Бөлім Сот үкімі

Тiнту  немесе алу жүргiзу басталар алдында  тергеушi оларды жүргiзу туралы қаулыны  көрсетуге мiндеттi.

Тiнтуге  кiрiскенде тергеушi iс үшiн маңызды  болуы мүмкiн, алынуға жататын  заттар мен құжаттарды ерiктi түрде  берудi ұсынады. Егер олар ерiктi түрде берiлсе және алынуға жататын заттар мен құжаттардың жасырылғанына күмәндануға негiздер болмаса, тергеушi одан әрi iздеу жүргiзбеуге құқылы.

Егер  жабық үй-жайлар мен қоймалардың  иесi оларды ерiктi түрде ашудан бас  тартса, тiнту жүргiзген кезде олар ашылуы мүмкiн. Бұл ретте есiк құлыптарын және басқа заттарды қажетсiз бүлдiруге жол берiлмеуге тиiс.

Алу кезiнде  тергеушi алынуға жататын заттар мен құжаттарды берудi ұсынады, ал бұдан  бас тартылған жағдайда алу мәжбүрлi түрде жүргiзiледi.

Тергеушi сол үй-жайда тұрып жатқан адамның  немесе басқа адамдардың жеке өмiрiнiң  тiнту мен алу кезiнде анықталған мән-жайларының жария етiлмеуiне шаралар  қолдануға мiндеттi.

Тергеушi тiнту немесе алу жүргiзiлiп жатқан үй-жайда немесе орында тұрған адамдарға  және осы үй-жайға немесе орынға келген адамдарға тiнту немесе алу  аяқталғанға дейiн ол жерден кетуге, сондай-ақ бiр-бiрiмен немесе өзге адамдармен сөйлесуге тыйым салуға құқылы.

Тiнту  мен алу жүргiзiлген кезде тергеушi iске қатысы болуы мүмкiн заттар мен құжаттарды алумен шектелуге  тиiс. Айналымға салуға тыйым салынған заттар мен құжаттар олардың iске қатыстылығына қарамастан алынуға тиiс.

Алынатын  заттар мен құжаттар куәгерлерге  және қатысып отырған басқа да адамдарға көрсетiледi, буып-түйiледi және тiнту немесе алу жүргiзiлген жерде мөрмен бекiтiледi және куәгерлер  мен бұған қатысып отырған  басқа адамдардың қол қоюымен  куәландырылады. Тiнту жүргiзген кезде  қажет болған жағдайда фотосуретке, киноға түсiру және бейнежазба жүргiзiледi.

233-бап. Жеке адамды тiнту

Осы Кодекстiң 230-бабында көзделген негiздер болған кезде және 232-бабының талаптарын сақтай отырып, тергеушi тiнтiлетiн адамның  денесiнен, оның киiмiнен және бойындағы  заттардан заттар мен құжаттарды табу және алу мақсатында жеке адамды тiнтуге құқылы.

Жеке  адамды тiнтудi тiнту жүргiзiлетiн  адаммен жынысы бiр адам және сол  жыныстағы куәгерлер мен мамандардың  қатысуымен жүргiзедi.

Жеке  тiнту арнайы қаулы шығармай және прокурордың санкциясынсыз, мынадай  жағдайларда, егер:  
1) үй-жайдағы немесе тiнту жүргiзiлiп жатқан өзге орындағы адам iс үшiн маңызы болуы мүмкiн құжаттарды немесе заттарды өз бойында жасырып отыр деп пайымдауға жеткiлiктi негiздер болса;  
2) ол адам ұсталса немесе күзетпен қамауға алынса жүргiзiледi. Бұл жағдайда жеке адамды тiнту куәгерлер жоқ болса да жүргiзiледi.

234-бап.  Тiнту немесе алу хаттамасы

Тiнту  немесе алу жүргiзетiн адам осы  Кодекстiң 203-бабында көзделген талаптарды сақтай отырып хаттама жасайды.

Хаттамада заттар немесе құжаттар қай жерде  және қандай жағдайда табылғаны, олардың  ерiктi түрде берiлгенi немесе мәжбүрлеп  алынғаны көрсетiлуге тиiс. Барлық алынған заттар хаттамада саны, мөлшерi, салмағы, өзiндiк белгiлерi және мүмкiндiгiнше бағасы дәл көрсетiле отырып жазылуға тиiс.

Егер  тiнту немесе алу жүргiзген кезде  алынуға жататын заттарды немесе құжаттарды жою немесе жасыру әрекеттерi жасалған болса, бұл хаттамада қолданған  шаралар көрсетiле отырып жазылуға тиiс.

