Ата-аналар мен балалардың құқықтық қарым-қатынастар

     5.Егер  сот ата-ан құқығынан айыру  туралы соттың шешімі зыңды  күшіне енген күннен бастап үш күннің ішінде бұл шешімнің көшірмесін баланың тууын мемлекеттік тіркеу орны бойынша азаматтық хал актілерін жазу органы мен қорғаншы және қамқоршы органға жолдауға міндетті.

     Ата-ана  құқықтарынан айырудың салдары. ¹²

     1.Ата-ана  құқықтарынан айыру балалармен туыстық фактісіне негізделген барлық құқықтардан,оның ішінде одан асыруға қаражат алу¹³ сондай-ақ балалары бар азаматтар үшін белгіленген жеңілдіктер мен мемлекеттік жәрдем ақылар алу құқықтарына айырылуға әкеп соғады.

     2. Ата-ана құқығынан айыру ата-аналарды өз баласын асырау міндетінен босатпайды, ол баланы асырап алу арқылы тоқтатылады.

     3. Бала мен ата-ана құқықтарынан  айырылған ата-ананың одан әрі  бірге тұруы турылы мәселе  сот тәртібімен шешіледі.

     4. Ата-анасы ( олардың біреуі) ата-ана  құқықтарынан  айырылған  ата-анасымен және де басқа да туыстарымен  туыстық фактісіне, оның ішінде мұра алу құқығына негізделген тұрғын үй-дайға меншік құқығын  немесе уй жайды пайдалану құқығы, сондай-ақ мүліктік құқықтарын сақтап қаладаы.

     5. Баланы басқа ата-анаға  беру мүмкін болмаған кезде немесе ата-анасының екеуі де ата-ана құқықтарынан айырылған жағдайда бала қорғаншы және қамқоршы органның қамқорлығына беріледі.

     6. Ата-ана құқықтарынан айырылған  ата-аналарының өтініші бойынша  қорғаншы және қамқоршы орган,  егер бұл балаға зиянды ықпал етпесе, баламен жолығуға рұқсат ете алады.

     7. Ата-анасы (олардың біреуі) ата-ана  құқықтарынан айырылған жағдайда  баланы асырап алуға ата-ананы(  олардың біреуін) ата-ана құқытарынан  айыру туралы сот шешім шығарған  күннен бастап кемінде алты ай өткенде жол беріледі.

     Ата-ана  құқықтарын қалпына келтіру¹⁴

     1. Егер ата-аналар, мінез-құлқын, тұрмыс-салтын  және баланы тәрбиелеуге көзқарасын  өзгертсе,олардың ата-ана құқықтары  қалпына келтіріуі мүмкін.

     2. Ата-ана құқықтарын қалпына келтіру  ата-ана құқықтарынан айырылған ата-ананың арызы бойынша сот тәртібімен жүзеге асырылады.

     3. Егер ата-ана құқықтарын қалпына  келтіру баланың мүдделеріне  қайшы келсе, сот баланың пікірін  ескере отырып, ата-ана құқықтарын  қалпына келтіру туралы ата-ананың  талап-арызын қанағаттандарудан бас тартуға құқылы.

Он жасқа  толған бала жөніндегі ат. Егер баланың ата-аналармен қалуы:

     1) ата-аналарға байланысты емес  мен-жайлар) психикасының бұзылуы  немесе өзге де созылмалы ауру, ауыр мән-жайлардың және с.с  салдары( бойынша бала үшін қауіпті болса

     2) олардың мінез-құлқының салдары  бала үшін қауіпті болса, алайда  ата-аналарды ата-ана құқықтарынан  айыру үшін жеткілікті негіздер  анықталмаған болса, ата-ана құқықтарын  шектеуге жол беріледі. Егер ата-аналар  өз мінез-құлқын өзгертпесе, қорғаншы және қамқоршы орган ата-ана құқықтарын шектеу туралы сот шешімі шыққаннан кейін алты ай өткен соң лоарды ата-ана құқықтарынан айыру туралы талап қоюға міндетті. Баланың мүдделеріне сәйкес қорғаншы және қомқоршы орган осы мерзім аяқталғанға дейін ата-аналарды ата-ана құқықтарынан айыру туралы талап қоюға құқылы.

     3. Ата-ана құқықтарын шектеу туралы  талапты баланың жақын туысқандары,  кәмелетке толмаған балалардың  құқықтарын қорғау міндеті заңмен  хүктелген органдрмен мекемелер,  мектепке дейінгі мекемелер, жалпы білім беретін жән басқа да мекемелер, сондай-ақ прокурор қоя алады.

  4. Ата-ана құқықтарын шектеу туралы істер прокурор мен қорғаншы және қамқоршы органның қатысуымен қаралады.

  5. Ата-ана құқықтарын шектеу туралы істер қаралған кезде сот ата-аналардан балаға алимент өндіріп алу туралы мәселені шешуге құқылы.

