Жарғылық капитал есебі

Тауарлы- материалдық  құндылықтардың есебі қоймаларды карточкалармен (№ М-17) және машинограммаларда жүргізіледі. Бухгалтериядағы есеп жедел есепті бухгалтерлік әдіс қолданады.

Тауарлы- материалдық  құндылықтар келесідей ретпен бағаланады:

• материалдар мен шикізаттар- орташа есептеу әдісімен бағаланады;
• сатып алынған жартылай фабрикаттар- алғашқы сатып алынған өзіндік құнымен ;
• мұнай өнімдері мен қатты отын- соңғы сатып алынған өзіндік құнымен;
• тауарлы- материалдық құндылықтардың барлық түрінің есебінде де типтік құжаттар қолданылады.

Өндіріске жіберу өте  қатаң нормаланады: есептен шығару тікелей өндіріс шығындарына  бағытталады.

Тауарлы- материалдық  құндылықтарды түгелдеу мен қайта  бағалау қойылған ретпен жүргізіледі.

Атап айтқанда , есеп саясатын әзірлеген кезде кәсіпорын өз мүліктері мен міндеттемелерін  басқа кәсіпорынның мүліктері мен  міндеттемелерінен бөліп көрсету  тиіс ( яғни мүліктік жеке дараланған қағидасы бойынша), кәсіпорын өзінің көз жетерлік болашақ кезеңінде өз қызметін жалғастыруды көздейтін болса, яғни өз қызметін тоқтату жөнінде ниетінің жоқтығын білдірсе, онда толассыздық, үздіксіздік қағидасын сақтағаны болып табылады, кәсіпорын өзі таңдап алған бухгалтерлік есепті жүргізудің тәсілін жүйелі пайдаланып, тек тиімді түзетулерді ғана жасап отырса, онда ол жүйелі қағидасын сақтағаны, ал егерде кәсіпорында орын алған барлық шаруашылық фактілерін сол кезеңіне жатқызатын болса, онда мерзімділігі анықталған қағидасын ұстағаны болып табылады.

Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен есеп саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама-қайшылықсыздығы мен орындылық талаптарына сай болу қажет.

 

 

 

 

2.2 Жарғылық капиталды қалыптастыру мен құрылтайшы құжаттарын есепке алудың талдауы

 

Қазіргі кездегі нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның қызметі  мен оның дамуы өзін-өзі қаржыландыру арқылы, яғни меншікті капитал арқылы жүзеге асырылады. Тек осы меншікті капитал жетіспеген жағдайда ғана қаражаттар тартылады. Мұндай жағдайда қаржылық тәуелсіздік маңызды орын алады. Яғни тартылған қаражаттарсыз жұмыс істеу мүмкін емес деген сөз. Бірақ бұл қиын, тіпті, мүмкін емес. Сондықтан қаржылық есеп берудегі активтердің құралу көздерін шектеу керек. Олардың ең аз мөлшері меншікті капиталдан тұрады. Ал егер меншікті капитал жетіспейтін болса оның үстінен қысқа мерзімді банк несиелері немесе коммерциялық несиелер, яғни тартылған қаражаттар қолданылады.

Активтің қалыптасу  көздерінің талдауын жасау барысында  меншікті және тартылған капиталдың нақты көлемі анықталып, есепті мерзімде болған өзгерістердің себептері анықталады және бағаланады. Мұнда ең бастысы меншікті капиталға көп көңіл бөлінеді. Себебі меншікті қаражаттар көзінің қоры – бұл қаржылық тұрақтылық қоры болып табылады.

Меншікті капиталдың құрамына экономикалық мазмұнына, құралу қағидаларына және пайдалану көздеріне қарай мыналардан тұрады: жарғылық капитал, қосымша төленген капитал, қосымша төленбеген капитал, резервтік капитал және бөлінбеген пайда.

Капиталды талдау барысында  мынадай көрсеткіштер жиі қолданылады:

• авансталған капитал;
• меншікті капитал;
• тартылған капитал;
• айналым капиталы;
• негізгі капитал.

Кәсіпорынды талдау процесі  кезінде мынадай көрсеткіштер анықталады:

• қолда бар меншікті қаражаттар;
• қолда бар меншікті қаражаттар мен ұзақ мерзімді міндеттемелер;
• ТМҚ-дың қалыптасу көздерінің жалпы сомасы.

Активтің қалыптасу  көздерінің талдауын жасау барысында  меншікті және тартылған капиталдың нақты көлемі анықталып, есепті мерзімде болған өзгерістердің себептері  анықталады және бағаланады. Мұнда ең бастысы меншікті капиталға көп көңіл бөлінеді. Себебі меншікті қаражаттар көзінің қоры – бұл қаржылық тұрақтылық қоры болып табылады. «Актау газ тармағы» ЖШС-нің меншікті қаражаттары мен ұзақ мерзімді міндеттемелері, ТМҚ қалыптасу көздерінің жалпы сомасы төмендегі кестеде келтірілген.

