Егістік шаруашылығына қысқаша талдау

      Зиянкестер   комплексіне қарсы жоңышқаның әртүрлі  өсуіне дейін 10% базудинді (50кг/га) өсіп келе жатқан шөптілікке-гексахлоранның  12% түйіршіктелген ұсақ дәнді гаммаизомерін топыраққа енгізеді. Фитономустың балапан құртына қарсы жоңышқаны хлорофостың 80%  техникалық немесе суланатын ұнтағынығ 0,3% ерітіндісімен (1,5 кг/га) бүркеді.

     Тихиустраға,  жоңышқа қандалаларына, көбелектердің  жұлдызқұрттарына т.б.  зиянкестерге  қарсы тұқымдық шөптілікті химиялық  препараттар  мен 2-3 рет өңдейді.  Бірінші өңдеуді өсімдіктердің сабақтану кезеңінде, екіншісін бүрлену кезеңінде мына препараттардың  бірімен жүргізеді: 30% эмульсиялық концентраты (1,4-2,3 кг/га), фазалонның 35%  суланатын ұнтағымен (1,6-3,3 кг/га) карбафостың 50% эмульсилық концентраты (0,2-0,4 кг/га), хлорофостың 80%  техникалық немесе суланатын ұнтағы (1,5кг/га), фосфоамидтің эмульсиялық концентраты (1,0кг/га). Жұмысшы ерітіндінің  нормасы 500-600 л/га). Шалғындық көбелекке қарсы хлорофостың 80% немесе суланатын ұнтағы  ғана тиімді.

   тұқымдық егістігін  барлық жағдайда да аралар мен түкті аралардың ұшуы тоқтаған кезде тымық желсіз ауа райында кешкілікте өңдейді. Шлангалы бүріккішерді пайдалану жақсы нәтиже береді. Жоңышқа ауруларына қарсы күресті жеке немесе  инсектецидтермен бірге жүргізеді. Үн шығы мен тат дамығанда шөптілікті 2-3 рет коллоидты күкіртпен немесе оның суланатын ұнтағымен (5-6 кг/га) бүркеді, ұнтақталған күкіртпен тозаңдандырады (30 кг/га). Алғашқы өңдеуді ауру басталғанда жүргізеді, 7-12 күннен кейін қайталайды. Күкіртті препараттар, фунгицидті әсерінен басқа, жапырақтардың үсіп қалмауына мүмкіндік жасайды және жоңышқаның егістігін бордо ерітіндісімен (мыс купоросы бойынша 12-15 кг/га) бүркеді. Жұмысшы сұйықтың шығына 500-600л/га.

4.7 Өнімді жинау

 Түйежоңышқаның тұқма  өсіргенде өнімді жинау мерзімін білу қажет. Әдетте бұтақшаларының астыңғы бөлігіндегі тұқымдары жинауға дайын болып, үстіңгілері жаңа пңсе бастайды. Кейде жоғарғы гүлшоғыры гүлдене бастауы да мүмкін. Жоғарғы тұқымдарының толық пісуін куту қажеті жоқ. Олардың орта бөліктерінің бұршаққындары піскен кезінде бөлек жинауға болады.

Бұл фазада түйежоңышқа  өнімділігі жоғары болып саналады. Төменгі жақтағы тұқымдары шашылып кетпес үшін жинауды таң ертеертерек несеме бұлтты күндері тұқымдар шашылып кетпес үшін жинайды, егер де құрғақ күнде жинаса жаткада тқұымдар қатты соғылып шашырап кетеді.

Шабу алдында тұқымды  сабақтары қалып қоймас үшін биіктігін  анықтап алу қажет. Түйежоңышқаның төменгі бұтақшалары барынша  биік орналасқан. Бұл оны 25см биіктікте  шабуға болатынын білдіреді.

Орнықты орылған шабылған масса түзу және қопсылған валкаларда жатады, онда тұқымдар жақсы желдетіліп және  тез кебеді. Піспеген тұқымдары 3-5 күнде пісіп, кеуіпте үлгереді. Құрғақшылық жылдары, әсірісе тұзды топырақтарда шөптерінің биіктігі соншалықті биік болмайды. Сондықтан бұл жағдайда түйежоңышқаның көп тұқымды бұтақшаларын алу үшін төменірек шабады..

Түйежоңышқаның шабылған массасы жақсылап кепкен соң ( жылы ауа-райында 8-12 күнде кебеді) арнайы СК-3 комбайынымен іріктеп, әдейі ұсақтайды. Барабан айналымын жиілігін бұршақтары жақсы ұсақталып шөпке кетпес үшін арнайы орнықтырады. Егерде валкалары жаөсы кептірілген болса құрқақ ауа-райында ұсақтау тез али жеңіл болып келеді: шөп массасы көп болса да барабанды қақпайды.

