Тұтыну несиесі және оның Қазақстанда дамуы

Банк лицензиясы

          Банкте келесі лицензиялар бар.

• Қазақстан Республикасы Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және бақылау жөніндегі Агенттігінің банктік заңнамалармен қарастырылған ұлттық және шетел валютасында операция жүргізуге 20.02.04 жылғы № 48 лицензиясы ( қолданыс мерзімі шектелмеген);
• Қазақстан Республикасы Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және бақылау жөніндегі Агенттігінің бағалы қағаздар нарығында делдалдық (брокерлік-дилерлік) қызметпен айналысуға 29.01.04 жылғы № 0401100672 лицензиясы ( қолданыс мерзімі шектелмеген);
• Қазақстан Республикасы Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және бақылау жөніндегі Агенттігінің бағалы қағаздар нарығында кастодиалдық қызметпен айналысуға 29.01.04 жылғы № 0407100205 лицензиясы ( қолданыс мерзімі шектелмеген );
• өз жұмыскерлерінің денсаулығы өмірін қорғауға, жеке мүлігін, оның ішінде тасып көшірген кезде сақталуына 21.06.2004 жылғы № 000982 күзет қызметімен айналысуға берілген МКЖ мемлекеттік лицензиясы               (қолданыс мерзімі шектелмеген).     

          Банк Қазақстандық өзге де банктер сияқты жергілікті әрі шетелдік банктер тарапынан бәсекелестікке ұшырайды. Банк активтердің ауқымды капиталдануы мен мөлшеріне қатысты, депозиттік база мен диверсификациялық клиенттіе база құнының төмендігіне қатысты Қазақстанның банктік секторында тиімді бәсекелестік үшін берік ұстанымда болғанымен, ол қазақстандық банк секторының бірқатар елеулі және әлеуетті қатысушылары тарапынан бәсекелестікті бастан кешіреді. Оның ішінде, Қазақстанның Даму Банкісі (ҚДБ) 2001 жылы құрылған және Қазақстанның барлық жергілікті банктері арсында мейлінше үлкен капиталды иеленеді. Банк ҚДБ корпорацияларға несие беру секторында күшті бәсекелес болу мүмкіндігін назарнда ұстайды.                    Елеулі бәсекелес ретінде ТұранӘлем, Халық банкі, БанкЦентрКредит, АТФ Банк пен Ситибанк тәрізді банктерді бөліп атауға болады. Казкоммерцбанк осы банктер мен бәсекелестікті ескере отырып, қызмет көрсетудің жаңа түрлерін, жаңа банктік технологияларды дамытып, жүзеге асырады, бұл үшін қосымша инвестициялар талап етіледі, көрсетілетін қызметтерге тарифтерді төмендетуге мәжбүр болады.

          Қазақстан нарығына шетелдік  банктердің қызығушылығы артқанын ескере отырып, шетелдік қатысуымен бәсекелес болатын ірі банктердің пайда болуын жоққа шығаруға болмайды. Отандық қаржы нарығының салыстырмалы түрде аясының шектеулі болуы жағдайында қазақстандық банктер арасында жаңа бәсекелестіктің пайда болуы мүмкін емес болып көрінеді.

Кесте-1

Казкоммерцбанктің негізгі  экономикалық көрсеткіштері

(млн тг.)                         

Көрсеткіштер	2007	2008	2009
Жалпы активтер	2997232	2614805	2587873
Жарғылық капитал	389,588	313,862	319,219
Меншікті капитал	6,998	6,990	9,032
Резервтік қорға аударғаннан  кейінгі таза операциондық табыс	107,946	50,970	58,959
Қаржылық нәтиже	11457	24553	4735
Займдар және лизинг	281251	876231	119520
Бағалы қағаздар	210343	251128	40399
Халық салымдары	351703	520153	83572
Акция котировкасы (жылдың соңғы айына орта есеппен)	1316,16	1316,16	137,9
* Дерек көзі:Казкоммерцбанк Акционерлік  қоғамының корсеткіштері*

 

Казкоммерцбанк берген несиелер көлемінің өсуі 2007 жылға  дейін  ең алдымен сату желісінің  кеңеюімен бөлшек несиелеу белсенділігінің артуы және халық үшін тартымды несиелік бағдарламалардың көбеюі арқасында мүмкін болды.  Ал 2008 жылдан бастап бұл үдеріс кері бағытта жүрді. Оған әсер еткен бірден бір фактор бәрімізге белгілі әлемдік қаржы дағдарысы екені белгілі. Нақтырақ айтатын болсақ 2007 жылы Казкоммерцбанк АҚ жалпы активтері 2 997 232 млн теңге болса, 2008 жылы 2 614 805 млн теңгеге дейін кеміген, ал 2009жылы ол тағы да азайып 2 587 873 млн теңгені құраған .

