежүзінің барлық транснационалды лауазымды  компаниялары жұмыс атқаруда, олар қолайлы инвестициялық климат құру бойынша дүниежүзілік қаржылық қоғамдастықтың   мойындауына куәлік етеді.

Қазақстан экономикасына шетелдік инвестициялардың 1993 жылғы 1-ші жартыжылдығы мен 2007 жылдың жиын көлемі 28 млрд. долларды құраған 

Егер 2006 жылдың қорытындысы бойынша  Қазақстанда 4,6 млрд. доллар болған болса, 2007 жылдың тек  6 айы периоды бойынша республикадағы тіклей шетелдік инвестиция 2,5 млрд. долларды құраған.

Қазақстан экономикасының инвестициялау  көлемі бойынша лидерлері қатарында  АҚШ- 29,7 %, Ұлыбритания 13,5 %, Италия 7,1 %, Нидерланды 6,9 % орын алып отыр.     

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Қазақстан Республикасындағы инвестициялық бағдарламаларға баға беру

2.1. Мемлекеттік бағдарламаларды жүзеге асыру барысы талқыланды

 

Мемлекеттік бағдарламалар бойынша Үкімет басшысы бірқатар өңірлерде атқарылып жатқан жұмыс барысын саралады. Премьер-Министр Экономика және бюджетті жоспарлау министрлігіне бірқатар тапсырмалар берді. Селекторлық мәжілісте құжаттар толық дайын болмай жатып, кейбір инвестициялық жобаларды қаржыландыру орын алып отырғаны атап көрсетілді. Қойылып отырған талаптарға қарамастан, бірқатар нысандардың құрылысы басталып жатады. Үкімет басшысы Экономика және бюджетті жоспарлау, Қаржы министрліктеріне жергілікті әкімдіктердің ұстап тұруға қауқары жетпейтін нысандарды қаржыландырмауды міндеттеді. Мәселен, әкімдіктер мектеп құрылысын салуды жоспарласа, олардың өз мүмкіндіктеріне сәйкес сол нысанды қаржыландыруға сенімді болуы талап етіледі. Сондай-ақ, Үкімет басшысы жергілікті атқарушы органдарға бекітілмеген жобалық-сметалық құжатсыз нысандар құрылысын жүргізбеуге көңіл бөлу керек.

Екінші мәселе бойынша министрдің айтуынша, «Жол картасы» негізінде жасалып жатқан жұмыстар өз деңгейінде атқарылып келеді. Дегенмен, кейбір өңірлерде біршама кемшіліктер кездеседі. Аталған мәселеге байланысты Премьер-Министр өткен аптада Мемлекет басшысына үш жылға арналған алдағы бюджеттің негізгі параметрлері жайында баяндағанына тоқталды. Осы орайда Мемлекет басшысы ел Үкіметіне бірқатар нақты тапсырмалар жүктеген. Атап айтқанда, бүгінгі таңда кездесіп отырған қиындықтарға қарамастан, алдағы жылы да «Жол картасы» бойынша жүзеге асатын жұмыстарды жалғастыруды тапсырған. Ендігі кезекте ел Үкіметі осы бағытта бюджет аясында қажетті ресурстарды табу мүмкіндігін қарастырады.

Сыр өңірінде «100 мектеп, 100 аурухана» жобасы бойынша 7 мектеп және 2 денсаулық сақтау мекемесінің құрылысы жүргізілуде. Өткен жылы Шиелі ауданында 640 орындық мектеп пайдалануға берілсе, биылғы жаңа оқу жылында Арал қаласы, Әйтеке би, Жосалы, Жалағаш кенттерінде, Қызылорда қаласы мен қалаға қарасты Қызылжарма ауылдық округіндегі 1200 орындық білім ошақтары жеткіншектерді қабылдайтын болады. Сонымен қатар, алдағы екі жыл көлемінде облыс орталығында перинаталды орталық пен қалалық аурухана іске қосылады.

