Қазіргі заман саилау жүйесі

Барлық кондидаттар  үшін тең жағдай туғызуға бағыталған шараларды іске асыру науқанның  демократияшылдығынқамтамасыз етуде  маңызды жәйт болды. Ел Пезиденті лауазымына кандидаттарды ұсыну мен тіркеу баламалылық жағдайында жүзеге асырылды, деп атап көрсеті Владимир Рушайло.

Президент сайлауын және 25 қазанда бастаған сайлауды үгітті ақпараттық қамтамасыз ету ашықтығымен, жариялылығымен, пайдаланған формалардың саналуандығымен ерекшеленеді. Бұқаралық Ақпарат Құралдарында сайлау заңнамасына түсініктеме тұрақты жарияланып, ОСКкүн сайынвеп – сайтындағы ақпараты жаңартып тұрды., Бұқаралық Ақпарат Құралдары арқылы сайлауалды үгітті жүзеге асыру және сайлауды ақпаратпен қамтамасыз ету Ережесін, тіркелген кандидатарға  мемлекет қаражаты есебінен эфир уақыты мен баспасөз бетінен орын беретін Бұқаралық Ақпарат Құралдарының тізімін дер уақытында бекітті.

Баспалық және электрондық Бұқаралық Ақпарат  Құралдырына байқаушылар жүргізген мониторинг кандидаттарға үгіт науқаны үшін тең мүмкіндіктер берілгенін көрсетті.байқаушылар сондай – ақ сайлауалды үгіт барысында нұрсұлтан Назарбаевтің сенім білдірілген тұлғалар мен қоғамдық сайлауалды штаптары көбінесе баспалық үгіт материялдарын пайдалғанын, ал басқа кандидаттармен кездесулер өткізуге ерекше көніл бөлгенін атап өтті.телесайысты, ТМД миссиясының пікірінше, кандидаттар лайықты тиімділікпен пайдалана алмады.

Мемлекеттік органдар  сайлау заңнамасының барлығы 55 мыңнан астам бұзылу жәйтін тіркеген. Олардың басым көпшілігі кадидаттарды жақтаған қол жинау барысында жіберілген.

Сайлауға әзірліктінқортынды кезеніндегі сайлау үрдісінің барысы туралы шынайы пікір қалыптастыруға дауыс беруге бірер күн қалғанда ұйымдастырылып,басқа халқаралық ұйымдардың комиссияларымен тығызбайланыста өткізілген қысқа мерзімді қадағалау мүмкіндік береді. Айтпақшы, халқаралық және ішкі байқаушылардың, қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктердің бұрын болмаған денгейдегі кең қатысуы өткен сайлау науқанының айрықша еркшелігі болды. ОСК барлығы 1605 байқаушыны, соның ішіндегі БАҚ – тың 403 өкілін тірекді. ТМД байқаушылары қазақстандағы сайлауды қадағалауға ТМД мен ЕҚЫҰ – дан басқа сегіз халықаралық ұйымнан 107 өкілдің қатысқаның жөн санайды.

Сайлау күні ТМД комиссиясының өкілдері бес мыңға жуық сайлау учаскілерінде болған, сондай – ақ Достастық елдерінде ашылған сегіз учаскеде сайлау үдерісін қадағалаған. өз есептерінде олар сайлау учаскілерінің белгіленген уақытта ашылғаның, барлық қажетті құжаттармен, жабдықтармен, ақпаратық материялдармен қамтамасыз етілгенін, дауыс беру сайлау заңнамасына сәйкес тыныш та іскерлік жағдайда өткенін хабарлаған. Сонымен бірге екі бюллетеньмен дауыс беру, жасырың дауыс беру, кабинасында екі адамнан болу, бюллетеньді толтыру үлгілері мен кандидаттар туралы қалыпты ақпараттың жоқтығы, бюллетеньді кабинадан тыс жерде толтыру секілді тәртіп бұзушылықтар тіркелген. Сондайм – ақ сайлаушыларды дауыс беру кезегіне бола кетіп қалу жәйттері орын алған.

Бақылаушылар  жекелеген ол қылықтар жалпы сипатта болмағаның, сондықтан сайлаушылардың еркін еркін – қалуына және дауыс берудің қортындыларына елеулі ықпал етпегенін атап көрсетті. Берілген джауыстарды санау режимінде тәртіп бұзыушылықтар тіркелген жоқ. Электронды дауыс беру жүйесіне келсек, ТМД – ның байқаушылары АИС «Сайлау »жүйесі ақпараттық технологиялардың даму денгейіне сай келіп, дауыс берудін қағазсыз тәсіліне көшу жөніндегі әлемдік даму үрдісін бейнелейді деп санай отырып, бұл жүйені кезең – кезеңмен және дәиектілікпен жүзеге асыру тұрғысындағы Қазақстан ОСК – сының шараларын қолдайды.