Кесте -5 «Актау газ тармағы» ЖШС-нің меншікті қаражатары мен ұзақ мерзімді міндеттемелері

                                                                                       (мың.тг)

Активтер	2009ж	2010ж	Пассивтер	2009ж	2010ж
Ұзақ мерзімді активтер	7506	9181	Меншікті капитал	7982	9208
Меншікті қаражаттардың  қолда бары	476	27	Ұзақ мерзімді міндеттемелер	-	-
Меншікті қаражаттар мен ұзақ мерзімді активтердің қолда  бары	929	477	Ағымдағы займдар	453	450
ТМҚ қалыптасу көздерінің жалпы сомасы	929	477
Е с к е р т  у – ЖШС-нің  мәліметтері негізінде жасақталған

 

  «Актау газ тармағы» ЖШС–нің есебінен байқағанымыздай, меншікті қаражаттарының көлемі бойынша 31.12.2009ж. 476 мың.тг, ал 31.12.2010 ж. 27 мың.тг қалды. Бұл меншікті капитал құрылымындағы таза табытың азаюымен байланысты.

Сондықтан, меншікті айналым  капиталының факторлық талдауын жасаймыз.

Меншікті айналым капиталының  көлеміне 2 негізгі фактор әсер етеді: меншікті капитал мен ұзақ мерзімді активтер. Сондықтан әр факторды бөліп қарастыру керек.

Төмендегі көрсетілген  кестеден байқағанымыздай, есепті 2010 жылы меншікті капитал 9208 мың.тг құрады, ал бұл өткен жылмен салыстырғанда 1226 мың.тг артық.

2010 жылы негізгі құралдардың құны 9181 мың.тг құрап, өткен жылмен салыстырғанда 1675 мың.тг артты. Бұл жағдайды бөліп қарастырғанда өсім негізгі 2 бап бойынша болды: негізгі құралдар және ұзақ мерзімді қаржылық салымдар. «Актау газ тармағы» ЖШС-нің меншікті айналым капиталының факторлық талдауы 6- кестеде келтірілген.

Кесте -6 «Актау газ тармағы»ЖШС-нің меншікті айналым капиталының факторлық талдауы

                                                                                                                       (мың. тг)

Көрсеткіштер	2005ж	2009ж	Ауытқу (+;-)
Меншікті капитал
Жарғылық капитал	6002	6002	-
Қосымша төленбеген капитал	1433	2605	1172
Резервтік капитал	-	83	83
Бөлінбеген пайда	547	518	(29)
Меншікті капиталдың жиынтығы	7982	9208	1226
Ұзақ мерзімді активтер
Материалдық емес активтер	397	8	(389)
Негізгі құралдар	6870	8859	1987
Ұзақ мерзімді қаржылық салымдар	126	314	188
Ұзақ мерзімді дебиторлық борыштар	113	-	(113)
Ұзақ мерзімді активтердің  жиынтығы	7506	9181	1675
Меншікті айналым капиталы	476	27	(449)
Е с к е р т  у – ЖШС-нің  мәліметтері негізінде жасақталған

 

    Бұл, әрине,  негізгі құралдардың жарамдылық  коэффициентіне оң әсерін тигізіп,  кәсіпорынға ұзақ мерзімді қаржылық  салымдар бойынша табыс әкеледі.  Бірақ, кәсіпорын саудамен айналысатындықтан, қаражаттарды ағымдағы активтерге – табыстың негізгі көзіне салған жөн еді. Бірақ, бұл жағдайға қарамастан, берілген мекеменің жағдайы мынадай: тауарлы-материалдық қорларды қалыптастыру көздерінің жалпы сомасы жыл соңында 929 мың.тг құрап, өткен жылмен салыстырғанда 477 мың.тг артты.

Кестеде  берілген мәліметтерден  байқап отырғанымыздай, талданып отырған  есепті мерзім ішінде «Актау газ тармағы» ЖШС-нің қаражат көздерінің құрамында өзгерістер болды. Сөйтіп, есепті жылы меншікті капиталдың жалпы қаражат көздеріндегі үлесі 0,26%-ға төмендеп 39,87% құрады. Бірақ бұл оның құны төмендеді деген сөз емес. Сөйтіп, меншікті капиталдың сомасы 1226 мың.тг артып, 2010 жылы 9208 мың.тг құрады. Қаражат көздерінің екінші элементі болып заимдық қаражаттар табылады. Олар 2010 жылы құндық және пайыздық түрде де артты. Яғни өткен жылмен салыстырғанда 1980 мың.тг артып, 0,26% құрады. Әдетте, тартылған қаражаттардың артуы мекеме жұмысын теріс сипаттайды, себебі олар тәуелсіздік коэффициентіне кері әсерін тигізеді.