       Ата-ана құқықтарын шектеудің  салдары¹⁵

     1. Ата-ана құқықтарын сот шектеген  ата-аналар баланы жеке өзі  тәрбиелеу құқығын айырылады,  ал 71-баптың 2-тармағының 2) тармақшасында  көзделген жағдайларда, сондай-ақ балалары бар азаматтар үшін белгіленген жеңілдіктер мен мемлекеттік жәрдемақылар алу құқығына да айырылады.

  2. Ата-ана құқықтарын шектеу ата-аналарды баланы асырау жөніндегі міндеттерден босатпайды.

  3. Өзіне қатысты ата-аналарының ата-аналарының ата-ана құқықтары шектелген бала тұрғын үй-жайды пайдалану құқығыгн сақтап қалады, сондай-ақ ата-аналары және басқа да туысқандарымен туыстық фактісіне негізделген мүліктік құқығын, соның ішінде мұра алу құқығын сақтап қалады.

     4. Ата-анасының екуінің де ата-ана құқықтары шектелген жағдайда бала қорғаншы және қамқоршы органның қамқоршылығына беріледі.

     5. Ата-ана құқықтарын сот шектеген  ата-аналарға, егер олар балаға  зиянды әсерін тигізбесе, баламен  қатысуға рұқсат етілуі мүмкін. Ата-аналардың баламен қатысуына қорғаншы немесе қамқоршы органның не қорғаншысының баланың патронт тәрбиелеушілерінің немесе бала тұратын мекеме әкімшілігінің келісімімен жол беріледі.

73-бап  Ата-ана құқықтарын шектеудің  күшін жою

     1. Егер ата-аналардың ата-ана құқықтары  шектелген негіздер жойылса, сот ата-аналардың талап-аразы бойынша баланы ата-анасына қайтарып беру туралы және осы Заңның 72-бабында көзделген шектеулердің күшін жою ту ралы шешім шығарылады.

     2. Егер ата-анасына баланы қайтарап  беру оның мүдделеріне қайшы  келетін болса, сот баланың пікірін ескере отырып, талапты қанағаттандырудан бас тартуға  құқылы.

     Баланың өміріне немесе оның денсаулығына тікелей  қатер төнген жағдайда баланы айырып алу¹⁶

     1.Баланың  өміріне немесе оның денсаулығына  тікелей қатер төнген жағдайда қорғаншы және қамқоршы орган баланы ата-аналардан немесе оны қамқоршылыққа алған басқа да адамдардан дереу айырып алуға құқылы.

Баланы  дереу айырып алуды жергілікті атқарушы органның тиісті актісі негізінде қорғаншы және қамқоршы орган жүргізеді.

     2. Баланы айырып алу кезінде қорғаншы және қамқоршы орган прокурорға дереу хабарлауға, баланы уақытша орналастыруды қамтамасыз етуге және баланы айырып алу туралы жергілікті атқарушы органның актісі шыққаннан кейін жеті күн ішінде сотқа ата-аналарды ата-ана құқықтарынан айыру немесе олрдың ата-ана құқықтарын шектеу туралы талап қоюға міндетті.

     Баланы  айырып алуға байланысты істер бойынша  сот шешімдерін орындау¹⁷

     1.Баланы  ата-анасынан айырып алуға және  оны басқа адамдарға беруге  байланысты шешімді мәжбүрлеп  орндау қорғаншы және қамқоршы органның және баланы алатын адамның (адамдардың) міндетті түрде қатысуымен, ал қажет болған жағдайларда ішкі істер органдары өкілінің қатысуымен жүргізілуге тиіс.

     2.Баланы  беру туралы сот шешімін оның  мүдделеріне нұқсан келтірмей  орындау мүмкін болмаған жағдайда бала соттың ұйғарымымен тәрбие, емдеу мекемесіне немесе басқа мекемеге уақытша орналастырылуы мүмкін. 

  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2.БАЛАНЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ

2.1. Баланың мүліктік  емес құқықтары 

      Баланың ат алуға, әкесінің атын және тегін алуға құқығы¹⁸

Балаға  ата-анасының келісімі бойынша қойылады, аты-жөні әкесінің аты бойынша не ұлттық дәстүрлер ескеріле отырып беріледі.

  Әкесі атын өзгерткен жағдайда оныңм кәмелетке толмаған балалардың әкесінің аты-жөні өзгеред, ал кәмелетке толған балалардың әкесінің аты-жөні бұл туралы өздері арыз берген жағдайда өзгертіледі.

  Баланың тегі ата-анасының тегімен айқындалады. Ата-анасының тегі әр түрлі болған жағдайда балаға ата-анасының келісімі бойынша әкесінің немесе анасының тегі беріледі.

  Ата-анасының тілегі бойынша балалардың тегі ұлттық дәстүрлер ескеріле отырып, әкесінің немесе атасының атынан шығарылуы мүмкін.

