Бюджетке салықтардың түсудегі рөлі

ЖОСПАР

 

 

КІРІСПЕ .....................................................................................................................3

 

1 БЮДЖЕТ ЖӘНЕ ОНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ  САЛЫҚТАРДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ....................................................................................................5

 

1.1 Салықтар және олардың мемлекеттік  бюджетті қалыптастырудағы рөлі ....5

1.2 Бюджетке салықтардың түсудегі  рөлі  ............................................................11

 

2 МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТ ТҮСІМДЕРІНДЕГІ  САЛЫҚТАРДЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН  ТАЛДАУ ..........................................................................................17

 

2.1 Мемлекеттік бюджет кірістерінің 2007-2010 жж. орындалуы  ....................17

2.2 Оңтүстiк Қазақстан облысо  бюджетiнiң салық түсiмдерiн талдау ..............22

 

3 МЕМЛЕКЕТТІК  БЮДЖЕТТЕГІ САЛЫҚТЫҚ ТҮСІМДЕРДІҢ  ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ  .....................................................................................30

 

ҚОРЫТЫНДЫ ........................................................................................................38

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ..........................................................................40

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

    Жүйелілік біздің бүгінгі дүниедегі алдағы он жылдықта жедел алға жылжуымыздың басты қағидасы, міне осы. Қазақстанның әлемдегі тауарлар, көрсетілген қызмет, еңбек ресурстары, каптал, осы заманғы идеялар мен технологиялар нарықтарының шын мәнінде ажырағысыз серпінді бөлігіне арналуы біз он басты міндет шешуіміз керек,- деді Н Назарбаев.

Бірінші міндет – экономиканың тұраулы дамуын қамтамасыз етіп, ұстап тұрумен ғана шектеліп қалмай, оның өсуінің басқаруға қол  жеткізу. Мемлекет басшысы атап өткендей, Үкімет Қазақстанды индустрияландыруға түбегейлі жаңа тұрғыдан келуді қамтамасыз етуді, табиғи монополиялар аясын қысқартуды, қаржы жүйесін күшейтуді, тиімді жұмыс істейтін қор нарығын құруды, Қазақстанның қолайлы шарттармен БСҰ  ға кіруін қамтамасыз етуі, халықаралық  техникалық стандарттарды енгізуі  тиіс. Менің Үкіметке беетін ең басты  тапсырмам осы деп атап  көрсетті Н Назарбаев.

Екінші міндет Қазақстанның экономикалық дамудың  «өңірлік локомативіне» айналдыру  және оны әлемдік экономиканың оңтайлы  «ойшысы» ету. Үшінші өндіруші сектордың  тиімдіігін арттыру. Төртінші өндірістің шикізаттық емес секторының дамуын, экономикалық әртараптандырылуын қамтамасыз ету. Бесінші  өңірлік және жаһандық экономикадағы  өзіміздің жаңа ролімізге сәйкес осы заманғы инфрақұрылымды дамыту. Алтыншы осы заманғы білім  беру және кәсіптік қайта даярлау, «парасатты экономиканың» негіздерін қалыптастыру, жаңа технологияларды, идеялар мен  көзқарастарды пайдалану, инновациялық экономиканы дамыту. Жетінші атаулы әлеуметтік қолдау және әлеуметтік саланы нарық қағидаттары негізінде  дамыту. Сегізінші саяси жүәені жаңарту  демократиялық реформаларды одан әрі  жүзеге асыру. Тоғызыншы халықаралық  іс тәжірибені ескеріп, әкімшілік реформаны  жеделдете жүргізу. Оныншы мінет  жаңа Қазақстанның Орталық Азия өңірі  мен әлемдік  қоғамдастықтағы  жетістіктері мен мүмкіндіктерін ала  жылжыту.

    Мемлекеттік бюджет ұлттық  экономиканы басқарудың басты  механизмдерінің бірі болып табылады.

    Мемлекеттің салық жүйесі мемлекеттегі қолданылып жүрген салықтардың жиынтығы, салықтық қызмет органдарының жүйесі және салықтық заңнаманы білдіреді. Салықтардың және бүтіндей салықтық жүйенің тиімділігіне қол жеткізу мемлекеттің экономикалық дамуы мен өркендеуінің сенімді арқауы болды. Біздің салық жүйемізді халықаралық стандарқа жақындататын шаралар – салық жүйесін төмендету және салық түрлерін қысқарту болып табылады.