Капиталды талдау барысында  авансталған капиталдың барлық пайдаланғанын  сипаттайтын көрсеткіштер қарастырылады. Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның тартылған қаражаттардан қаржылық тәуелсіздігі маңызды орын алады. Меншікті қаражат көздерінің қоры – бұл кәсіпорынның меншікті қаражаттары тартылған қаражаттарынан артық болған жағдайдағы қаржылық тұрақтылығы болып табылады. «Актау газ тармағы» ЖШС-нің авансталған капиталын талдау төмендегі кесте бейнелген.

 

Кесте – 10 «Актау газ тармағы» ЖШС-нің авансталған капиталын талдау

 

Көрсеткіштер	2009ж	2010ж	ауытқу (+;-)
Тәуелсіздік коэффициенті	0,4	0,39	0,01
Тәуелділік коэффициенті	0,6	0,61	0,01
Қарыз және меншікті қаражаттар қатынасының коэффициенті	1,49	1,51	0,02
Қаржыландыру коэффициенті	0,67	0,66	0,01
Маневрлеу коэффициенті	0,06	0,03	0,03
Қаржылық тұрақтылық коэффициенті	0,4	0,39	0,01
Инвестициялау коэффициенті	1,16	1,04	0,12
Е с к е р т  у – ЖШС-нің  мәліметтері негізінде жасақталған

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Бұл курстық жұмыста жарғылық капитал есебі мен құрылтайшы құжаттарын есепке алу мәселелері зерттелді. Бұл жұмыста «Актау газ тармағы» ЖШС-нің мәліметтері қолданылды. Ұйымның меншікті капиталы негізгі тәуекел капиталы болып табылады. Кез келген ұйымның меншікті капиталы болуы керек, себебі, нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорын өзін-өзі қаржыландыру арқылы жүргізіледі. Меншікті капитал кез келген кәсіпорын үшін маңызды болып табылады.

Жұмысты қорыта келе, жарғылық капиталдың кәсіпорын қызметі үшін қаншалықты маңызды екенін айта кеткен жөн. Оны осы жұмыста жүргізілген ұйымның жұмысқа қабілеттілігін бағалау дәлелдейді.

Шындығында, талдау барысында  «Актау газ тармағы» ЖШС –нің қызметінің әсері ететін көптеген факторлар анықталып, ұйымның негізгі қызметі бағаланады.

2009-2010 жж. қаржы-шаруашылық қызметінің көрсеткіштерін талдау нәтижесі «Актау газ тармағы» ЖШС-нің жұмысында көптеген оң сәттер бар екендігін көрсетті. Оның дәлелі ретінде 2009-2010 жж. өнімді сатудан түскен табыс 17109 мың. тг артып, 206,2% құрады; негізгі құралдардың орташа жылдық құны 1270 мың.тг артып, 2009 ж. шаққанда  119,3% құрады; бір жұмысшыға шаққандағы еңбек өнімділігі 316,8 мың.тг/адам артып, 206,2% құрады; бір жұмысшының орташа жылдық еңбекақысы 24 мың.тг артып, 128,5% құрады. Ал бұл еңбекақы төлеу қорын 108 мың.тг, яғни 128,5% арттырды.  «Актау газ тармағы» ЖШС қызметінде кез келген басқа кәсіпорындардағыдай теріс жағдайлар да болады. Сонымен 2009-2010 жж. сатылған өнімдерге кеткен шығындар  912,5 мың.теңгеден  26954 мың.теңгеге дейін өсті, яғни  26041,5 мың.тг көбейді, 2009ж. салыстырғанда 29,53% құрайды. Сатылған өнімдерге кеткен шығындардың көбеюіне байланысты сатудан түскен табыс төмендеді және негізгі қызметтен түскен табыс  18 мың.тенгеден 443 мың.теңгеге дейін төмендеді,  2009ж. салыстырғанда  96,1% құрады.

2009-2010 жж. «Актау газ тармағы» ЖШС –тің негізгі емес қызметтен түскен табыстары 20 мың.тг –ден 230 мың.тг-ге дейін төмендеді,  2009 жылға қарағанда 92% құрады.

      Мобильдік  активтердің рентабельділігінің  төмендеуіне әсер ететін негізгі  факторлар таза табыстың азаюы және ағымдағы активтердің орташа жылдық құнының көбеюі әсер етті. Мобильдік коэффициент есептемесінің нәтижесінде келесідей қорытынды жасауға болады. Мобильдік коэффициент  2,1% төмендеп, 2010 ж. соңына 60,2% құрады. Мобильдік коэффициенттің төмендеуіне негізінен мүліктің өсу қарқынының ағымдағы активтердің өсу қарқынынан артық болуы, қаражаттардың негізгі құралдарға салымының нәтижесі факторлары әсер етті.

Сөйтіп, есепті жылы жалпы  қаражат көздеріндегі сомасының  құрамындағы меншікті капиталдың үлес салмағы  39,87% -дан  0,26% дейін төмендеді. Бірақ бұл оның құндық бағасының төмендегенін көрсетпейді.Сонымен меншікті капиталдың сомасы 1226 мың.тг-ге өсті және  2010 ж.  9208 мың.тг құрады.