Сатып алу мерзімінің ескіруі - меншік құқығына иеленудің негізі

мүдделерді  жəне қоғамдық маңызды мақсаттарға

қол жеткізуді  қамтамасыз ететін инвестициялық

жобалар үшін;

16)  осы  Кодекстің 9-бабының 3-тармағына

сəйкес халықаралық  қатысуы бар ғылыми

орталықтар  мен отандық өнеркəсіп орындарына;

17)  концессиялық  жобаларды іске асыру үшін

концес сионерлерге;

18)  инвестициялық  жəне инновациялық жоба-

ларды іске асыру үшін ұлттық компания мəртебесі

бар əлеу меттік-кəсіпкерлік  корпорацияларға

берілетін жағ  дай ларды қоспағанда, мемлекеттік

меншіктегі  жəне жер пайдалануға берілмеген

жер учаскелерін  немесе жер учаскелерін жалдау

құқығын беру сауда-саттық тарда  (конкурстарда,

аукциондарда) жүзеге асырылады.

Уақытша жер  пайдалану мерзімі аяқталып

келе жатқан ауыл шаруашылығы мақсатындағы

жер учаскелері уақытша жер пайдаланушы жаңа

мерзімге  уақытша жер пайдалану туралы шарт жа-

сасудан бас  тартқан жағдайда ғана сауда-саттыққа

(конкурстарға, аукциондарға) шығарылады.

Сатуға арналған жер учаскесі :

l жер учаскесінің шекарасы айқындалғаннан;

l жер учаскесінің нысаналы мақсаты жəне оның

кадастрлық (бағалау) құны анықталғаннан;

l құрылыс объектілерін инженерлік-техникалық

қамтамасыз  ету желілеріне қосудың техникалық

шарттары  анықталғаннан;

l сауда-саттық  (конкурстар,  аукциондар)  өткізу

туралы шешім  қабылданғаннан;

l сауда-саттық  (конкурстар,  аукциондар)  өткізу

туралы хабарлама  жарияланғаннан кейін сауда-

саттыққа  шығарылады.

Жер учаскесін  немесе жер учаскесін жалдау

құқығын сатушы ретінде жергілікті атқарушы орган

өкілдік етеді. Сауда-саттық (конкурстар, аукцион-

дар) ұйымдас  тырушы ретінде меншік иесі неме-

се онымен жасалған шарт негізінде əрекет етуші

мамандандырылған  ұйым өкіМемлекеттен уақытша өтеулi  ұзақ мерзiмдi

жер пайдалану  құқығын сатып алған басқа

мемлекеттiк  емес жер пайдаланушылар өздерiне

тиесiлi  жер  учаскелерiн  (немесе олардың

бiр бөлiгiн)  жер учаскесі орналасқан жердегі

облыстың  (республикалық маңызы бар қаланың,

астананың),  ауданның  (облыстық маңызы бар

қаланың)  уəкілетті органына хабарлай отырып,

жер учаскесi меншiк иесiнiң келiсiмiнсiз:

l өздеріне тиесілі емес жер учаскелерін (немесе

олардың бiр  бөлiгiн) жалға (қосалқы жалға),

l өздеріне тиесілі емес жер учаскелерін (немесе

олардың бiр  бөлiгiн) уақытша өтеусiз пайдалануға

беруге құқылы

l жер учаскесiн жалға беру шартының мерзiмi

шегiнде өздерiне тиесiлi уақытша жер пайдалану

құқығын иелiктен шығаруға да құқылы.

Аталған жағдайларда,  жалдау құқықтарын

кепiлге берудi  қоспағанда,  жер учаскесiнiң жаңа

жалға алушысы  жалға берушiнiң алдында жер

учаскесiн  жалдау шарты бойынша жауапты  бола-

ды.

