Егістік шаруашылығына қысқаша талдау

 

Кіріспе

1. Шаруашылықтың топырақ – климаттық жағдайы.
2. Егістік шаруашылығына қысқаша талдау.
3. Дақылдың биологиялық ерекшелігі және сорттары.
4. Дақылдан жоғары өнім алу үшін агротехникалық жүйені әзірлеу.

Бағдарламаланған  өнім өсірудегі есептеулер

1. Дақылдың ауыспалы егісте алатын орны
2. Тыңайтқыштар жүйесін әзірлеу.
3. Топырақ өңдеу ерекшеліктері.
4. Тұқымды себуге дайындау.
5. Себу
6. Егісті күту
7. Өнімді жинау

Қорытынды және өндіріске ұсыныс.

Қолданылған әдебиеттер тізімі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

         Келер жылдарда Қазақстнда агроөнеркәсіп кешендерін дамытуда алдағы мақсаттар қойылды, бұндай мақсатты еліміз жоғары сапалы және бәсекелесе алатын ауылшаруашылық өнiм соның iшiнде мал шаруашылығының жеткiлiктi санда өндiрiсте болуы мүмкiн азық-түлiктiң дүниелiк және аймақтық жабдықтаушы болу үшiн.

Осы мақсаттың  нақты шешiм бiр гектардан ауылшаруашылық өнiмнiң шығуы үлкейтуге керектігінен. Ол үшiн бағалы және арзан жемдермен  мал шаруашылығын қамтамасыз етуi керек, бұл тек қана жаңа жоғары белокты  көпжылдық шөптерді өндiрiске енгiзуде жүзеге асады.

Ең алдымен  Қазақстандағы мал шаруашылығын ары қарай дамытуы олардың  малазығының саны және сапаның  өндiрiсiне тәуелдi болады. Әртүрлi Қазақстан аймақтарындағы көп жылдық бұршақ шөптерi жем қоныстар тағы басқалар ұзақ өмiр сүретiн мәдени мал жайылымдары, пiшен шабулардағы дала және малазығы егiс айналымдарында өңделедi. Мал азығы өндiрiстерi үлкею бойынша шаралардың жүйесiне ауыл шаруашылығының дамытуын қазiргi деңгей сәйкес келетiн көпжылдық шөптердің жаңа сорттарын енгiзу кiредi. Солтүстiк Қазақстанының шоқы - жазық аймағында жоңышқаға және түйежоңышқаға ақуыздық жем-шөптi алуда едәуiр көңіл бөлінуде. . Көпжылдық шөптерден жоңышқамен түйежоңышқаның шабындықта  егiн себетiн жерлерiнiң құрылымында болмашы көлемдерде орналасады. Бұл малазықтық массаның әлсiз өнiмдiгi, аумалы тұқымдық өнiмдiлiкпен, және жоңышқамен түйежоңышқаның сорттарңың жоқтығымен, толық мәнде егін шаруашылығының талаптарына жауап бермейтіндігімен түсіндіріледі.

      Солтүстік Қазақстанда жоңышқамен түйежоңышқа жоғары ақуыздық малазықтық дақыл есебінде саналады. Құрамында мұндай сiңiмдi протеин, алмастырылмайтын амин қышқылдары, витаминдар, каротин, көмiрсутектер және минералды тұздаратын нәрлi заттардың болуымен ерекшеленеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Шаруашылықтың топырақ – климаттық жағдайы.

ЖСШ « Солтүстік Қазақстан АҒЗ  институты» Ақмола облысы, Зеренді  ауданы Шағалалы елді мекенінде орналасқан. ЖСШ « Солтүстік Қазақстан  АҒЗ институты»

         Климат- топырақ жағдайы       

         Территория климаты шұғыл континентальды  құрғақ. Орташа жылдық температурасы +0,6º С.    Ең суық айы –қаңтар, орташа температурасы -18ºС, ал ең жылы  маусым айы, орташа температурасы +14ºС, онтүстікте +23ºС. Қыста температураның төмен болуы және қар жамылғысының тез көтерілуімен, жазы құрғақ болуымен сипатталады.