Бүгінде Қазақстан Республикасы егемендік  алып, дербес мемлекет болған және белсенді түрде нарықтық экономикаға өту  кезінде экономиканы реттеуде бюджет-салықтық реттеу, яғни фискалдық саясаттың  маңыздылығы жоғары болып табылады.  Өзінің тәуелсіздігін және дербестігін  алған кез келген мемлекетке тұрақты, әрі күшті қаржылық база керек. Дамыған  елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай нарықтық экономика жағдайында мемлекеттің  қаржылық негізі шаруашылық субъектілерден және халықтардан жиналған салық болып табылады.  Фискалдық саяссаттың маңыздылығы ол мемлекеттің экономиканы рететудің тікелей әдісі болып табылады, ьұл саясатты қолданудың нәтижесі тез арада өз қызметін атқарып, нәтиже бере бастайды. Яғни экономикалық реттеуді дереу іске асырудың қажеттігі туындаған жағдайда фискалдық саясаттың реттеу құралдары мен әдістерінің маңыздылығы зор болып табылады.

Салық – нарықтық қатынастардың құрамды бөлiгi және мемлекеттiк саясатты жүзеге асырудың құралы. Бұл орайда салықтың әлеуметтiк-экономикалық мәнiн түсiне бiлудiң, оның iс-әрекет етуiнiң ерекшелiктерiн терең ұғынудың, Қазақстан экономикасын тиiмдi және тұрақты дамыту мақсатымен салық жүйесiн неғұрлым толық және ұтымды пайдаланудың әдiстерi мен амалдарын көре бiлудiң маңызы зор.

Осы жұмысты  орындаудағы мақсат қаржы саласындағы мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен қызмет ету барысын түсіну, бюджеттің функциялары мен қызметтерін талдау, мемлекеттік бюджетті кірістері мен шығыстарының құрамы мен құрылымын, олардың жіктелуін талдау және осылардың негізінде 2007-2010 жылдарды мысалға ала отырып бюджеттің кірістері мен шығыстарын салыстыра талдау болып табылады.

Осы жұмысты  орындаудағы міндеттерге:

• Салықтың экономикадағы атқаратын қызметтерiн көрсету;
• Салық салу қағидаларын жан-жақты қарастыру;
• Қазақстанның мемлекеттік бюджетті кірістері мен шығыстары негізінде жан-жақты талдау;
• Экономиканың дағдарыстық кезеңіндегі мемлекеттік бюджеттің атқаратын шараларын, негізгі қолдау саясаттарын ұлттық экономиканы мысалға ала отырып талдау;
• Бүгінгі салық жүйесінің экономикада атқарып отырған салық-бюджет саясатының 2009-2010 жылдарға арналған бағдарламасы тоқталып өту;
• Салықты жетілдіру негізінде мемлекеттік бюджеттің түсімдерінің қалыптасу көздерін табу және олардың нысандары мен жетілдіру әдістерін жазу болып табылады.

10 жылдан  кейін жаңа Қазақстанды жаңа  әлемде орнықтыру үшін біз  жаңа уақыттың өктем талабына  уақтылы әрі лайықты үн қатуымыз  керек. Сондықтанда Үкіметке 2030 стратегиясының  негізгі қағидаларын Жаңакезеңге  сай дамытып отырған жоғарыда  атап көрсеткен барлық міндетерін  дәйекті тапсыратынын айтты. 

 

 

 

 

 

 

1 БЮДЖЕТ ЖӘНЕ ОНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ САЛЫҚТАРДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

 

1.1 Салықтар және олардың мемлекеттік бюджетті қалыптастырудағы рөлі

 

    Салық -  мемлекеттiң бекiтуi. Тек сол ғана  азаматтарды  белгiлi бiр көлемде  ақшалай  қаржыларды  беруге  мiндеттi.  Қазақстан  Республикасында  салықты  төлеу  мiндеттемелерi  азаматтардың  Конституциялық  мiндеттемелерiнiң  қатарына  жатады.  Осыған  байланысты  мемлекет  саяси  үкiмет  субъект  өкiлдiгiне  сүйене  отырып  әрекет  етедi.

    Салықтар мемлекеттер пайда болуымен бiрге пайда болды. Мемлекет құрылымының өзгеруi, өркендеуi әрқашан салық жүйесiнiң қайта құрылуымен және жаңаруымен қабаттаса жүредi.

Салықтар  баршамызға белгілі көптеген ғасырлар бойы қоғамның экономикалық базалық  құрамы және мемлекеттің кірісін  қалыптастырудың маңызды қаржылық құралы ретінде қолданылып келеді. Теориялық жағынан салық салу жүйесі – қоғамның әлеуметтік құрылымын  танып білудің шартты жағдайы  және объективті қажеттілігі.