 

 

Қорытынды.

Курстық жұмысты  қорытындылай келе, мынадай пікірлер туындады:

Қазақстан Республиксы  сайлау жүйесінің негізгі принціптері  мен жұмыс істеу механизмінің демократиялық сайлау институтының жалпы қабылданған әлемдік стандарттары мен кейбір сәйкессіздіктеріне қарамастан жағымды жақтары баршылық.

Қазақстан Республикасындағы  сайлауларда бәсекелестік пен баламалыққа  негізделген демократиялық ілгерілеушілікбайқалады.

Қолданыстағы  жаңа заңның кемшіліктері болғанымен, бірқатар түзетулермен өзгертулер енгізілуде. Заман талабынақарай заңның да өзгеретіні – заңдылық. Жалпы осы мәселелерден келіп біршама ұсыныстар туындайды. Айта кетсек, сайлау мерзімі жақындаған сайын жан – жақтан сайлау технологиясын жақсы меңгерген мамандар, агентіктерелімізге ұмтыла бастайды. Ендеше неліктен өз еліміздің сайлау жүйесін, технологиясынжетік білетін мамандар дайындамасақа?

Электрондық дауыс  беру мәлімен хлыққадұрыс беру жүйесін  халыққа анағұрлым дауыс мәләмет, бағдар жіберу жұмысы да өте тар көлемде.

Бұл жүйенің  қыры мен сыры бізге беймәлім. Дауыс  берудің қорытыңдылары аңықтау  қалай жүреді, онда қателіктер болмайды ма?

Сонымен қатар, сайлаушылар тізімін жсақтауды  жақсартатын ешқандай тәсіл ойлап  табылмады. Ол алдағы уақытта табыла ма ?

Қорыта келсек, әкімшілік тағайындаудан алыстап, әділ сайлауға жақындадық па, әлде, халықтың таңдауынан аттап өтіп, ақшалы сайлауға еніп келе жатырмыз ба, ол жағы әлгі деболса  белгісіздеу...

Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

1. Қазақстан Республикасынында Конституциясы – А, Жеті Жарғы 1999 жылы.

2. Қазақстан  Республикасындағы сайлау туралы: Қазақстан Республикасы Конституциялық  Заңы –А, Жеті Жарғы 2004 жыл.

Қазақстан Республикасындағы  сайлау туралы: Қазақстан Республикасы Конституциядық заңына өзгерістер мен толықьырулар енгізу туралы // Егемен Қазақстан 2004 жыл, 13-сәуір.//

3. Ермиков Ж.  Таңдау жасайтын кез келді. // Ақиқат 2004 жыл, №8.//

Ертісбаев Е. Сайлаудың  соңғы сөзі //Егемен Қазақстан 1999 жыл, 19-қазан.//

4. Жамбылов Д.Ә. Саясаттану – А, 2003 жыл.

5. Көшім Д.  Парламент сайлауы иек астында  //Ақиқат 2004 жыл,№7.//

6. Көшқалиев  Х. Заң заман талабына қарай  өзгереді //Заң және заман 2003 жыл,№4.//

7. Қанахин С.  Қазақстанда алғашқы сайлау қалай  өтті //Егемен Қазақстан 1999 жыл, 8-қазан.//

8. Құрманбаев  Ш. Сайлау және сайлану. Қазақстан  Республикасы сайлау жүйесінің  даму кезеңдері мен ерекшеліктері  //Ақиқат 2003 жыл, №9.//

9. Назарбаев  Н.Ә. Наша Конституция – это  осознанный народа Казахстана //Часовой  Родины 2002 год, 7- сентябрь.//

10. Перуашев  А. НОвый Закон о выборах  должен стать реальным шагом  в укреплении демократических  норм и традиции //Поиск 2004 год,  №2.//

11. Пугачев В.П,  Соловьев А.И. Введение в политологию  – М.,2002 год.

12. Чеботарев  А. Состаяние и вероятные изменения и в избирательном в Републике Казахстан //САясат 2002 год, №2.//

13. Электронды  сайлау жүйесін пайдалану //Ақиқат 2004 жыл, №8.//

14. Егемен Қазақстан  // 10 Қантар 2005 жыл.