Банктер мен банктен тыс мекемелердің несиелерін есепке алу

     Тұрақты және уақытша айырма шаруашылық жүргізуші субъектінің есеп саясатына бухгалтерлік есептің де, салық есебінің де енгізген өзгерістерінің (түзетулерінің) салдарынан болуы мүмкін. Бұл арада тұрақты айырманы келесі есептік кезеңде жоюга болмайды, ал уақытша айырма жойылады. Тұрақты айырманы да, уақытша айырманы да өте жеңіл түрде табуға болады, егер де тиесілі бухгалтерлік регистрлеріне салықтық есеп қағидасының зерттеулерін жүргізсе. Уакытша айырма сомасынан салықтық эффектіні бухгалтерлік есепте көрсету және анықтау жолымен оның уақытша айырмасын табады. Салық эффектісі төлеуге жататын немесе кейінге қалдырылатын төлем болып саналады.

     Халықаралық практикада жалпы қабылданған пікір бойынша табыстан алынатын салықты сол табысты табу үшін жасалатын шығыс деп санайды, ал ол шығыс есептеу қағидасына сөйкес, өз кезеңіне қарап, тиесілі пайда болған табыстармен бірге танылады.

     Есептік кезеңде уақытша айырманың салдарынан пайда болған салық эффектісі 4310 "Кейінге қалдырылған табыс салығы" шотында көрініс табады.

     Салықтық төлем міндеттемесінің әдісіне сәйкес, олар кезең барысыңда, өзіне мынаны енгізеді:

     -     салық салынатын табыстан төлеуге жататын табыс салығын, ал ол әрекет етіп тұрған заңға сәйкес есептелінеді, оның деңгейі былайша аныкталады: 
 

     Бухгалтерлік          тұрақты            уақытша                                       

     Табыс                       айырмасы        айырмасы 
 

     -    уақытша айырманың салықтык эффектісі сол есептік кезеңде не төленеді, не жойылады, оның мөлшерін ағымдағы кезеңнің салықтық мөлшерлемесі бойынша жалпы уақытша айырманың сомасынан аныктайды. Егер де келесі жылға корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі өзгеретін болса, онда ол сол өзгерген мөлшерлемесі бойынша алынады.

     - кейінге қалдырылған салықтарды  осы есептік кезеңге сәйкес келетіндей етіп түзетеді. Түзету сомасы 4310 шотта көрініс табады.

     Мысалы. Кәсіпорын 2002 жылғы нәтижесі бойынша  келесі нәтижені алды делік:

 

     Төлем көзінен ұсталатын салықтар. Төлем көзінен ұсталатын салықтар 15% мөлшерлемесі бойынша ұсталады, сондай-ақ ол Қазақстанда жұмыс істейтін резидент еместердің де табысынан үсталады. 15% мөлшерлемесі бойынша төлем көзінен ұсталатын табыстардың қатарына:

     -      дивиденттер;

     -  депозиттер бойынша марапаттаулар (жеке тұлғалардың банкке және ұйымдарға салған салымдары бойынша төленетін депозиттері және ҚР ҰБ лицензиясын алып банктің кейбір операцияларын жүзеге асырғаны үшін төленетін депозиттері кірмейді);

     -   ұтыс;                                                                                                                                                     

     - занды тұлғалардың төлейтін марапаттау сомасы (банк-резидент, зейнетақы жинақтау қоры, төлейтін марапаттау сомасы кірмейді);

     -   бағалы кағаздарды шығарғаны үшін төленетін марапаттау сомасы.

     Егер  де ұтыстардан, марапаттаудан табыс  салығы ұсталса жөне оларды растайтын құжаттары болса, онда олар корпоративтік табыс салығынын зачетына жатқызылады.

     Резидент  емес занды түлғалардың таза табысынан 15% мөлшерлемесінде салық ұсталынады. Олардың таза табысы салық салынатын табыс пен корпоративтік салық сомасының айырмасынан шығады.

     Резидент  еместердің Қазақстан Республикасының көзінен алатын табыс түрлерінің катарына мыналар жатады:

     -     өнімді, жұмысты, кызметті сатқаннан алынған табыстары;

     -  басқару, қаржылық, аудиторлық, маркетингтік т.б. көрсеткен қызметтерінен алынған табысы;

     -    мүліктердің құнының өсімінің арқасында алынған табыстары;

     - талап ету құқына жеңілдік жасаудың арқасында алынған табыстары;

     - айыппұл және өсімдерден түскен табысы, бүл айыппұлдар мен өсімдер өз міндеттемесін тиісті орындамаған резиденттерге де, резидент еместерге де салынады;

     - дивиденд түрінде алынған табыстары және үлестік қатысудан алған табыстары;

     -    роялти нысанында алынған табыстары;

     -   жалға беруден алған табыстары;

     - халықаралык   тасымалдау процесінде транспорттық қызмет көрсетуден алған табысы;

     -    резиденттердің төлеген ұтыстары;

     -    тегін алынған мүліктерден түсетін табысы;

     -    баска да қызметтерден түсетін табыстары.