    2012 жылдың өсімдіктердің  вегетация кезеңінде 246,3 мм жауын-шашын  түсті. Күз құрғақ болып, ал  қыста температураның аз төмен  болуы және қар жамылғысының  аздығы, топырақтың терең қатуына  себеп болды. 36,3 мм  тұрақты нормасында  желтоқсан-ақпан айларында не бәрі 9 мм жауын-шашын түсті. Күз-қыс кезеңдерінің бір ерекшелігі-жоғары температура (қараша айынын басқа -9,4^оС).  Көктем суық болды. Наурыз айында ауа райы орташа температурасы -1,5^оС төмен болды. Наурыз айында түскен жауын-шашын мөлшері (15,0 мм) қысқы ылғалдың жетіспеушілігіне қарағанда ылғалдың жиналуына ешқандай әсерін тигізген жоқ. Көпжылдық шөптердің көктеу, егу және толық  егін көгі шығуы фазалары ылғалдың жетіспеушілігінен қатал жағдайда өтті.

     Тұрақты  қар жамылғысы қарашаның ортасының алғашқы күндері тұрақтанады, ал сәуірдің ортасының алғашқы күндерінде кетеді. Осыған қараша мен наурыз айлары  қысқы айлар болып саналады.

     Сәуір айында  ауа температурасы өседі, ал  сәуірдің үшінші декадасында  жырту қабаты физикалық пісіуіне жетеді. Алғашқы  түнгі үсіктер тамырдың соңғы 5 күнініде немесе қыркүйектің соңғы 5 күнінде басында басталады.  Үсіксіз периодтың ұзақтығы 100-130 күнді құрайды. Байқау уақытындағы ауаның жылдық орта температура +18ºС. Осы аймақтағы ең салықна айы ақпан, бұл  айдың орташа температурасы-16,2ºС, ең жылы ай шілде, оның орташа температурасы+19,1º. Кезеңнің жақсы температура сомасы-2390ºС.м Біржылда түсетін жауын-шашынның  орташа көпжылдық саны 375 мл-ге тең. Жыл бойғы жауын-шышынның түсуі бірдей емес (192 мм). Қар қалыңдығы 20-27 см. Түскен қардың жер бетінде жатуы 5 айға тең келеді. Топырақтың қату тереңдігі 180 см.

    Климаты жағымсыз  елдерге көктемі (25 мамыр-5 маусым) және ерте күз (25 тамыз - 5 қыркүйек) салқындарды жатқызуға болады.

Көктем мерзімі жылдың тез түсуімен, жер бетінің құрғауымен сипатталады, бұл уақытта жел жапырақты қағады. Сәуір, мамыр, маусым айларындағы

желдің жылдамдығы  5,2 см/сек жетеді. Жалпы шаруашылық климаты ауыл шаруашылық культураларды  өсіруге қолайлы. Негізгі жел  бағыты батыс пен

оңтүстік батыс жағы. Желдің бағыты жыл бойынша негізінен  оңтүстік-батыс бөліктен, ал көктем-жаз  мезгілдерінде батыс жақтан болады.

Жалпы өсімдіктердің  вегетация кезеңінде метеорологиялық  жағдайлар  қолайсыз болды. Температураның ір түрлі құбылуымен өсімдіктің барлық даму кезеңінде түскен жауын-шашын мөлшері көпжылдық шөптердің өнімділігі түзілуіе кері әсерін тигізді.

Кесте-1.

2012жылғы өсімдік вегетациясының  ауа- райы қөрсеткіші

(Шағалалы метеобекеті)

	Жауын-шашын, мм		Ауа температурасы, 0С
	орта Көпжылдық.	2012 г.	орта. Көпжылдық	2012 г.
Сәуір	17,4	6,9	4,7	8,0
Мамыр	34,6	41,4	12,8	12,5
Маусым	43,3	148,7	17,6	18,5
Шілде	59,3	23,3	19,0	19,7
Тамыз	30,5	26,0	17,2	16,6
вег-ция кезінде	185,1	246,3	14,3	15,1

Вегетация мерзiмінде есеп беру жылының метеорологиялы шарттары негiзiнен қолайлы емес болды. Қатты температура айырымдарының ықпалы көпжылдық  шөптердiң өнiмін құрастыруында өсiмдiктердiң дамуының барлық мерзiмінде жауын-шашындарды жеткiлiксiз болу кері әсерін тигізді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 Егістік шаруашылығына қысқаша талдау.

ЖСШ « Солтүстік Қазақстан  АҒЗ институты» Ақмола облысы, Зеренді  ауданы Шағалалы елді мекенінде орналасқан. ЖСШ « Солтүстік Қазақстан  АҒЗ институты» Көкшетау қаласынан 25км қашықтықта орналасқан.Негізгі  бағыттары:.