Егер Қазақстан  Республикасының заң

актiлерiнде  немесе шартта өзгеше белгiленбесе,

өз мiндеттерiн  тиiсiнше орындаған уақытша өтеулi

жер пайдаланушы  (жалға алушы)  шарт мерзiмi

аяқталғаннан  кейiн, басқа тең жағдайларда, жаңа

мерзiмге  шарт жасасуға басқа тұлғалар алдын-

да басым  құқығы болады. Жалға алушы осындай

шарт жасасу ниетi  туралы жалға берушiнi  шарт-

та көрсетiлген мерзiмде,  егер шартта мұндай

мерзiм көрсетілмесе, шарттың қолданылу мерзiмi

аяқталғанға дейiн үш ай мерзiмде жазбаша хабар-

дар етуге  мiндеттi.

Жер учаскелерi жеке меншiкке берiлген кез-

де,  мемлекет немесе мемлекеттiк  жер пай-

даланушылар жалға берген кезде олар үшiн

төлемақының базалық ставкаларын,  жалдау

құқығын сату төлемақысының мөлшерiн Қазақстан

Республикасының Үкiметi  кемінде жылына бір

рет белгiлейдi.  Бұл ретте жер учаскелерiн пай-

далану төлемақысының  ставкалары жер салығы

ставкаларының мөлшерiнен төмен белгiленбейдi.

Облыстың  (республикалық маңызы бар

қаланың,  астананың),  ауданның  (облыстық

маңызы бар  қаланың) жер қатынастары жөніндегі

уəкілетті органы өз құзыреті шегінде мемлекеттiк

емес жер  пайдаланушыларға уақытша жер пай-

далану құқығын  табыстаған кезде Қазақстан Ре-

спубликасы  Үкіметінің немесе жергілікті атқарушы

органның  уақытша жер пайдалану құқығын  та-

быстау туралы тиісті шешімі негізінде осындай

жер пайдаланушылармен  жер учаскесiн жалға

беру шарттары немесе уақытша өтеусiз жер

пайдалану шарттары жасалады.  Алайда,  жал-

дау құқығын  сату төлемақысы жер учаскелерi

үшiн төлемақының  базалық ставкаларына түзету

коэффициенттерiн  қолдану арқылы шығарылатын

кадастрлық (бағалау) құны негiзiнде есептеледi.

Меншiк құқығын  табыстау, беру жəне оның

ауысуы жер  учаскесiнiң нысаналы мақсаты

ескерiле отырып, жүзеге асырылуға  тиісл        Тасталған тұрғын үйді иелену, пайдалану және билік ету жөнінде құқықтарды қалпына келтіру туралы меншік иелерінің талаптары бойынша істерді қарау кезінде туындаған мәселелерге байланысты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етеді:     

1. Меншік иелерімен тасталған  тұрғын үйді иелену, пайдалану  және билік ету жөніндегі дауларды  шешу кезінде соттар Қазақстан  РеспубликасыныңАзаматтық кодексінің (бұдан әрі - АК), Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінің (бұдан әрі - АІЖК), "Тұрғын үй қатынастары туралы" Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі - Заң) ережелерін және өзге де нормативтік құқықтық актілерді басшылыққа алулары қажет.     

2. (Ескерту. 2-тармақ алынып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 2008.12.22. N 26 Нормативтік қаулысымен).     

3. АК-нің 250-бабының негізінде, меншік құқығынан бас тарту бұл жөнінде жариялаумен немесе меншік иесінің сол тұрғын үйге қандай да болсын құқықтарын сақтау ниетінсіз меншік құқығынан шеттейтіні туралы айқын дәлелдейтін басқа да әрекеттерінен көрінуі мүмкін.  
      Тұрғын үйге меншік құқығынан бас тарту тек меншік иесі болып табылатын азамат немесе заңды тұлғада ғана туындауы мүмкін. Заңмен белгіленген иеліктен шығару жағдайларын қоспағанда, мемлекет және оның органдары өздеріне тиесілі тұрғын үйге меншік құқығынан бас тартуға құқылы емес.     

