Бюджет

      Актив ретінде танылуға жатпайтын бұрынғы  шығыстар

      71.  Бастапқыда шығыс ретінде танылған материалдық емес активтерге жұмсалған шығындар неғұрлым кейінгі күнге арналған материалдық емес активтің өзіндік құнының бір бөлігі ретінде танылуға жатпайды.

      ТАНУДАН КЕЙІНГІ БАҒАЛАУ

      72. Ұйым не 74-параграфта көзделген өзіндік құн бойынша есепке алу моделін, не 75-параграфта өзінің есеп саясаты ретінде көзделген қайта бағалау моделін таңдауға міндетті. Егер материалдық емес актив қайта бағалау моделі бойынша есепке алынса, онда осы кластағы басқа барлық активтер осындай активтер үшін белсенді нарық болмаған жағдайдан басқа жағдайларда осы модель бойынша есепке алынуға тиіс.

      73. Материалдық емес активтердің класы сипаттамалары және ұйым операцияларында қолданылуы бойынша ұқсас активтердің тобын білдіреді. Материалдық емес активтерді класс ішінде қайта бағалау сонымен бір мезгілде активтерді таңдамалы қайта бағалау мүмкіндігін болдырмау және өзіндік құнды және әр күндегі қайта бағаланған құндардың араласуын бірдіретін соманы қаржылық есепте тиісінше ұсыну мақсатында жүргізіледі.

      Өзіндік құн бойынша есепке алу үлгісі

      74. Материалдық емес актив басқапқы танудан кейін жинақталған амортизацияны және құнсызданудан болған кез келген жинақталған залалдарды шегеріп тастағандағы өзіндік құн бойынша есепке алынуға тиіс.

      Қайта бағалау үлгісі

      75. Материалдық емес актив басқапқы танудан кейін оның қайта бағалау күнгі әділ құнын білдіретін қайта бағаланатын сома минус кез келген кейіннен жинақталған амортизация және кез келген кейіннен жинақталған құнсызданудан болған залалдарды білдіретін қайта бағалау сомасы бойынша есепке алынуға тиіс. Осы Стандартқа сәйкес қайта бағалау мақсаттары үшін әділ құн активтік нарыққа сілтеме жасау арқылы айқындалуы тиіс. Қайта бағалаулар активтің баланстық құны мен оның әділ құны арасында елеулі айырмашылықтың болуының алдын алу үшін барынша тұрақты жүргізілуге тиіс.

      76. Қайта бағалау үлгісі мыналарға:

      (а) бұрын активтер ретінде танылмаған материалдық емес активтерді қайта бағалауға;

      немесе

      (b) материалдық емес активтерді олардың өзіндік құнынан айырмашылығы бар сомаларда бастапқы тануға жол бермейді.

      77. Қайта бағалау үлгісі актив өзіндік құн бойынша бастапқы танылғаннан кейін қолданылады. Алайда, материалдық емес активтің өзіндік құнының бір бөлігі актив процестің бір бөлігін өткенге дейін тану критерийлеріне жауап бермегені үшін актив ретінде танылған жағдайда (65-параграфты қараңыз), қайта бағалау үлгісі осы активтердің барлығына қолданылуы мүмкін. Бұдан басқа, қайта бағалау үлгісі мемлекеттік субсидия арқылы алынған және номиналдық сомасы бойынша танылған материалдық емес активтерге қолданылуы мүмкін (44-параграфты қараңыз).

      78. Материалдық емес активтерге қатысты, 8-параграфта жазылған сипаттамалары бар активтік нарық болған жағдайда сирек кездесетін, бірақ ықтимал құбылыс болып табылады. Мысалы, кейбір юрисдикцияларда активтік нарық жолаушылар тасымалдауға, балық аулауға, өндірістік квоталарға еркін айналдырылатын рұқсаттар үшін болуы мүмкін. Алайда активтік нарық сауда маркілері, титулдық деректер, музыка және кинофильмдер шығаруға, патенттерге немесе тауар белгілері үшін болуы мүмкін емес, өйткені бұл активтердің барлығы бірегей болып табылады. Сонымен қатар, материалдық емес активтер сатып алу және сату заты болып табылса да, жеке сатып алушылар арасында шарттар жасалса да, мәміле барынша сирек жүргізіледі. Осы себепті бір актив үшін төленген баға басқа активтің әділ құнын растау үшін жеткілікті болып табылмайды. Соынмен қатар баға туралы ақпарат көбіне жабық сипатта болады.

      79. Қайта бағалаудың жиі жүргізілуі қайта бағаланатын материалдық емес активтердің әділ құндары оның волатильдігіне байланысты болады. Қайта бағаланған активтердің әділ құны мен оның баланстық құнының айтарлықтай айырмашылығы болса, қосымша қайта бағалау жүргізілуі тиіс. Кейбір материалдық емес активтердің әділ құны айтарлықтай және волатильді өзгерістерге ұшырауы мүмкін, мұның өзі жыл сайынғы қайта бағалаудың қажеттілігін туғызады. Мұндай жиі қайта бағалаулар әділ құндары аз ғана өзгеріске ұшыраған материалдық емес активтер үшін қажет емес.