Осы 1-кестедегі көрсетілген  мәселелерді  нақтырақ төмендегі 1-суреттен көруге болады.

        

Сурет 1. Казкоммерцбанктің  активтерінің динамикасы

 

Мысалы, 2007 жылғы 31 желтоқсандағы  қаржылық есеп-қисаптың халықаралық  стандарттары бойынша есептелген банк активтері 2 997 232мың теңге, ал 2008 жылы 2 614 805мың теңге болып 2007 жылға қарағанда 382427 мың теңгеге кемісе,  2009 жылы 2 587 873 мың теңге болды яғни алдыңғы жылмен салыстырғанда 26932 мың теңгеге кемігенін көреміз.

Бұл айтылған жәйттер  тек қана Казкоммерцбанкке ғана тән  емес ол бүкілекінші деңгейлі банктердің де мәселесі екені белгілі. Мұны төмендегі кестеден көруге болады.

5-кесте

 Аймақтар бойынша  банктердің халыққа берген ипотекалық  несиелері

 

Аймақтар	2007ж Млн.тг	2008ж. млн. теңге	2009ж. млн. теңге	өсуі (2009/2010)
Астана қаласы	78351	64615	60953	0,97
Алматы қаласы	361169	398092	306683	1,2
Акмола	23863	21027	17727	0,98
Ақтөбе	54529	46841	38099	0,98
Алматы облысы	42982	36921	33512	1,01
Атырау	53916	44379	36702	1,02
Шығыс Қазақстан	82218	68272	55320	1,03
Жамбыл	41081	35273	31199	0,98
Батыс Қазақстан	29032	25110	19942	0,95
Қарағанды	83679	68150	57260	1,007
Қостанай	37963	28996	25829	0,94
Қызылорда	29570	25783	20882	1,03
Маңғыстау	58842	49038	41782	0,99
Павлодар	53095	40885	36048	1,01
Солтүстік Қазақстан	25946	19839	15843	0,97
Оңтүстік Қазақстан	97400	77039	69665	1,08
Барлығы	1 157 635	1 020261	867479	1,06
Дерек көзі:ҚР Ұлттық банкінің статистикалық бюллетенінің мәліметтері

 

Жоғарыдағы кестеден соңғы екі жыл ішінде республика аймақтары бойынша банктердің берген тұтыну несиелерінің көлемі кеміп отырғандағын көруге болады. Әсересе, Алматы және Астана қалаларының үлес салмағы өте жоғары, айталық 01.2007 жылы Алматы қаласы бойынша 361169млн теңге берілсе 2008жылы 398092млн.теңгені құрап, 37млрд.теңгеге  артқан, ал 2009жылы 306683млн.теңгеге тұтыну несиесі беріліп алдыңғы екі жылмен салыстырғанда еләуір кеміген, мұндай тенденция  Астана қаласы бойынша да байқалады 2007жылы 78351 млн теңге тұтыну  несиесі берілсе, ал 01.2008 жылғы мәліметтер бойынша бүл несиелер көлемі кеміп, 64615млн.теңгені құрады  және 2009жылы 60953 млн теңгені құрап, алдыңғы жылмен салыстырғанда 3млрд.теңгеге кеміген байқаймыз.

Осы жоғарыда айтылған мәселелерді  нақтырақ келесі суреттен көруге болады

 

Сурет 2.  Банктердің несие портфелінің өзгеру динамкасы млн. теңгемен

 

Жалпы аймақ бойынша  банктедің халыққа берген тұтыну мақсатындағы несиелерінің көлемі соңғы  екі жылда азайып отырғанын белгілі. Оның бірден бір себебі еліміздегі қаржы дағдарысымен тығыз байланысты екені айтпаса да түсінікті. 