Тiнту  немесе алу хаттамасының көшiрмесi олар жүргiзiлген адамға не оның кәмелетке  толған отбасы мүшесiне, ал олар болмаған жағдайда тұрғын үй пайдалану ұйымның  немесе жергiлiктi атқарушы органның өкiлiне олардан қолхат алынып тапсырылады. Егер тiнту немесе алу ұйымда жүргiзiлсе, онда хаттаманың көшiрмесi оның өкiлдерiне қолхат алынып тапсырылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.1. Сот сараптамасы

240-бап.  Сараптаманы тағайындау

Сараптама сарапшы арнайы ғылыми бiлiмдер негiзiнде  жүргiзетiн iс материалдарын зерттеу  нәтижесiнде iс үшiн маңызы бар  мән-жайлар алынуы мүмкiн жағдайда тағайындалады. Қылмыстық сот iсiн жүргiзуге қатысушы өзге адамдардың мұндай бiлiмiнiң болуы қылмыстық iстi жүргiзушi адамды тиiстi жағдайларда сарапшы тағайындау қажеттiлiгiнен босатпайды. 
241-бап. Сараптаманы мiндеттi түрде тағайындау

Егер iс  бойынша:

1) өлiмнiң  себептерiн, денсаулыққа келтiрiлген  зиянның сипаты мен ауырлық  дәрежесiн; 

2) iс үшiн  маңызды болып, бiрақ жасы туралы  құжаттар болмағанда немесе күмән  туғызғанда сезiктiнiң, айыпталушының,  жәбiрленушiнiң жасын; 

3) ақыл-есiнiң  дұрыстығы немесе қылмыстық iс  жүргiзуде өз құқықтары мен  заңды мүдделерiн өз бетiнше  қорғау қабiлетi жөнiнде күмән  туғанда сезiктiнiң, айыпталушының  психикалық немесе тәнiнiң жай-күйiн; 

Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiнде  өлiм жазасы түрiндегi жаза көзделген  қылмысты жасаған айыпталушының  психикалық жай-күйiн;

Іс үшiн маңызы бар жағдайларды дұрыс қабылдау және олар бойынша айғақтар беру қабiлетiне күмән туған жағдайда жәбiрленушiнiң, куәнiң психикалық немесе тәнiнiң жай-күйiн анықтау қажет болғанда;

Істiң өзге мән-жайы басқа дәлелдермен дәл анықталмайтын болса, сараптаманы тағайындау мен жүргiзу мiндеттi болады.

242-бап. Сараптама тағайындау  тәртiбi

Сараптама тағайындау қажет деп таныған  тергеушi бұл туралы қаулы шығарады, онда сараптама тағайындаудың негiздерi; сараптамаға жiберiлген объектiлер, олардың қай жерде және қашан, қандай жағдайда табылғаны және алынғаны; сарапшының қарауына ұсынылған өзге материалдар; iсте қамтылған, сарапшының қорытындысы негiзделуi мүмкiн мәлiметтер; сарапшының алдына қойылған мәселелер; сот сараптамасы органының атауы немесе сараптама тапсырылған адамның тегi көрсетiлуге тиiс. Тергеушiнiң сараптама тағайындау туралы қаулысы ол жiберiлген және өз құзыретiне жататын органдардың немесе адамдардың орындауы үшiн мiндеттi болып табылады.

Қылмыстық iстi қозғау туралы шешiмдi сараптама  жүргiзбейiнше қабылдау мүмкiн болмайтын  жағдайда ол қылмыстық iс қозғалғанға  дейiн тағайындалуы мүмкiн.

Iсте  тексерiс, тексеру актiлерiнiң,  ведомстволық инспекция қорытындыларының, сондай-ақ мамандар iс жүргiзу  әрекеттерi барысында жүргiзген  зерттеулердiң нәтижелерi бойынша  жасалған ресми құжаттардың болуы  дәл сол мәселелер бойынша  сот сараптамасын тағайындау  мүмкiндiгiн жоққа шығармайды.