4. Қазақстан Республикасы  Конституциясының 6-бабына сәйкес, меншiк мiндет жүктейдi, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игiлiгіне де қызмет етуге тиiс.  
      АК-нің 250-бабына сәйкес, меншік құқығынан бас тарту меншік иесінің тұрғын үйге қатысты құқықтары мен міндеттерін тоқтатпайды. Тұрғын үйді ұстау ауыртпалығын, оны өзге тұлғалар пайдалану кезінде келтірілген зиян үшін жауапкершілікті, заңмен көзделген коммуналдық төлемдер мен салықтарды төлеу жөніндегі міндеттерді меншік иесі көтереді. Бұл құқықтар мен міндеттер сол тұрғын үйге меншік құқығын басқа тұлға алған сәтке дейін сақталады.  
      Меншік иесінің сол тұрғын үйге қандай да бір құқығын сақтау ниетінсіз меншік құқығынан бас тартуын дәлелдейтін әрекеттерді жасауы, сол тұрғын үйге басқа тұлғаның меншік құқығын алуы туралы заңды күшіне енген сот шешімінің негізінде ғана меншік құқығының тоқтатылуына әкеп соғады.     

5. Меншік құқығын сақтау  ниетінсіз меншік иесінің тұрғын  үйді тастап кетуі жөнінде  әрекеттер жасау жолымен меншік  құқығынан бас тартуы заңды,  ерікті және меншік иесінің  тұрғын үйді иеленуден, пайдаланудан, билік етуден бас тартуын нақты  көрсететін болуы тиіс.  
      Мұндай бас тарту, атап айтқанда, меншік иесімен оның отбасы мүшелерінің және өзге бірлескен меншік иелерінің келісімімен, сондай-ақ қажетті жағдайларда қорғаншы және қамқоршы органдардың, тұрғын үй орналасқан аумақтағы әкімнің аппаратына жазбаша арыз беру жолымен білдірілуі мүмкін. Тұрғын үйді коммуналдық меншік деп тану туралы заңды күшіне енген сот шешімі болған немесе тұрғын үйді басқа тұлға иелену мерзімінің ескіруіне байланысты алу жағдайларын қоспағанда, меншік иесінің тұрғын үйге меншік құқығынан бас тартуы туралы арызы кері қайтарылынып алынуы мүмкін.     

6. Меншік құқығын сақтау  ниетін дәлелдейтін әрекет жасамаған  меншік иесі тастап кеткен  тұрғын үй тасталған (немесе  қалдырып кеткен) тұрғын үй деп  аталады. Мұндай тұрғын үйлерге  меншік иесімен қараусыз қалдырылған,  үйді ұстау жөніндегі және  тағы да басқа міндеттерін  орындамай тасталған бос тұрғын  үйлер жатады. Тұрғын үйді жою  (бұзу) жағдайлары сот шешімі бойынша  тұрғын үйге меншік құқығын  тоқтатуға жеке негіз болып  табылады.  
      Меншік иесі жоқ немесе меншік иесі белгісіз не меншік иесі меншік құқығынан бас тартқан тұрғын үйді сот иесіз тұрғын үй деп таниды.      

7. АК-нің 242-бабының 3-тармағымен иесіз жылжымайтын мүлікті (тұрғын үйді) коммуналдық меншікке алудың ерекше ережелері белгіленген. Жергілікті әкім аппаратының арызы бойынша жылжымайтын мүлікті мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыратын орган есепке алуы тиіс.  
      Есепке алған күннен бастап бір жыл өткеннен кейін коммуналдық меншікті басқаратын уәкілетті органның арызы бойынша сот шешімімен тұрғын үй иесіз деп танылып, коммуналдық меншікке өтуі мүмкін.  
      Егер талап жылдық мерзім өткенге дейін берілсе, онда ол қарауға жатпайды және АІЖК-нің 154-бабы бірінші тармағының 6) тармақшасының негізінде қайтарылады.  
      Соттың шешімімен коммуналдық меншікке өтті деп танылмаған тұрғын үйді иелену, пайдалану және билік ету өкілеттігі сол үйді тастап кеткен меншік иесінде сақталады немесе иелену мерзімінің ескіруіне байланысты үшінші тұлғаға өтеді.     