Сонымен қатар, салық жүйесінің өзіне тән  табиғи ерекшеліктері мен жалпыға  бірдейлігі оның кең көлемді үдерістерге  әсер етуіне мүмкіндік береді: жұмыссыздық, инфляция, тұрғындардың өмір сүру деңгейі  және т.б. Сонымен қатар оның экономикалық құрал ретіндегі икемділігі әлеуметтік қарама- қайшылықты шешуге немесе шиеленістіруге жағдай жасайды. Сондықтан да, салық  жүйесін әлеуметтік  көзқарастар  тұрғысынан қарастыру немесе  зерттеу  қоғамды және оның әлеуметтік-экономикалық ресурстарын танып-білудегі маңызды  мәселелердің бірі болып табылады.

Мемлекет  ақшалай  қаржыларды  түрлi  жолдармен  табады,  бiр  жағдайда  мемлекеттiк  зайымдар   iшкi  және  сыртқы  ретiнде  меншiк  иесiнiң  қаражаты  өз  еркiмен  беруге  негiзделетiн  әдiс  қолданылады,  ал  басқа  жағдайларда  ақшалай  қаражаттар  ерiксiз  өндiрiп  алу  жолымен  алынады. 

    Салықтар  мемлекеттiк   бюджетке  заңды  және  жеке  тұлғалардан  белгiлi  мөлшерде  мiндеттi  төлемдер  болып  табылады.      

    Салықтар  шаруашылық   жүргiзушi  субъектiлер мен   халық  табысының  қалыптасуындағы   қаржылық  қатынастардың  бiр  бөлiгiн бiлдiредi. Сонымен  қатар,  шаруашылық жүргiзушi  субъектiлермен  халық  табысының  белгiлi  бiр  мөлшерiн  мемлекет үлесiне жинақтап, жинақтаудың қаржылық  қатынастарын көрсетедi. Салықтар  мемлекеттiң  пайда  болуымен  бiрге  қалыптасады  және  мемлекеттiң  тiршiлiк  етiп  дамуының  негiзi  болып  табылады.

    Қазақстан Республикасындағы  әкiмшiлiк-әрекеттегi қызметкерлер  мен жұмысшылардың әлеуметтiк-экономикалық  қорғалуы, елiмiздiң қорғаныс қызметiндегi ic-шаралардың жүзеге асырылуы  осы экономикалық категория ретiнде көрiнетiн бюджетке байланысты. Яғни, салықтың атқаратын ролi жоғары. Бұл менiң тақырыбымның маңыздылығын ашады.

    Көптеген қаржы байланыс түрлерiнiң iшiнен, ерекше қасиетпен дараланып тұратын салаларды бөлiп алуға болады. Жалпы қоғамдық өнiмнiң бағамдық  үлестiру саласының негiзiн, мемлекеттiң шаруашылық субьектiлер мен халық санымен жасаған қаржы қатынастары құрайды. Бұл қатынастар  үлестiру процессi кезiнде пайда болады. Бұл процеске мемлекетте қатысады және олар қоғамдық сүранысты қанағаттандыру  үшiн жұмсалатын ақша қаражатының орталық қорының құрылуы мен қолдануы мен байланысты. Мұндай қаржы қатынастарының тұтастығы ''Мемлекеттiк бюджет'' деген түсiнiктiнiң экономикалық мазмұнын құрайды.

    Мемлекеттiк бюджетте  экономикалық қатынастарының тұтастығы  ретiнде обьективтi қасиетi бар.  Оның өзiндiк сала болып өмiр  сүруi қоғамдық өндiрiстерге байланысты, әрине олардың дамуына орталық  қор қажет. Ақша қаражатын орталықтандыру  ұлттық шаруашылықта үнемi айналым болу  үшiн қажет, және экономиканы түзеу  үшiн де қажет. Бағамдық  үлестiрудiң бюджеттiк саласының болуы мемлекеттiң өзiне де қажет. Мемлекетке керек салаларды қаржыландыру  үшiн орталықтандырылған қор қажет. Сонымен қатар бұл қор мәдени-әлеуметтiк iс-шаралар өткiзуге, қорғаныс мәселелерiн шешуге, мемлекеттiк басқарудың жасаған шығындарын жабуға қажет. Осыған орай мемлекеттiк бюджеттiң болуы адамдардың субьективтi қалуының нәтижесi емес, бұл обьективтi қажеттiлiк. Экономиканың бүгiнгi таңда дамуы кезеңiнде орталықтандырылған қаржы қоры мемлекетке көптеген мүмкiндiктер бередi.