Егінді жинау кезінде  бұршақтардың шашылып қалуы соншалықты мән берілиейді. Түйежоңышқа сабақтарын ұсатып маялап өрістен шығарылып тастайды. Оны қыста қойларға мал азығы ретінде береді.

Түйежоңышқа тұқымдарын комбайынға артып тоқтарға апарып өндейді. Әдетте ұсату кезінде тұқымдардың  жартысы толық қабықтарынан тазартылмайды сондықтан тоқтарда қосымша тазартылады.

Кептірілген піскен әртүрлі  әдістермен тазартылған түйежоңышқа  тұқымдарының өнгіштігі жоғары болып  келеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды және өндіріске ұсыныс

Жем-шөп таратудың  ағынды-технологиялық линиясы келесідей жағдайларды қамтамасыз етуі керек:

• технологиялық процесті еңбек пен уақыттың ең аз мөлшері бойынша атқаруды қамтамасыз етуі;
• сенімділігі жоғары және зоотехниялық талаптарға сәйкес болуы;
• жем-шөпті таратудың біркелілігі  мен дәлдігін қамтамасыз ету;
• шөптің былғануы мен оның фракцияларға бөлінбеуін қамтамасыз ету.

    Тыңайтқыштар  пайдалану жүйесін жоспарлағанда  оптималды норманы сақтау керек.  Тәжірибелере көптеген бақылаулар  мен өндірістік жағдайда минералдық  және органикалық тыңайтқыштарды тең көлемде қолдану тыңайтұыштар  эффективтілігін көтеретіні көрсетілген. Эффективлітікке топырақ-климаттық жағдайлар әсер етеді. Біздің зона топырақта ылғал жетіспеушілігімен  ерекшеленеді.  Сондықтан ерте көктемгі және көктемгі тыңайтқыштар қолдану керек. Негізгі өңдеуде көң және басқа да  органикалық тыңайтқыштар, ал көбіне минералды тыңайтқыштар қолданады. Біздің құрғақ аудандарында азот тыңайтқыштарын қолданады.Тыңайтқыштарды егу жұмыстарымен қатар жүргізеді.Азот тыңайтқыштарынан түйіршіетелген суперфосфат аз көлемде (10-20 кг/га Р2О5) енгізу қажет.

    «ТОО СҚ  Ауыл шаруашылық Ғылыми-зерттеу  институты»   техникамен жабдықталу  жағдайы менің ойымша орташа  деңгейде. Себебі  қазіргі заманға  сай техниканың көбі күтілуде, ал қолда бар техниканың көбі ескі.  Бірақ дегенмен қазіргі заманғы техникалардың ішінен  «Wintersteiger»,  сеялка Аргентина «DOLBE», картоп жинайтын «PIURA», сеялка ССНП -16 «Быстрица»  және т.б.  бар. Барлық жұмыстар көбіне қолмен істелінеді. Сондықтан  барлық жүмыстар механикаландырылған болса деген ұсыныс бар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Әдебиеттер  тізімі