Негізгі мақсаты: Өсімдік өнімдірімен елді қамтмасыз етуді күшейту, өсімдік шаруашылығының ғылыми-техникалық қызметін СҚ картоппен көпжылдық шөптердің жаңа сорттарын және олардың тұқыммен мал азығына өңдеудің жаңа тәсілдерін шығару арқылы дамыту. «ТОО Солтүстік ауыл шаруашылық ҒЗИ» Қазақстанда алдыңғы қатарлы институттардың бірі болуына жоспарлауда.

Негізгі бағыттары:

« Мал азықтық дақылдардың  өнімділігін көбейту»

- сорт үлгілерді кешенді  бағалау және жоңышқа, түйежоңышқа  сорттарын шығару.

«Картоп, көкеніс дақылдарының генетикалық потенциалды өніміділігін жоғары өнім беретін сорттар мен гибридтарды шығару арқылы көтеру»

- Картоп гибридтары  мен сорттарын Қазақстанның әр  түрлі табиғи-климаттық жағдайларында   экологиялық сынау өткізу

«Иновациялық тәжірибенің  таралуы мен ендірілуі үшін шаралардың өткізілуі»

«Ауыл шаруашылық  өнімдерінің  бәсекеге қабілеттігін күшейту»

2008 жылда Казагроинновация  АҚ құрамдағы   ЖСШ « Солтүстік Қазақстан АҒЗ институты» құрылды.

Институттың пайда  болғаннан бері 500 ғылыми еңбектер , өсiмдiк шаруашылығының төңiрегiдегiн 3 монография шығарылған, 6 авторлық куәлiктер алынған, шығарылған: көпжылдық шөптерің 1 сорт, малазықтық тары, картоптың 3 сорты, көпжылдық шөптерді сынауда 6 сорттарының  және картоптың 6 сорттары шығарылды, өндiрiске ендiрген: Көкше жоңышқасының сорты, Көкшетау 66-шы жем тары, картоп Шортанды, Көкшетау ерте, 2007 жылдан Шағалалы картобының сорты аудандастырған

         ЖСШ « Солтүстік Қазақстан АҒЗ институты» өсімдік шаруашылығы төңірегінде шұғылданады, көпжылдық шөптер  мәдениеттер және картоптың селекциясы, сонымен бiрге олардың өнімділігін жоғарылату және топырақ құнарлылығының орнын толтыру,  ғылыми  қабылдауларын өңдеумен және әбден жетiлдiрумен айналысады.

Институтпен жасалған:

- Жоңышқаны шөп пен тұқымға, тарыны азыққа, дәнді бұршақтар өндеуде агротехникалық шараларды - картопқа ауыр саздақ топырақтарды өсіру әдiстерi;

- Картоп гибридтары  мен сорттарын Қазақстанның әр  түрлі табиғи-климаттық жағдайларында   экологиялық сынау өткізу

          -таза сидералды пардың орнына түйежоңышқаны   топырақ құнарлылықты басқару мақсатында ендіру

-  Қарақұмық өндеу технологиясы қоңыр көмірмен фосфоры тыңайтқыштарды Солтүстік Қазақстан аймағында өсуіне жағдай жасау. 

- Сыра қайнататын арпа, жүгеріні тұқым мен пішенге дайындау, қант соргосы, дәндә бұршақ дақылдар (бұршақ, нұт, асбұршақ) , майлы зығыр,  шығыс ешкібұршақ  және  амаранта өндеу технологиялары.

     Техника, жер көлемі туралы. . Жер көлемі.  2354,2 г ауыл шаруашылығы жері оның ішінде :1719 га пашни, 49 га көпжылдық егістер, 586 га жайымдары .

Техника: 1 комбайн «Енисей», 3 трактор «МТЗ-82», сеялка «Wintersteiger»,  сеялка Аргентина «DOLBE», картоп жинайтын «PIURA», «МТЗ-80, КПЭ-3,8 агрегатымен, сеялка СР-1, сяялка ССНП -16, «Быстрица» және т.б.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 Түйежонышқаның биологиялық ерекшелігі және сорттары.

Морфологиялық ерекшеліктері.

Қазақстанда гүлденуге қолайлы жылдары 1 әр гектар егістіктен 200-300 кг бал жинауға мүмкіндік беретін  өсімдік.