Сараптама iс жүргiзуге қатысатын, өздерiнiң  немесе берiлетiн құқықтары мен  мүдделерiн қорғайтын адамдардың бастамашылығы бойынша тағайындалуы мүмкiн. Өзiнiң немесе берiлетiн құқықтары мен мүдделерiн қорғайтын iс жүргiзуге қатысушы тергеушiге өз пiкiрiнше сарапшының қорытындысы берiлуге тиiс мәселелердi жазбаша түрде ұсынады, зерттеу объектiлерiн көрсетедi, сондай-ақ сарапшы ретiнде шақыруға болатын адамды (адамдарды) атайды. Бұл ретте шешуге ұсынылған мәселелер қылмыстық iске немесе сот сараптамасының нысанасына жатпайтын жағдайлардан басқасында тергеушiнiң сараптама тағайындаудан бас тартуға құқығы жоқ.

Бастамашылығы бойынша сараптама тағайындалып отырған iс жүргiзуге қатысушы сараптамалық зерттеу объектiсi ретiнде заттарды, құжаттарды ұсына алады. Тергеушi дәлелдi қаулысы арқылы оларды мұндай объектiлердiң қатарына жатқызбауға құқылы.

Ұсынылған мәселелердi қарағаннан кейiн тергеушi олардың қылмыстық iске немесе сот  сараптамасының нысанасына жатпайтындарын қабылдамайды, сарапшыдан бас тарту үшiн негiздердiң бар-жоғын анықтайды, мұнан соң осы баптың бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген талаптарды сақтай отырып, сараптама тағайындау туралы қаулы шығарады.

Сараптама жүргiзуге байланысты шығындарды өтеу, сондай-ақ сарапшының еңбегiне ақы төлеу  осы Кодекстiң 21-тарауының ережелерi бойынша жүргiзiледi.

Сараптама тағайындаған тергеушi сезiктiнi, айыпталушыны, жәбiрленушiнi, егер аталған адамдардың сараптама жүргiзу кезiнде қатысуы  мiндеттi деп танылса, оларды сарапшыға  жеткiзудi қамтамасыз етедi.

243-бап.  Сот сараптамасын жүргiзу тапсырылуы  мүмкiн адамдар

 Сот сараптамасын жүргізу:

1. сот сараптамасы органдарының қызметкерлеріне;
2. лицензия негізінде сот-сараптама қызметін жүзеге асыратын адамдарға;
3. заң талаптарына сәйкес бір жолғы тәртіппен өзге де адамдарға тапсырылуы мүмкін.

Сараптама жүргiзу iс жүргiзуге қатысушылар  ұсынған адамдардың бiрiне тапсырылуы мүмкiн.

Сараптама жүргiзу тапсырылған адамды шақыру туралы тергеушiнiң талабы аталған  адам жұмыс iстейтiн ұйымның басшысы  үшiн мiндеттi. 
244-бап. Сезiктiнiң, айыпталушының, жәбiрленушiнiң сараптама тағайындау және жүргiзу кезiндегi құқықтары

Сараптама тағайындалған және ол жүргiзiлген кезде  жәбiрленушiнiң, сезiктiнiң, айыпталушының:

1) сараптама  жүргiзiлгенге дейiн оның тағайындалғаны  туралы қаулымен танысуға және  өзiне тиесiлi құқықтарына түсiндiрме  алуына, бұл туралы хаттама жасалады;

2) сарапшыдан  бас тартуға немесе сараптама  жүргiзуден сот сараптамасы органын  шеттету туралы өтiнiш жасауға; 

3) сарапшылар  ретiнде өздерi атаған адамдарды  немесе белгiлi бiр сот сараптамасы  органының қызметкерлерiн тағайындау  туралы, сондай-ақ сараптаманы сарапшылар  комиссиясының жүргiзуi туралы өтiнiш  жасауға; 

4) сарапшының  алдында қосымша мәселелер қою  немесе бұрын қойылғандарын нақтылау  туралы өтiнiш жасауға; 

5) сараптама  жүргiзуге кедергi келтiретiн жағдайларды  қоспағанда, тергеушiнiң рұқсатымен  сараптама жүргiзу кезiнде қатысуға, сарапшыға түсiнiктемелер беруге  құқығы бар. Қылмыстық процестi жүргiзушi орган сараптама жүргiзу кезiнде қатысу туралы өтінішті қанағаттандырған жағдайда жәбірленуші, күдікті, айыпталушы сараптама жүргізілу орны мен уақыты туралы хабардар етiледi. Бұл жағдайда қылмыстық процестi жүргiзушi органның қатысуы мiндеттi. Хабарландырылған адамның келмей қалуы сараптама жүргiзуге кедергi келтiрмейдi;

6) сарапшының  қорытындысымен не оның қорытындысы  тергеушiге түскеннен кейiн беруге  болмайтыны туралы хабармен танысуға, өз ескертпелерiн ұсынуға, сарапшыдан  жауап алу, қосымша немесе қайталама  сараптама тағайындау, сондай-ақ  жаңа сараптамалар жүргiзу туралы  өтiнiштер жасауға құқығы бар. 

