Қазақстан Республикасының бюджет жүйесін жетілдіру жолдары

    Нақты салаға салық жеңiлдiгiн орнату тәжiрибе көрсетiп отырғандай қамқорлық пен  қолдаудың керемет бiр тиiмдi әдiсi деуге келмейдi. Жеңiлдiк берiлiп отырған кәсiпорындар мен жеке тұлғалар жеңiлдiк  жүрмейтiн экономикалық қызмет салаларындағы кәсiпкерлiкпен айналысып жүгендерге салық әмiрiн пәрмендi  қолдануда қиыншылық тудырады. Оның үстiне жеңiлдiктердi салық төлеуден б ұлтару  үшiн арсыз пайдаланатындар да аз емес. Преференция түрiнде жататын салық каникулының  ұлттық қорды қолдануда берекесiздiк тудырып, түбiнде кiрiстiң жоғалуына соқтыратын халықаралық тәжiрибе көрсетiп отыр.

    Бюджеттiң кiрiс бөлiгiн 85-90% салықтар мен салықтық емес түсiмдер құрайды. Салық салудағы күрделi жағдайларды ескере келе, салық салуды жүйелi жолға қою қалыптасқан проблемаларды шешу  үшiн келесiдей шаралар ұсынылады:

    - салық қызметiн қатаң бақылауға алу;

    - салық қызметкерлерiнiң құрамына тиiмдi өзгерiстер жасау, яғни бiлiктi мамандарды саралап алып, олардың ешбiр алаңсыз жұмыс iстеуiне моральдiк-материалдық жағдай жасау;

    - салықтық органдары салық төлеушiлерiмен  интенсивтi  байланыс орнату қажет, сондай—ақ салық төлеудегi  ынталандыру шараларын қолданған жөн;

    - ең бастысы ауылшаруашылығы өндiрiстiк-өнеркәсiп және орта, кiшi кәсiпкерлiкке барынша қолайлы жағдайлар туғызу, мәселен ауылшаруашылығын жолға қою соласындағы салық төлеушiлерге белiглi бiр салық жеңiлдiктерiн беру;

    - ²Салық мәдениетiн  түзелдiру қорын² жедел iске қосу керек. Ол  үшiн ағартушылық, тәрбиелiк және зерттеушiлiк бағыттары  жүргiзiлуi қажет. Мұнда тәрбиелеу шаралары балалар мен жас өспiрiмдер арасында  жүргiзiледi. Шаралардың мiндетi- жеткiншектердiң келешекте салық төлеушi Қазақстанның азаматы ретiнде әлеуметтiк мақсатқа бағдар беру, сөйтiп оларды өркениеттi қоғамда жұмыс iстеуге даярлау. Қорды түзу мақсаты - Қазақстанға салық мәдениетiн түзiлдiру процесiн белсендi түрде ықпал ету. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қорытынды 

    Қазақстан Республикасының  дамуының негiзгi принциптерiнiң  бiрi ҚР бюджет құрылымын жетiлдiру. Яғни, бюджет құрылымындағы өзгерiстермен, кiрiс шығыс арасындағы айырмашылықтарды ескере отырып, бюджет тапшылығына тиесiлi шаралар мен әдiстер қолдану. 

    Өркениеттi iрi мемлекеттердiң  экономикалық даму деңгейлерi олардың жан-жақты жетiлдiрiлген, тиянақты да, қолданбалы салық  заңдары жүйесiне “күштi салық заңы- күштi мемлекет” қағидасына байланысты екенi белгiлi.

    Елiмiз  экономикалық  дамудың нарықтық бағытына  бет алған кезеңнен бастап-ақ Республика Президентi салық мәселесiне  үлкен маңыз берген едi.  Өйткенi, бұрынғы Кеңестiк жоспарлы экономиканың  салық жүйесi нарықтық қатынастар  заңдылықтары талабынан шыға алмады.  Бұл заңды да құбылыс.  Қайта құру кезiнде салық жыл сайын, кейде халық шаруашылығындағы  күрделi дағдарыстар мен әр түрлi әлеуметтiк орталардың қысымына байланысты, жылына бiрнеше реттен де өзгерiске  үшырап отырады. Түрлерi көбейiп, мөлшерi, мерзiмi сан түрлi құбылып, қайшылықтарға түскен салық ережелерi салық төлеушiлердiң де мүддесiн қорғаудан қалды.