Бүгінгі таңда Қазақстан  Республикасының Қаржылық Қадағалау  Агенттігінің мэліметтеріне сүйенер  болсақ бүгінде елімізде орналасқан 38 банктің 18-і шетел капиталының  қатысуымен қүрылған банк болып ал резидент емес болып табылатын банктердің саны 26 болып тұр.

Банктегі тура факторлар:

• экономикалық даму – Банк клиенттерінің тарапынан несие қорларына деген сұранысты арттырады;
• макроэкономикалық тұрақтылық – жаңа банктік өнімдерді өндіру үшін қолайлы жағдайлар жасайды;
• техникалық жабдықтану – қазіргі заманға сай техникалық құралдар мен бағдарламалық өнімдердің бар болуы банкпен көрсетілген қызметтің өзіндік құнын төмендетуге жағдай жасайды;
• несиелік рейтингтің бар – болуы Банкке салыстырмалы түрде арзан несие қорларын тартуға мүмкіндік береді.

          Теріс факторлар:

• бәекелестіктің әсері – көрсетілетін банктік қызметке бағаның арзандауына әкеп соқтырады.

   

                         

2.2 АҚ Казкоммерцбанктегі тұтыну несиесінің түрлері

 

         Банк опепацияларын жүзеге асыру,  сондай ақ банктердің осы бапта белгіленген өзге де  операцияларды жүргізуі  банк қызметі болып табылады.

          Банк операцияларына мыналар  жатады:

           а) заңды тұлғалардың депозиттерін  қабылдау;

          б) жеке тұлғалардың депозиттерін  қабылдау;

         в) банктер мен банк емес қаржы мекемелерінің корреспонденттік шоттарын, сондай ақ банктердің металл шоттарын ашу және жүргізу;

          г) кассалық операциялар; банкноттарды  қабылдау; қайта есептеу есептеу,  ұсату,айырбастау;

          д) аудару операциялары: заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың ақшалай қаражаттарын аудару жөніндегі тапсырмаларын орындау;

          е) есептеу операциялары: заңды  тұлғалар жеке тұлғалардың вексельдері  мен өзгеп де берешек міндеттемелерін  есепке алу (дисконт);

          ж) несие беру операциялары: ақшалай нысанда кредит беру;

          з) инвестицияланатын қаражатты   иеленушілердің  оларға билік  жасаушылардың тапсыруымен күрделі  қаржыны қаржыландыру;

          и) сенім (трасталық) операциялары: сенім білдірілген адамның мүддесі үшін және соның тапсыруымен ақшалай қаражатты басқару;

          к) клиринг операциялары: төлемдерді  жинау, салыстыру,сорттау және  растау, сондай ақ олардың өзара   төлемдер есебін жүзеге асыру  және клирингке қатысушылардың  таза айқындамасын анықтау;

          л) сейфтік операциялар: сейф жәшіктерін, шкафтар мен үй жайларды жалға беруді қоса клиенттердің бағалы қағаздарын, құжаттар мен құндылықтарын сақтау жөніндегі қызметтер;

          м) ломбард операциялары: сақтауға  алынып оңай өтетін бағалы  қағаздарды және жылжымалы мүлікті кепілге алып қысқа мерзімді несие беру;

          и) чектерді эмиссиялау;

          о) төлем құжаттарын инкассоға  қабылдау, акцепт, төлем жасау және  растау;

          п) төлем карточкаларын шығару;

          р) шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру;

          Жоғарыда аталған операцияларды  жүргізу үшін банктерге және  басқа тұлғаларға лицензияны  Ұлттық Банк қана беруге құқылы.

          Осы тармақта а) және б) тармақшаларында  көзделген операцияларды жүргізу  құқығын Ұлттық Банк тек қана депозиттік банктерге береді.

         

          Ұлттық Банктің лицензиясы болған  жағдайда банктер осы баптың  бірінші тармағында аталғаннан  басқа, мына операцияларды жүзеге  асыруға құқылы.

          А) бағалы металдарды (алтын, күміс,  платина, платина тобына жататын металдар) құйма, ұсақталған, ұнтақ, кристалл күйінде, бағалы металдардан жасалған мәнеттерді сондай ақ құрамында бағалы металдар  металдар мен асыл тастар бар зергерлік бұйымдарды сатып алу, кепілге қабылдау, есепке алу, сақтау және сату;