Облыс көлемінде «Жол картасы» бойынша атқарылып жатқан жұмыстар өз деңгейінде жүргізіліп келеді. Осының нәтижесінде білім, денсаулық сақтау және әлеуметтік мекемелер ғимараттары жөндеуден өткізілу үстінде. Бұл бағытта жасалып жатқан іс-шаралар жөнінен біздің өңір еліміз бойынша орта көрсеткіштен жоғары келеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2. ҚР шетелдік инвестициялар  ағымын талдау

 

Қазақстанда инвестициялық  қызмет- қаржыландырудың ішкі және сыртқы көздері есебінен ұдайы өндіріс  процесінің қайта дамуына бағытталған. Мемлекет бұл комплексті құруға арналған факторлар, дүниежүзілік шетелдік капиталды назарға алып отыр.

Бұл қатаң позицияны  ҚР Президенті Н. Ә. Назарбаев «Біздің  міндетіміз – Қазақстанды дүниежүзілік қоғамдастықтың көзқарасы бойынша  инвестиция үшін, инвесторларды маңызды  салаларда белсенді түрде ұсынатын қолайлы орын» деп ерекше атап кеткен.

Республикада толығымен  қабылданған инвесторларға қолайлы  жағдай жасауға арналған шешімдер шетелдік инвесторларының Қазақстан экономикасына  біршама ағын көлемін бейімдеді. Оған бүгінгі күнде шамамен 40 елдер  өзінің қаржы ресурстарын салады. Соған байланысты мемлекетпен тікелей инвестицияны назарға алу бойынша келісім жасалды. (кесте - 2).

Кесте – 2                    ҚР тартылған шетелдік инвестициялар ағыны

№	Көрсеткіштер	2005жыл	2006жыл	2007жыл	Барлығы
1	2	3	4	5	6
15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41	Испания Италия Кайман аралдары Канада Кипр Қытай Либерия Ливан Лихтенштейн Нидерланды Норвегия Біріккен Араб эмираты Польша Солтүстік Корея Молдова Ресей Румыния Словакия АҚШ Түркия Франция Чехия Швейцария Швеция Япония Басқа да елдер Халықаралық ұйымдар	4,6 488,3 12,8 490,5 4,3 211,9   3,7 21,2 211,1 17,2 0,4 2,2 67,9 19,9 211,7 1,5 0,1 1460,4 58,1 64,9 1,7 361,0 1,5 32,1 76,7 7,5	5,0 469,1 21,9 165,4 14,6 64,7 34,7 1,3 13,2 401,2 18,2 1,2 1,2 45,6 2,6 214,4 4,9 0,2 1011,3 70,5 123,6 4,1 520,0 2,8 59,6 9,9 0,4	2,6 375,7 28,4 8,3 24,0 248,6 74,4 2,0 7,9 612,2   0,9 1,8 86,3 7,4 197,6 27,3 2,4 1088,0 110,1 161,3 2,4 630,5 6,8 96,1 14,3 32,2	12,2 1333,1 63,1 664,2 42,9 525,2 109,1 7 42,3 1224,5 35,4 2,5 5,2 199,8 29,9 623,3 33,7 2,7 3559,7 238,7 349,8 8,2 1511,5 11,1 187,8 100,9 40,1
	Барлығы	4556,6	4106,4	4607,6	13270,6

 

Жоғарыда ҚР тартылған шетелдік инвестициялар ағыны туралы мәліметтер көрсетілген. Кесте мәліметтері  жалпы 40 елдер және халықаралық ұйымдар  бойынша берілген.

Кесте мәліметтеріне көз жүгіртетін болсақ, онда ҚР 2005 – 2007 жылдар аралығында тартылған шетелдік инвестициялардың көп көлемін АҚШ, Ұлыбритания және Швейцария құрайды. Ал нақтырақ сөз қозғайтын болсақ АҚШ-н осы жылдар аралығында 3559,7 млн АҚШ доллары, Ұлыбританиядан 1815,9 млн АҚШ доллары және Швейцариядан 1511,5 млн АҚШ доллары ҚР тартылған.