    1991 жылы елiмiз  тәуелсiздiк алып, өз алдына  егемендi  мемлекет  болған жерде  шүғыл  мерзiм iшiнде  дербес экономикалық реформалар жасау  мiндетi алда тұрды.  Сондай iрi өзгерiстер енгiзетiн  экономиканың басты тармағының бiрi- салық жүйесi болып саналды. Осы мақсатта  Салық кодексi дайындалып, қабылданды. Мұндай  саяси-экономикалық  мәнi зор заңды  құжатты жасап шығуға  Мемлекеттiң салық комитетiнiң   мамандары, заң қызметкерлерi мен шетелдiк сарапшылар зор күш салды. Демек, бұл заң қабылдаудан бұрын үлкен сарапқа түстi деген сөз. Республикамызда Салық  кодексi тұңғыш рет  қабылданып отыр.  Ең бастысы, алдымызда үлкен бағыт бар, салық түрлерi бұрынғыдан да  азайды.   Салық кодексiн  қабылдаудағы басты мақсат – салық төлеушiлерге түсiп отырған қысымды төмендету,  салық қатынастарын реттеу, бюджеттiң табысты бөлiмiн қамтамасыз ету.Әрине, заңды қолдану барысында  алғашында кемшiлiктер болды. Дегенмен, бұл заң республикамыздың салық қызметiнiң халықаралық  қағидаларға көшуiне негiзгi  себеп болады деген сенiм бар. Халықаралық нәтижелерге сүйенсек, нарықтық  қатынастарға көшкен әрбiр елде  де осындай заң қабылданған. Бұл- салық жүйесiн  жетiлдiрудiң  бiрден-бiр жолы.

    Қазiргi  кезде экономика тұрақтады.  Ең алдымен, ол негiзгi макроэкономикалық көрсеткiштердiң тұрақтануы мен, iшкi жалпы өнiмнiң өсуiмен сипатталады.  Өндiрiстiк өнiмнiң өсуi де  мұнайға дұниежүзiлiк бағаның өсуi де, салық жүйесiнiң бiр арнаға түсiрiлуiне ұйытқы болады.

    Елiмiздiң  әлемдiк  аренаға  танылып қабырғасы  қатайып келедi. Мемлекеттiгiн нығайтуда  үлкен шаруалар атқарып та жатыр.

    Кәсiпкерлiк  қызметпен айналысатын жеке тұлға  үлкен табыс табуға ұмтылатын болса, онда өнеркәсiптiң қайта  төлеуiн, кәсiпорындар мен  ұйымдардың, яғни жұмысшылардың табысынан  бюджетке кiрiстiң көбеюiн, салық  көлемiнiң де нақты өзгерiстерге  үшырап, әлемдiғк қауымдастықтың дамыған мемлекеттерi  ұмтылып отырған биiктерге жететiндiгiмiзге күмәнiм жоқ. Шегерiстерге салық салу теориясының фискальдық маңыздылығы көзқарасынан  қарайтын болсақ, мынаны айтып өткен жөн. Егер де кәсiпкерлiк қызметпен айналысушы жеке тұлғаның қаржы шаруашылық қызметiнiң  нәтижесi бойынша табысы болмаса да шығындары болады, яғни мемлекетке  әрқашанда неден  салық алатыны белгiлi болады.

    Дамыған  елдердiң  салық саясатының ерекшелiгi  кәсiпкерлiк қызметпен айналысушы тұлғалардың салық ставкаларын  төмендету болып табылады. Егер салық  ставкалары төмендетiлсе  бюджетке төленетiн түсiмдердiң бiразы азаяды, бiрақ салық салынатын базаның үлғаюына әкелiп соқтырып, кейiннен төленетiн салық мөлшерi де көбейедi.

    Салық төлеушi және жинаушы салық төлеу процесiнде  белгiлi бiр қарым-қатынасқа түседi. Бұл қарым-қатынас дұрыс, өзара тиiмдi әрi объективтi болса, соғұрлым  салықтық  жиналу денгейi де  жоғары болады. Салық жинауына әсер ететiн объективтi  және субъективтi жағдайлар бар. Олар: кәсiпкерлiк iс-әрекетпен айналысушы жеке тұлғалардың қаржы көздерiнiң төмендеуi, заңды бiлмеу немесе оның алдындағы жауапкершiлiктiң төмендеуi, салық салу нормаларын бұзу.