    Мысалы,  үшiн қоғамдық  өндiрiстiң пропорциялдарын және  қарқынын қамтамасыз етедi, оның  салалық және аймақтық жүйесiн  көздейдi, салалық экономиканың бiрiншi қажеттi бағдарламаларын дамытуға  әсер ететiн қорды қалыптастырады, әлеуметтiк өзгерiстер өткiзедi.

    Қаржы орталықтандыруының  арқасында ақша қоры экономикалық  және әлеуметтiк дамуға жұмсалады  және мемлекеттiң әлеуметтiк және  экономикалық саясатының жүзеге  асуына жағдайлар туғызады.

    Осыған орай мемлекеттiк  бюджет бағамдық  үлестiрудiң ерекше  бөлiмi ретiнде өзгеше қоғамдық  қызмет атқарады және қоғами  мемлекеттiк сүранысты қанағаттандырады. Обьективтi  үлестiру қатынастарының  экономикалық формасы бола түра, ерекше қоғамдық iс- әрекеттердi атқара тұра, мемлекеттiк бюджет экономикалық санат ретiнде шығады. [2]

    Мемлекеттiк бюджетке  белгiлi бiр тұтас қаржы қатынастары  ретiнде оған қаржы санатының  қасиеттерi тән, бюджеттiк қатынастардың   үлестiру қасиетi бар, ақшалай  түрде жүзеге асады, бағытты ақша қорымен тетелес келедi. Сонымен қатар, бюджеттiк қатынастарға белгiлi бiр ерекшелiк тән, ол әрине қаржы тақырыбынан тыс болмайды. Мемлекеттiк бюджетiнiң өзгеше бiр сфера ретiнде бағамды  үлестiру қасиетiн қарасақ, ол мынадай:

1. мемлекеттiң жалпы қоғамдық өнiмiнiң бөлiгiмен байланысты және оны қолдануымен, яғни қоғамдық сүранысты қанағаттандыру  үшiн қолданылатын  үлестiру қатынастарының экономикалық формасы
2. халық шаруашылығы, аймақтар, экономика секторлары, қоғамдық iс - әрекеттiң өрiсi арасындағы бағамды  үлестiру  үшiн қолданылады
3. ол қоғамдық өнiммен, яғни оның iс- әрекетiмен байланысты емес, ол одан бөлек жұмыс жасайды, бiрақ соның өзiнде де қаржы қатынастары тауарлық ақшалық прцесспен байланысын үзбейдi.

    Мемлекеттiк бюджет басқа  да экономикалық санаттар сияқты  өндiрiстiк қатынастар мен оларға  тән материалдық - заттық өзгерiстердi  көрсетедi. Бюджеттiк қатынастар  мемлекеттiң ақша қорының орталықтандырылған  орында заттандырылады. Осының нәтижесiнде,  қоғамда болатын экономикалық  процесс өзiнiң iс – әрекетiн   мемлекеттiң ақша қорында көрсетедi. Бюджеттiк қор бұл бағамдық  үлестiру кезеңiн басынан өткiзген  және мемлекет сұранысын қанағаттандыра алатын қоғамдық өнiмнiң және  ұлттық өнiмнiң iс- әрекетiнiң экономикалық формасы.

    Экономикалық санат ретiнде  мемлекеттiк бюджет – мемлекетпен  басқада жалпы қоғамдық өндiрiсiнiң  арасында пайда болатын ақша  қатынасы. Үлестiру және қайта  үлестiру жолымен мемлекеттiк орталықтандырылған ақша қорының болуы өте тиiмдi. Себебi ол мемлекет сұранысын қанағаттандыруға, өндiрiстi  ұлғайтуға үлкен әсерiн тигiзедi.

    Осыған орай "Мемлекеттiк  бюджет"  атты түрлендiрiлген түсiнiк келесi құрамаларымен түсiндiрiледi: 

• мемлекеттiң ақша қорының орталықтандырылған қоры;
• экономикаға әсер ететiн құрал;
• мемлекеттiң негiзгi қаржы жоспары
• қоғамның барлық м үшелерi оны заң ретiнде орындау керек.

Мемлекеттiк  бюджеттiң қызметi- бiрiншiден, мемлекеттiк  бюджет арқылы  ұлттық кiрiстiң 30 пайыз, жалпы iшкi өнiмнiң 20 пайыз, жалпы қоғамдық өнiмнiң 10 пайыз  үлестiрiлiп және қайта  үлестiрiледi.

    Ол ақша қорын  ұлттық  шаруашылықтың, өндiрiс өрiсiнiң,  экономикалық аудандар мен мемлекет  аумағының арасында  үлестiрiледi. [3]