Аталған құқықтарға, сонымен қатар сараптама  жасалатын куә да және психикалық жағдайы мүмкiндiк берсе, медициналық  сипаттағы мәжбүрлеу шараларын  қолдану жөнiнде iс жүргiзiлiп отырған  адам да ие.

Егер  сараптама адамды сезiктi деп танығанға  немесе айыпталушы ретiнде iске тартқанға  дейiн жүргiзiлсе, тергеушi оны сараптама  тағайындау туралы қаулымен, сарапшының қорытындысымен таныстыруға және оның осы баптың бiрiншi бөлiгiнде, көрсетiлген құқықтары мен мiндеттерiн түсiндiруге мiндеттi.

Жәбiрленушiлер  мен куәларды сараптамадан өткiзу тек  олардың жазбаша келiсiмiмен ғана жүргiзiледi. Егер бұл адамдар кәмелетке толмаған болса немесе сот оларды әрекет қабiлетi жоқ деп таныса, сараптама жүргiзуге жазбаша келiсiмдi олардың заңды өкiлдерi бередi. Аталған ереже осы Кодекстiң 241-бабында көзделген жағдайларда сараптама жүргiзу үшiн қолданылмайды.

Осы баптың бiрiншi және екiншi бөлiктерiнде аталған  адамдар жасаған өтiнiштер қанағаттандырылған жағдайда тергеушi сараптама тағайындау туралы өз қаулысын тиiсiнше өзгертедi немесе толықтырады. Өтiнiштердi қанағаттандырудан бас тартқан жағдайда ол өтiнiш берген адамға одан қолхат алып жарияланатын қаулы шығарады.

245-бап.  Сот сараптамасы органының сараптама  жүргiзуi

Сараптама сот сараптамасы органына тапсырылған  кезде тергеушi сараптама тағайындау туралы қаулыны және қажеттi материалдарды  оның басшысына жiбередi. Сараптаманы сот сараптамасы органының қаулыда көрсетiлген қызметкерi жүргiзедi. Егер қаулыда нақты бiр сарапшы көрсетiлмесе, сарапшыны сот сараптамасы органының басшысы таңдайды, бұл туралы сараптама тағайындаған адамға хабарлайды.

Сот сараптамасы  органының басшысы сараптама  жүргiзудi ұйымдастырады, оны жүргiзу мерзiмдерiн белгiлейдi, сараптамалық зерттеудiң сапалы жүргiзiлуiне және сараптама объектiлерiнiң сақталуын  қамтамасыз етуге бақылау жасайды.

Зерттеудiң  нәтижесiн және қорытындының мазмұнын алдын-ала белгiлейтiн нұсқаулар  беруге сот сараптамасы органы басшысының құқығы жоқ. 
246-бап. Сот сараптамасы органынан тыс сараптама жүргiзу

Егер  сараптама жүргiзудi сот сараптамасы  органының қызметкерi болып табылмайтын  адамға тапсыру ұйғарылып отырса, оны тағайындау туралы қаулыны шығарғанға дейiн тергеушi сараптама тапсыруды  белгiлеп отырған адамның жеке басын, оның құзыреттiлiгiн анықтауға, оның сезiктiмен, айыпталушымен, жәбiрленушiмен, сараптау жүргiзiлетiн адаммен және iс жүргiзуге басқа да қатысушылармен ара қатынасын анықтауға және сарапшыдан бас тартуға негiздердiң  бар-жоғын тексеруге мiндеттi.

Тергеушi сараптама тағайындау туралы қаулы  шығарады, оны сарапшыға тапсырады, оған осы Кодекстiң 83-бабында көзделген  құқықтар мен мiндеттердi түсiндiредi және көрiнеу жалған қорытынды бергенi үшiн қылмыстық жауаптылығы туралы ескертедi. Бұл iс-әрекеттiң орындалғаны туралы тергеушi сарапшының қол қоюымен куәландырылатын сараптама тағайындау туралы хаттамада белгi жасайды. Сарапшы жасаған мәлiмдеме және оның өтiнiштерi де осылайша бекiтiледi. Сарапшының өтiнiшiн қабылдамау туралы сараптама тағайындаған адам дәлелдi қаулы шығарады. 
247-бап. Сараптама жүргiзу үшiн медициналық мекемеге орналастыру