8. Тұрғын үйге коммуналдық  меншік құқығын тану туралы  істерді қарау кезінде қандай  тұрғын үйді иесіз деп тануға  болатынын, бұл кіммен және  қалай анықталғандығы, иесіз ретінде  қай уақытта есепке алынғанын,  меншік құқығын сақтау ниетінсіз  меншік иесі тұрғын үйді тастап  кеткен жағдайды айғақтайтын  дәлелдемелерді соттар тексеруі  керек, сондай-ақ мүдделі тұлғалар  ретінде акімдіктерді, коммуналдық  және салық қызметі органдарын  тартуы тиіс.     

9. Сот шешімі бойынша  коммуналдық меншікке түсті деп  танылмаған, тұрғын үйге әкім  билік еткен жағдайда, меншік  иесі өзінің тұрғын үйін қайтарып  беруді немесе бұрынғы тұрғын  үйіне теңдес үй беруін әкімнен  талап ете алады.  
      Меншік иесінің тұрғын үйінде тұрып жатқан тұлғаны шығару туралы талап арызды қарау кезінде соттар осы тұлғаны тұрғын үйге кіргізудің негізділігін тексеруі керек. Егер ол әкімнің өкімі бойынша кіргізілсе, сот әкімді іске міндетті түрде қатыстырып, заңмен көрсетілген негіздер бойынша меншік құқығын тоқтату туралы меншік иесіне қарсы талап қою құқығын түсіндіруі тиіс.  
      Талап арыз қанағаттандырылған кезде, тұрғын үйден шығару Заңның талаптары сақталып жүзеге асырылуы тиіс. Шығарылған тұлғаға басқа тұрғын үй беру міндеті, егер ол тұрғын үйге мұқтаждардың тізімінде тұрған жағдайда әкімшілікке жүктеледі. Шығарылған тұлға меншік иесінен шығындарын (тұрғын үйді жөндеуге, оны ұстауға және тағы да сондайларды) өндіріп алуға талап қоюға құқылы.     

10. Иелену мерзімінің  ескіруі негізі бойынша тұрғын  үйге меншік құқығын алу туралы  талаптарды қараған кезде, АК-нің 240-бабының 1-тармағында көрсетілген мән-жайлар жиынтығын, яғни тұрғын үйді өзінің жеке жылжымайтын мүлкіндей он бес жыл бойы адал, ашық және ұдайы иеленгенін ескеру қажет.  
      Иеленудің адалдығын тұлғаның тұрғын үйді заңды жолмен иеленуі, яғни заңмен, өзге құқықтық актілермен тікелей танылған немесе оларға қайшы келмейтін, бірақ құқықтық ресімделмеген (мысалы, тұрғын үй иесінің сатып алу-сату, жалға беру шарттарының заңда көзделген нысандарын сақтамай беруі және тағыда басқа) әрекеттер мен оқиғалардың нәтижесінде тұрғын үйдің осы иеленушіде болуы білдіріледі.  
      Иеленудің ашықтығын тұлғаның тұрғын үйді иелену мән-жайын жасыруға бағытталған ешқандай шара қолданбауы, тұрғын үйді ұстау ауыртпалығын көтеруі, коммуналдық қызметтерге ақы төлеуі және тағы да басқа мән-жайлар білдіреді.  
      Иеленудің ұдайылығын тұрғын үйдің иелену құқығын үшінші тұлғаларға бермей, осы тұлғаның иелігінде он бес жыл бойы болуы білдіреді. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің "Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексін (жалпы бөлім) күшіне енгізу туралы" 1994 жылғы 27 желтоқсандағықаулысының 7-тармағының негізінде иелену мерзімінің ескіруіне осы Кодекс қолданысқа енгізілгенге дейінгі үйді іс жүзінде иеленген уақыт есептеледі. АК-нің 240-бабының 3-тармағына сәйкес, иелену мерзімінің ескіруіне жүгінетін азамат немесе заңды тұлға өзінің құқықтық мирасқоры болып табылатын тұлғаның сол тұрғын үйді иелену уақытының бәрін өзінің иелену мерзіміне қосып алуына болады.