      80. Материалдық емес актив қайта бағаланатын болса, қайта бағалау күнгі кез келген жинақталған амортизация не:

      (а) активтің баланстық құнының өзгеруіне, активтің баланстық құнын қайта бағалағаннан кейін оның қайта бағалау құнына тең болатындай теңбе-тең қайта саналады; не

      (b) жиынтық баланстық құнға қарсы элиминттеледі, ал таза шама активтің қайта бағаланған шамасына дейін қайта саналады.

      81. Егер қайта бағаланатын материалдық емес активтердің класына жатқызылатын материалдық емес актив осы актив үшін актив нарығының болмауы себепті қайта бағалау мүмкін болмаса, мұндай актив кез келген жинақталған амортизацияны және құнсызданудан болған залалды шегеріп тастағанда оның өзіндік құны бойынша есепке алынуға тиіс.

      82. Егер қайта бағаланатын материалдық емес активтердің әділ құны активтік нарыққа сілтеме жасау арқылы айқындалуы мүмкін болмағанда, активтің баланстық құны кез келген кейінгі жинақталған амортизацияны және кез келген құнсызданудан болған кейінгі жинақталған залалдарды шегеріп тастағандағы оның қайта бағалау күнгі қайта бғаланған шамасы болуға тиіс.

      83. Қайта бағаланған материалдық емес актив үшін бұдан әрі активті нарықтың болмау фактісі активтің құнсыздану белгісі болып табылады және оны 36-«Активтердің құнсыздануы» IAS Халықаралық стандартына сәйкес тестілеу қажеттілігін көрсетеді.

      84. Егер активтің әділ құны бағалаудан кейінгі күнгі активтік нарыққа сілтеме арқылы айқындалса, онда қайта бағалау үлгісі осы күнмен қолданылады.

      85. Егер материалдық емес активтің баланстық құны қайта бағалау нәтижесінде жоғарыласа, онда мұндай ұлғаю капиталда «қайта бағалаудан болған өсу» тақырыбымен тікелей көрсетілуге тиіс. Алайда мұндай өсу бұрын пайдада немесе залалда танылған актив бойынша қайта бағалаудан болған залалды реверстейтін дәрежеде пайдада немесе залалда танылуға жатады.

      86. Егер материалдық емес активтің баланстық құны қайта бағалау нәтижесінде төмендесе, онда мұндай азаю дәрежеде пайдада немесе залалда танылуға жатады. Алайда қайта бағалаудан болған залал осы активтің өзіне қатысты қайта бағалаудан болған өсімде кез келген кредиттік сальдо болған кезде тікелей капиталда «қайта бағалаудан болған өсім» тақырыбымен дебеттелуге тиіс.

      87. Қайта бағалау нәтижесінде жинақталған, капиталға енгізілген өсім оны іске асырғаннан кейін бөлінбеген пайда шотына тікелей ауыстырылуы тиіс. Құнның қайта бағалаудан болған барлық өсім сомасы активті айналыстан алған немесе шығарған кезде іске асырылуы мүмкін. Алайда осы соманың бір бөлігі ұйымның активін пайдалану барысында іске асырылуы мүмкін, мұндай жағдайда қайта бағалаудан болған құн өсімінің іске асырылған шамасы активтің қайта бағаланған баланстық құнына негізделген амортизация мен активті нақты сатып алу құны негізінде танылған амортизация арасындағы айырма болып табылады. Қайта бағалаудан болған құнның өсімін бөлінбеген пайда шотына ауыстыру пайда және залал туралы есепте көрсетілмейді.

      ПАЙДАЛЫ ҚЫЗМЕТ МЕРЗІМІ

      88. Ұйым активтің пайдалы қызмет мерзімі айқындалған немесе айқындалмаған болып табылатынын анықтауға тиіс, және ең алдымен осы мерзімді құрайтын өндіріс бірлігінің немесе осындай бірліктердің ұзақтығын немесе санын белгілеуге міндетті. Ұйым материалдық емес активті, егер барлық маңызды факторларды талдау осы актив бұл ұйымға келетін ақша қаражатының таза ағынына басым болуы күтілетін кезең ішінде болжанатын шектің болмауын көрсетсе, пайдалы қызмет мерзімі айқындалмаған ретінде қарауы тиіс.