Сонымен қатар ҚР 2005-2007 жылдары  ең аз көлемде тартылған инвестициялар  көлемін Богам аралдары, Бельгия  және Германия мемлекеттері көрсетіп отыр. Бұларға нақты тоқталып кететін  болсам Богам аралдарынан мемлекетімізге 3 жылдар аралығында небәрі 0,9 млн. АҚШ доллары, ал Германиядан 2005 – 2006 жылдар аралығында ешқандай қаражаттар тартылмай, тек ғана 2007 жылы 1,0 млн. АҚШ доллары және бельгиядан 2005 – 2007 жылдары 1,5 АҚШ доллары тартылғанын айта аламыз.

Қазақстан келісімді  түрде орташа жандық көрсеткіш бойынша  ТМД мемлекеттерінің шетелдік инвесторлары арасында лидер болды, яғни 1993 – 2003 жылдар периоды бойынша шамамен  халық бойынша тікелей шетелдік инвестиция 2003 долларды құраған.

Елімізге шетелдік инвестицияларды жүзеге асыру варианттарын таңдау кезінде шетелдік инвесторлар екі негізгі маментті есепке алады: алатын табыстың шешімі және тәуекелдік дәрежесі. Егер осы екеуінің арасындағы арақатынас минималды деңгейден аз болса, онда инвестор инвестициялау туралы шешімді қабылдамайды. Егер үкімет жобаның жүзеге асыруына қызығушылық білдірсе, ол күтілген табыстың мөлшерін дотациялар, әр түрлі жеңілдіктер, кепілдіктер беру жолымен арттыра алады.

Сонымен менің ұсынатын ұсынысым,алдағы кезеңде ҚР отандық  инвесторлардың жағдайын ойлап, соларды жетілдіру шараларын жасағанымыз дұрыс болар еді. Себебі біздің қаражаттарымыз шетелдерге кетіп жатыр. Егер өзіміздің отандық инвесторлар болса, онда біздің қаражаттарымыз өзімізде қалар еді және шетелдерге жалтақтамас едік.

 

2.3. Экономика салалары  бойынша негізгі капиталға салынатын  инвестицияларды талдау

 

Төменде экономика салалары бойынша негізгі капиталға салынған инвестицияларды көруге болады. (кесте -3).

 

Кесте – 3          Экономика салалары бойынша негізгі капиталға салынған                 инвестициялар

                                                                                                                        

Көрсеткіштер	млн. тг	Инвестиция жалпы көлеміндегі  үлес салмағы	2007 ж
1	2	3	4
Барлығы	316353	100	147,0
Ауыл шаруашылығы, аң аулау және орман шаруашылығы	2234	0,7	79,8
Балық аулау және  балық  өсіру	6	0,0	-
Өнеркәсіп	189142	59,8	129,2
Тау кен өнеркәсібі	151142	47,8	118,2
Өңдеуші өнеркәсіп	34566	10,9	229,4
Электр энергиясын өндіру және бөлу	3434	1,1	100,2
Сауда, автокөлік жөндеу, тұрмыстық заттарды және жеке тұтыныс  заттарын жөндеу	9497	3,0	210,1
Мейрамханалар мен  қонақ  үйлер	1250	0,4	145,2
Көлік және байланыс	23671	7,5	147,9
Қаржылық қызметтері	449	0,1	208,4
Жылжымайтын мүлікпен жүргізілетін операция аренда және тұтынуға қызмет көрсету	76455	24,2	289,1
Мемлекеттік басқару	2350	0,7	32,1
Білім беру	1679	0,5	98,3
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызмет көрсету	1118	0,4	174,5
Коммуналдық, әлеуметтік және жеке қызмет көрсету	5854	1,9	101,5