Түйежоңышқа-қуаңшылыққа  жоғары төзмділігімең тұзға тезімділігімен ерекшеленеді, оны топырақты тұзсыз дандыратын мелиорант-өсімдікдеп қарастыру керек, оны сидералды дақыл ретінде, со нымен қатар жартылай бекіген құмдарды игеру үшін пайда-лануға болады. Түйежоңышқа екі жылдық өсімдік болғанымен пайдалы жақтарын ескере отырып әрбір шаруашылықта оның белгілі бір мөлшерде егістігі болғаны дұрыс. Бұл-өнімді дақыл-оған көңіл аударылған шаруашылықтарда тіршілігінің екінші жылында құнарлылығы төмен және сортаң топырақтардың өзінде кек балауса өнімі 130-160 ц/га жетті.

Түйежоңышқа туыстығына жатады, оның құрамына екіжылдық, және бір жылдықтардың 16 турі кіреді. Болса маңызды екі жылдық туйежоңышқаның екі түрі бар Олар жабайы түрінде кең тараған

Ақ  туйежоңышқа Солтүстік облыстарда, ал сары түйежоңышқа оңтүстік облыстарда жиі кездеседі. Сары түйежоңышқаның құрамында 1,11-0,22% кумарин болады, ал ақтүйежоңышқада ол 1,4-0.14% шамасында Әдетте ақ түйежоңышқаның құрамында протеин кептеу  алайда сары түйежоңышқаға қарағанда олардың құрамында кумарин мөлшері көптеу, болады. Көктемде себілген түйежоңышқалар екі жылдық өсімдіктер сияқты дамиды, ал қысы жылы аудандарда жазда сепкенде, егер қыста өліп қалмаса, тіршілік цикпын қыстап шыққаннан кейін аяқтайтын біржылдық күздік дақылдар ретінде дамиды. Жаздың соңында себілетін түйежоңышқаның шаруашылық маңызы жоқ, өйткені Солтустік Қазақстан жағдайында қыстың суығына төзімділігі айтарлықтай емес.

Түйежоңышқа кейде алғашқы жылы гүлдейді, бірақ  қанша ерте себілсе де, тұқымы пісіп жетілмейді. Екінші жылы ерте кектейді, жедел өсіп жетіледі де, маусымның 15-25-іне қарай мол өнім қалыптастырады. Сары туйежоңышқа ақ түйежоңышқаға қарағанда 10-12 күн бұрын гүлдейді. Сары түйежоңышқаның да, ақ туйежоңышқаның да арасында өте ерте пісетін вегетациялық кезеңі 60-70 күң вегетациялық кезеңі 120-140 кунге дейін созылатын өте кеш пісетін сорттары дп бар.

Түйежоңышқа-сабағы тік тұратын бұтақты өсімдік, жапырақтары үштік, жұмыртқа формалы кетікті жапырақшалары бар. Гүлдері ұсақ, ұзындығы 4-5 мм, ұзын гүл шашағына (10-16 см) орналасқак Бұршақтары біртұқымды, ақ түйежоңышқада тор әжімді, ал сары туйежоңышқада көлденең әжімді. Ақ түйежоңышқаның 1000 түқымының массасы 1,6-2,5 г, сары туйежонышқада-1,3-1,9 г.

 

 

Дақылдың  биологиялық ерекшелігі және сорттары. Биологиялық ерекшеліктері

          Түйежоңышқаның тұқымы топырақта 3-4° ылылықта өне бастайды, ал +7-8° температурада оның көктеуіне қолайлы жағдайлар қалыптасады. Егіннің көгі – 5-6° бозқырауды төтеп береді. Аудандастырылған сорттарының өсіп-өну кезеңі көктей бастағаннан бірінші шабысқа дейін 41-50 күн, тұқымның пісуіне дейін 36-91 күн.

Түйежоңышқа- қуаңшылыққа  төзімді өсімдік, ата тегі оңтүстіктен  шыққан кейбір формалары мен түрлері  қысқа төзімділігі жөнінен жоңышқамен эспарцеттен асып түседі, және  тамыр  түбі (мойны) 30-40° аязға төзе алады. Түйежоңышқа қысқа мерзімді су басуға (6-7күнге дейін) төтеп бере алады,ал  көктемгі су басуға 15 күннен асып кетсе түйежоңышқа өліп қалады.

Түйежоңышқаның қыстың суығына төзімділігіе, басқа бұршақ тұқымдас шөптер сияқты, шабу мерзіміне  де байланысты. Ол тамызда шабылатын  болса егістігі қыста үсіп кетеді, сондықтан жаздың  екінші жартысында түйежоңышқаны себу тиімсіз.