       4. Баланың атына және тегіне  қатысты ата-ананың арасында туындаған  келіспеушілік сот тәртібімен  шешіледі.

  5. Егер әкесі белгіленбесе, баланың аты анасынң көрсетуі ойынша қойылады, әкесі ретінде жазылған адамның аты бойынша, тегі – анасының тегі бойынша беріледі.

       6. Егер ата-анасының екуі де  белгісіз болса, баланың тегін,  атын, аты-жөнін қорғаншы және  қомқоршы орган қояды.

      Баланың аты мен тегін өзгерту¹⁹

 Ата-анасының  екеуі де тегін өзгерткен жағдайда  кәмелетке толмаған балалардың  тегі өзгереді.

 Бала  он алты жасқа толғанға дейін  ата-анасының бірлескен өтініші  бойынша азаматық хал актілерін  жазу органы баланың мүдделерін  негізге ала отырып, баланың атын, сондай-ақ оған берілген текті басқа ата-ананың тегіне өзгертуге рұқсат беруге құқылы.

  2. Неке тоқтатылған немесе неке жарамсыз деп танылған жағдайда балалар өздеріне туған кезде берілген тектерін сақтап қалады.

  3. Егер ата-анасы бөлек тұрса және бала бірге тұратын ата-анасының біреуі оған өзінің тегін бергісі келсе, азаматтық хал актілерін жазу органы бұл мәселені баланың мүдделеріне қарай және ата-ананың екіншісінің пікірін ескере отырып шешеді.

      Ата-ананың тұратын жерін аеықтау мүмкін болмаған, ол ата-ана құқығынан айырылған, әрекетке қабілетсіз деп танылған жағдайда, сондай-ақ ата-ана баланы асырап-бағу мен тәрбиелеуден дәлелді себептерсіз жалтарған ретте оның пікірін ескеру міндетті емес.

      Егер  бр-бірімен енкеде тұрмайтын адамдардан туған болса және әкесі заңды  тәртіппен белгіленбесе, азаматтық  хал актілерін жазу органы, баланың  мүдделерін негізге ала отырып, оның тегін анасының осындай өтініш жасаған кездегі соның тегіне өзгертуге рұқсат етуге құқылы.

  5. Он жасқа толған  баланың атын және тегін оның келісімімен ғана өзгертуге болады.

 Баланың  ұлты.²⁰

  1. Баланың ұлты ата-анасының ұлтымен айқындалады.

       2. егер ата-анасының әртүрлі болса,  ол баланың қалауы бойынша  оған жеке басының куәлігі  немесе паспорт берілген кезде  әкесінің немесе шешесінің ұлтымен  айқындалады.

       3.Одан әрі баланың ұлты оның  өтініші бойынша басқа ата-анасының  ұлтына өзгертілуі мүмкін.

      Әрбiр  бала Қазақстан Республикасының Конституциясын және заңдарын сақтауға, басқа адамдардың құқықтарын, бостандығын, ар-ожданы мен қадiр-қасиетiн, Республиканың мемлекеттiк нышандарын құрметтеуге, еңбекке жарамсыз ата-анасына қамқорлық жасауға, тарихи және мәдени мұралардың сақталуына қам-қарекет жасауға, тарих және мәдениет ескерткiштерiн сақтауға, табиғатты сақтауға және табиғи байлықтарға ұқыпты қарауға мiндеттi.      Қазақстан Республикасының баланың құқықтары туралы заңдар  

      Қазақстан Республикасының баланың құқықтары  туралы заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi және осы Заң мен Қазақстан Республикасының бала құқықтарын қорғау саласындағы өзге де нормативтiк құқықтық актілерiнен тұрады.    2. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта осы Заңдағыдан өзгеше ережелер белгiленсе, халықаралық шарттағы оны қолдану үшiн Қазақстан Республикасының заңын шығару талап етiлетiн жағдайларды қоспағанда, халықаралық шарттың ережелерi қолданылады. Балалардың тең құқықтылығы         Тегiне, нәсiлiне және қай ұлтқа жататындығына, әлеуметтiк және мүлiктiк жағдайына, жынысына, тiліне, бiлiмiне, дiнге көзқарасына, тұрғылықты жерiне, денсаулық жағдайына, балаға және ата-анасына немесе басқа заңды өкілдерiне қатысты өзге де мән-жайларға қарамастан, барлық бала тең құқыққа ие.           2. Некеден де және некесіз де туған балалар тең әрi жан-жақты қорғауды пайдаланады.²¹ 
           5-бап. Баланың құқықтарын шектеуге тыйым салу   Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жағдайларды қоспағанда, баланың құқықтарын шектеуге болмайды²². 
Заңымен.а-ана құқықтарын қалпына келтіру баланың келісімімен ғана жасалуы мүмкін.