1. Сагалбеков У.М. Селекция многолетних трав в Северном Казахстане. – Кокшетау, 1999, - 168 с.
2. Сагалбеков У.М. и др. Характеристика районированных и перспективных сортов кормовых культур Кокшетауской области. Рекомендации. Кокшетау, 1994 – 47 с.
3. Садвокасов С.И. Селекция, гетерозис и иммунитет, Алматы, Бастау, 2002 – 220 с.
4. Загородняя Л.И. и др. Изучение исходного материала многолетних бобовых трав в степной зоне Северного Казахстана.//Новое в селекции зерновых культур и трав на Севере Казахстана.-Целиноград, 1979.
5. Сагалбеков У.М. Донник – универсальная культура – Алматы, 1995.
6. Артюков Н.В., Донник М: Колос, 1973-107 с.
7. Гейдебрехт И.П. Донник в кормовых севооборотах Ставрополь, 1990 – 110 с.
8. Методические указания по селекции многолетних трав. // ВНИИ кормов – м., 1985.
9. Суворов В.В. Донник – М-1, 1962 – 182 с.
10. Масалимов Т.М. Донник, Уфа 1990, с. 176.
11. Зырянова И.П. Донник белый Сретенский – перспективный сорт для Читинской области. // Труды Читинской сельскохозяйственной опытной станции. -1969-Т.2, стр. 293-350.
12. Константинова А.М. Селекция и семеноводство многолетних трав. М, 196, с 130-131.
13. Селекция и семеноводство многолетних трав М, Колос, 1976 – 307 с.
14. Селекция кормовых трав, Новосибирск, 1979 – 82 с.
15. Гончаров П.Л. Научные основы травосеяния в Сибири М, Агропромиздат, 1986 – 288 с.
16. Методические указания по селекции многолетних трав. // СибИИ кормов. – Новосибирск, 1985.
17. Методические указания по изучению коллекции многолетних трав. // ВНИИ растениеводства. – Л., 1979, - 42 с.
18. Леерман Г.Т. Гетерозисный эффект гибридов от различных комбинаций скрещивания люцерны: Автореферат, Алма-Ата, 1974, - 20 с.
19. Сагалбеков У.М. Создание сложно-гибридных синтетических популяций люцерны методом поликросса // Селекция и технология возделывания кормовых и зерновых культур в Северном Казахстане / научно-техническая бюллетень КНИИСХ, Кокшетау, 1994, № 1. С 5-9.
20. Методика государственного сортоиспытания сельскохозяйственных культур Н. Колос,  1971. вып. 2, с 195-197.
21. Сагалбеков У.М. Создание сложно-гибридных синтетических популяций донника методом поликросса // селекция и технология кормовых и зерновых культур в Северном Казахстане / Научно-техническая бюллетень КНИИСХ, Кокшетау, 1994, № 1. С 5-9.
22. Сагалбеков У.М. и др. Перспективный сорт люцерны Нуриля, созданный методом поликросса // Валихановские чтения – 10 / Материалы международной научно-практической конференции, Кокшетау, 2005, т. 12, с 80-82.
23. Сагалбеков У.М. и др. Сорт люцерны Памяти Хасенова. Мат.межд.науч-практ.конф, Кокшетау, 2009.
24. Абдуллаев К.К и др. Сложно-гибридная синтетическая популяция люцерны Северо-Казахстанская 8 // Актуальные вопросы устойчивого социально-экономического развития и охраны окружающей среды / Материалы международной научно-практической конференции, Кокшетау, 2009, т.2, с.218-220.
25. Сагалбеков У.М. Исходный материал для селекции донника в Западной Сибири, Автореферат кандидатской диссертации. – Л., 1982., - 24 с.
26. Сагалбеков У.М. Генофонд культуры донника и его использование в селекции. Автореферат докторской диссертации. Алмалыбак, 1996., - 46 с.
27. Сагалбеков У.М. Сорт донника желтого Омский скороспелый. А.с., №5340, 1991.
28. Сагалбеков У.М. Сорт донника белого Омь. А.с., № 6654, 1995.
29. Сагалбеков У.М. Сорт донника желтого Сибирский 2., А.с. №33486., 2000.
30. Сагалбеков У.М. Новый сорт донника белого Омь 2 // Приемы повышения урожайности и качества с-х. культур / НТБ, Кокшетауский СХИ., 1996, вып. 1. С. 46-49.
31. Сагалбеков У.М. и др. Перспективный сорт донника желтого Кокшетауский // Ученые Сибирского региона – аграрной науки, Омск, 2004, вып. 1 с 171-174.
32. Абдуллаев К.К. и др. Солеустойчивый сорт донника белого Северо-Казахстанский 7. // Актуальные вопросы устойчивого социально-экономического развития и охраны окружающей среды / Материалы международной научно-практической конференции, Кокшетау, 2009, т.2, с.215-218.
33. Макарова Г.И. Многолетние кормовые травы Сибири. Новосибирск, 1974, - 118 с.
34. Методическое руководство по проведению комплексного агрохимического обследования почв сельскохозяйственных угодий. - Шортанды, Республиканский научно - методический центр агрохимической службы, 2004. -92с.
35. Толковый словарь по почвоведению / Ж. Лозе, К. Матье - М.: Агропромиздат, 1998.-64с.
36. Общесоюзная инструкция по крупномасштабным почвенным и агрохимическим исследованиям территории колхозов и совхозов и по составлению почвенных карт территорий произдственных колхозно-совхозных управлений. - М.: Агропромиздат, 1964. - 112с.
37. Практикум по почвоведению / Под.ред.проф. И.С. Кауричева. - М.: Агропромиздат, 1986. - 336с.
38. Основы агрономии / Г.В. Бадина, А.В. Королев, Р.О. Королева. - Ленинград: Агропромиздат, Ленингр. отд-ние, 1988. - 448с.
39. Программирование урожаев сельскохозяйственных культур. - М.: Агропромиздат, 1989. - 320с: Каюмов. М.К.
40. Удобрение зерновых культур в Северном и Центральном Казахстане (рекомендации) / В.М. Филонов, В.Г. Черненок, А.К. Куришбаев и д.р. -Шортанды, Республиканский научно - методический центр агрохимической службы, 2000. - 86с.
41. Теория и практика использование органических удобрений / И.Н. Лозановская, Д.С. Орлова, П.Д. Попов, М.: Агропромиздат, 1988. - 96с.