    Мемлекеттiң  экономикасын  көтеруде оның азаматтарының ақшалай немесе натуралдық тұрақты түрде төлейтiн жарналарының ықпалы үлкен. Іоғамның тарихында  салықтық формаларымен әдiстерi  мемлекеттiк сүранымды  және қажеттiлiктердi қамтамасыз ету, сондай-ақ салық салудағы мәселелердi шешу жолдарына бейiмделiп отырып, әр түрлi өзгерiстерге  үшырайды. Олардың қызмет ауқымы арқылы әлеуметтiк және экономикалық процестерге  ролi  де өзгерiп отырады.

    Әрине, мемлекет барысында бюджеттiң  кiрiс бөлiгiн көбейтуге тырысады.  Кәсiпкер де солай, ешкiм өз еркiмен, өз табысының бiр бөлiгiн  беруге құлшынбайды. Мiне, сондықтан да әр елдiң  өз салық кодексi бар. Олар әр елдiң экономикасының қаржы-несие саясатының, тұрмыс-тiршiлiгiнiң жағдайына байланысты әр-түрлi болып келедi. 
 
 
 
 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі: 

    1. Салық кодексі 2001 жыл( 2007 жылғы өзгертулер мен тлықтыруларды қоса алғанда)

    2. Аманбеков Б “Бюджет есептерi” Қазақстан қаражаты-1999 жыл. N8.

    3. Амрекулов Н “Қаржы жүйесiн ұйымдастыру және бюджет жүйесi” Т.Экономика –2004 жыл.Оңтүстiк Қазақстан облысының және Қазақстан республикасының статистикалық мәлiметтерi.

    4. Бюджет жүйесi туралы: Қазақстан Респубикасының Заңы.-Алматы: Юрист, 2006.- 8 б.

    5. Аблиакимов К Бюджет-1999. “Баға және талдау” Іазхстанская правда 1998 жыл N12 .

    6. А.И. Худяков, Н.Е. Наурызбаев. Налоги: понятие, элементы, установление, виды. Алматы 1998г. ТОО Баспа.

    7.Юткина ²Налоги и налогооблажения². Учебник.- Москва:   Инфра,  1999.-224с.

    8. Бабкина С.  Новая  налоговая  политика: Финансы Казакстана.-  1999-N6, с 20-22. 

    9. Бухгалтерлiк бюллетенi, 2004ж, 1999ж N1-12

    10. Аблиакимов К Бюджет-1999. “Баға және талдау” Казхстанская правда 1998 жыл N12 .

    11. Салық жинауда салғырттық  болмасын. І. Ашутов. Қаржы-қаражат 1998/8.

    12. Салыққа салаутты көзқарас керек Зерде N3 2004ж.

    13. Жүнiсова Н.А Бюджет саясаты. Саясат-2005-1.

    14. Жанибеков С. Бюджеттiң орындалуын қалай көтеру керек. Қазақстан қаржысы1999 жыл N8 .

    15. Мемлекеттiк салық саясаты² Заң газетi. 1999 жыл 3 желтоқсан.

    16. Бюджетке жаңаша қарау қажет.  Қаржы-ақпарат.- N5- 03.2006

    17. Салық және бюджет саясаты² Қазақстан ХХI ғасырға жол 2004 ж. N2

    18. Салық- халық  несiбесi  Еегемендi  Қазақстан, 2004ж.1 қазан

    19. Салық бюджеттiң қайнар көзi// Заң газетi 2004 жыл шiлде.

    20. Облыс бюджетiнiң  басты бағыты.  Оңтүстiк Қазақстан N81.29.06.2006.

    21. Бурабаева О. Б.,  Ермекбаев  Б. Ж.   Жергiлiктi  салықтар  мен  алымдар: Оқу  құралы. – Алматы 1998 .

    22. Бурабаева О. Б.,  Ермекбаев  Б. Ж.   жергiлiктi салықтар

    23. Бухгалтерлiк бюллетенi, 2004ж, 1999ж N1-12

    24. Гражданский кодекс РК- Алматы- ²Қаржы-қаражат².

    25. Дуканич Л.В. ''Налоги и налогообложение'' Ростов-не-Дону                                    Феникс 2006г.

    26. Деловой  мир Казахстана –2004г. N3,с 20-22. 

    27. ²Дамудың бiр кепiлi салық² Заң және  заман 2004 ж. N4 47-51б.