     Резидент  емес заңды тұлгалардың табысына салынатын салықтың тәртібі Қазақстан Республикасындагы тұрақты ұйымдардың қызметі арқылы жүзеге асады. Резидент емес заңды тұлғалардың табысына тұрақты ұйымдардың қызметімен байланысты барлық табыс түрі жатады.

     Жеке  тұлғалардан алынатын табыс салығы. Жеке тұлғалар бойынша бюджетпен есеп айырысу есебі 3140 пассивтік шотында жүреді.

 

     Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар. Төлем көзінде салык салынбайтын табысқа салық төлеушнің келесі табыс түрлсрі жатады: мүліктік табысы, жеке кәсіпкерлердің салық салынатын табысы, адвокаттардың табысы және жеке нотариустардың табысы және т.б.

     Резидент  емес заңды тұлгалардың табысына салық салудың ерекшеліктері. Жекс шетел тұлғаларының табыстарына салық салу кезінде резиденттердегі қағидалар пайдаланылады, осыған сәйкес салық төлеушілер резиденттік және резиденттік емес болып болінеді.

     Салық салу мақсатыңда жеке тұлға, егер де олар келесі тұжырымдамалардың кез келгеніне  жауап берсе, онда олар Қазақстан  Рсспубликасының резиденті болып  саналады:

     -   Қазакстан Республикасына занды жолымен келген (тұрғылыісгы болу үшін);

     -     Қазақстан Республикасына біршама уақытқа келген;

     -  Қазақстан Республикасына 183 календарлық күнінен кем емес уақытқа келген. Егер де Қазақстан Республикасында шетелдік жеке тұлғасының тұрған күні

ағымдағы  жылы 31 калеңдарлық күннен кем болмаса  және ағымдағы салық кезеңімен аякталатын, үш жылдық кезең ішіндегі календарлық күні 183-тен кем болмаса, онда ол "біршама уақытқа келген" деген тұжырымдамаға сәйкес келеді.

     Қосылган  құн салыгы. Бұл өндіріс процесіне және тауардың (жүмыстың, қызметтердің) айналысына косылған, сату айналысына салынатын құн бөлігінің бюджетке аударылатын, қосылған құны салығы болып табылады, сондай-ақ Қазакстан Республикасының аумағына тауарларды импорттау кезінде жасалатын аударымдар. Бюджетке төлеуге жататын (тиісті) қосылған құн салығы тауар айналымына қосылған кұннан, орындалған жұмыстан, көрсетілген қызметтеи үсталынады.

     Қосылған  құнға салынатын салық объектілері болып, салық салынатын айналым және салық салынатын импорт болып табылады.

     Сондай-ак, еңбек ақы заттай түрде төленген жағдайда берілетін тауарлардың құнына қосылған құнға салынатын салық енгізіледі.

     Салықтан босатылған тауарлардан баска, сырттан әкелінетін тауарларға салық салынады.

     "Сату" термині тауарларға қатысты қолданғанда сатуды, айырбастауды, ақысыз беруді немесе кепілге салынған тауарларды кепілдікке зат ұстаушының меншігіне беру және жұмыстар мен қызметтерді орындау деп білеміз.

     Қосымша кұнға салынатын салық бойынша  есепте түрғаң немесе тұруға міндетті кәсіпкерлік, яғни заңды тұлғалар салық төлеушілер болып табылады.

     Қазақстан Республикасының қатысуымен жасалған халықаралық шарттарда түсті және кара металлдардың сынығын коспағанда, тауарлардың экспортына нольдік мөлшерлеме бойынша салық салынады.

     Қосымша құнға салынатын салықтың мөлшерлілігі салық салынатын айналымның 16 пайызын құрайды (КҚС-нан босатылған айналымды қоспағанда).

     Салык салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге жататын косылған кұн салығының (ҚҚС) сомасы сатылған тауарға есептелген КҚС сомасы мен, алынған тауар үшін төлеуге жататын ҚҚС сомасының арасындағы айырмасынан шығады.

 
 
 

     Қосылған  құн салығын төлеушінің тауарды (жұмысты, кызметті),сатуы бойынша жасаған айналымына салық салынады жене ол салық салынатын айналым болып табылады; Салық Кодексімен босатылғандар немесе Қазақстан Республикасы өнімді сатудың орны болып табылмаса, онда олар салық салынатын айналымға кірмейді. Салық салынатын айналымның деңгейін қосылған құн салығының сомасына қоспай, тариф пен тараптардың мәмілесі бойынща белгіленген бағасын қолдана отырып, тауардың (жұмыстың, кызметтің) сатылатын құнын негізге ала отырып анықтайды.

     Қазақстан Республикасының аймағына сырттан (импорттан) келген тауарларға салық салынады (қосылған құн салығынан босатылғаннан басқасы). Оларға салынатын салықтың деңгейі Қазақстан Республикасындағы кеден заңына сәйкес анықталады және оларға кеден кұны да қосылады.