      89. Материалдық активті есепке алу үшін оның пайдалы қызмет мерзімі негіз болып табылады. Пайдалы қызмет мерзімі айқындалған материалдық емес актив амортизацияланады (97-106-параграфтарды қараңыз), ал пайдалы қызмет мерзімі айқындалмаған материалдық емес актив амортизацияланбайды (107-110-параграфтарды қараңыз). Осы Стандартта ашық көрсетілген үлгілер әр түрлі материалдық емес активтердің пайдалы қызмет мерзімінің қалай анықталатынын, алынған нәтижелерге сүйене отырып, осындай активтердің қалай есептелетінін көрсетеді.

      90. Материалдық емес активтің пайдалы қызмет мерзімін айқындаған кезде мыналарды қоса алғанда:

      (а) ұйымның активті болжамды пайдалануы, менеджерлердің басқа топтарының осы активтерді тиімді басқару қабілеттері;

      (b) активтің әдеттегі өмір циклы және осындай түрде пайдаланылатын осындай активтердің пайдалы қызмет мерзімдерін бағалау туралы жария ақпараттарды;

      (с) ескірудің техникалық, технологиялық, коммерциялық және бақса да түрлері;

      (d) актив қолданылатын саланың тұрақтылығы және активтен алынатын тауарларға және қызметке нарықтық сұраныстың өзгеруі;

      (e) бәсекелестердің немесе әлуетті бәсекелестердің болжамды іс-әрекеттері;

      (f) активтен болашақта экономикалық пайда алу үшін қажет болатын активтерді ұстауға және қызмет көрсетуге арналған шығын деңгейі, сондай-ақ ұйымның осындай шығын деңгейіне қол жеткізу жөніндегі мүмкіндіктері мен мақсат қоюы;

      (g) активтерді бақылау кезеңдері және активтерді пайдалануға қойылатын тиісті жалдау шарттары аяқталатын күн сияқты заңдық немесе осындай шектеулер;

      және

      (h) активтің пайдалы қызмет мерзімі ұйымның басқа активтерінің пайдалы қызмет мерзіміне тәуелді-тәуелді еместігі туралы көптеген факторлар назарға алынады.

      91. «Белгісіз» термині «мерзім белгіленбеген» дегенді білдірмейді. Материалдық емес активтің пайдалы қызмет мерзімі активті ұстауға және қызмет көрсетуге арналған болашақтағы шығындардың активтің пайдалы қызмет мерзімін бағалаған кезде айқындалған активтің жұмыс көрсеткіштерін сақтау үшін талап етілетін шығын деңгейін, сондай-ақ ұйымның осындай шығын деңгейіне қол жеткізу жөніндегі мүмкіндіктері мен мақсат қоюын көрсетеді. Материалдық емес активтің пайдалы қызмет мерзімі белгісіз болып табылатыны туралы қорытынды активтің жұмыс көрсеткіштерін сақтау үшін талап етілетіннен жоғары болашақтағы шығынға тәуелді болмауы тиіс.

      92. Технология саласында болатын жылдам өзгерістерге байланысты компьютерлік бағдарламалық қамтамасыз ету және басқа да көптеген материалдық емес активтер технологиялық ескіруге ұшырайды. Сондықтан олардың пайдалы қызмет мерзімі қысқа болуы ықтимал.

      93. Материалдық емес активтің пайдалы қызмет мерзімі өте ұзақ, тіпті шектеусіз болуы да мүмкін. Белгісіздіктің болуы, бірақ нақты емес қысқа мерзімді таңдау кезінде емес, материалдық емес активтің пайдалы қызмет мерзімін бағалау кезінде мұқият қарауды қажет етеді.

      94. Шарттық немесе өзге де заңдық құқықтардан туындайтын материалдық емес активтің пайдалы қызмет мерзімі осындай құқықтардың қолданылу мерзімінен аспауға тиіс, бірақ ұйым активтерді пайдалану үшін есептелетін кезеңнің ұзақтығына қарай қысқа болуы мүмкін. Егер шарттық немесе өзге де заңдық құқықтар жаңартуға болатын шектеусіз мерзімге берілсе, материалдық емес активтің пайдалы қызмет мерзіміне жаңартуды ұйым айтарлықтай шығасыларсыз жүзеге асыратыны туралы растаулар болған кезде ғана жаңартылатын кезең (кезеңдер) енгізілуі мүмкін.

      95. Материалдық емес активтің пайдалы қызмет мерзіміне ықпал ететін экономикалық факторлар сияқты құқықтық факторлар да орын алуы мүмкін. Экономикалық факторларды ұйым болашақ экономикалық пайда табатын кезеңді айқындайды. Құқықтық факторлар ұйым осы пайдаға кіруді бақылайтын кезеңді шектей алады. Пайдалы қызмет мерзімі көрсетілген факторлар арқылы айқындалатын кезеңдердің барынша қысқасын білдіреді.

      96. Басқаларымен қатар мынадай факторлардың болуы ұйымның айтарлықтай шығасыларсыз шарттық немесе өзге де заңдық құқықтарды жаңарта алатынын: