Жарғылық капитал есебі

 

 

МАЗМҰНЫ

Кіріспе.......................................................................................................5

1 ЖАРҒЫЛЫҚ КАПИТАЛДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН ҚҰРЫЛТАЙШЫ ҚҰЖАТТАРДЫ ЕСЕПКЕ АЛУДЫҢ ЕСЕБІ, АУДИТІ ЖӘНЕ ТАЛДАУЫ

 1.1 Жарғылық капиталды қалыптастырудың мәні мен мазмұны…............8

1.2  Жарғылық капиталды қалыптастыру мен құрылтайшы құжаттарды есепке алудың методикасы.............................................................................14

 

2 «АКТАУ ГАЗ ТАРМАҒЫ» ЖШС-НІҢ ЖАРҒЫЛЫҚ КАПИТАЛЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ

2.1 ЖШС-нің жалпы сипаттамасы мен есеп саясаты..................................19

2.2 Жарғылық капиталды  қалыптастыру мен құрылтайшы  құжаттарын есепке алудың талдауы........................................................................................28

ҚОРЫТЫНДЫ..............................................................................................33

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..........................................36      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

  Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты жаңа кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес бухгалтерлік есептің маңызы мен ролі арта түсуде.

Кез-келген өркениетті қоғамда  нарық механизмі мен мемлекеттік  реттеу іркіліксіз жұмыс істейді. Үкімет нарықтың  барлық субъектілері үшін орындауға міндетті экономикалық қатынасты айқын, әрі лайықты ережелерін белгілейді.  Мұның өзі  қоғамға  қажетті, әрі тұрақты экономикалық өсудің басты жағдайы болып табылады.

Бухгалтерлік есеп реформасы  мақсаттарының бірі мемлекет өкілеттігін меншік иесіне міндеттемелер мен өзіндік капиталды, активтерді бағалау әдістерін пайдалануға беру болып табылады.

Бухгалтерлік есептің мақсаттарының  бірі болып кәсіпорынның мүліктік және қаржылық жағдайы туралы, қызметі  туралы  толық және сенімді ақпаратпен қамтамасыз ету табылады. Бухгалтерлік баланстың мәліметтері кәсіпорынның мүліктік жағдайы туралы ақпаратты белгілі бір күнге жасайды, себебі онда кәсіпорынның мүлкі (активтері) туралы ақпараттар толық ашық көрсетілген. Бухгалтерлік баланстың көрсеткіштері негізінен кәсіпорынның жалпы қаржылық жағдайын сипаттайды. Берілген жағдайда меншікті капиталдың қатысты мөлшері («Капитал мен резервтер» бөлімінің жиыны) кәсіпорынның міндеттемелерінің көлемімен («Ұзақ мерзімді пассивтер», «Қысқа мерзімді пассивтер» бөлімдерінің жиыны) салыстырылады, ал алған зияндары (баланс активінің «Алынған зияндар» бөлімінің жиынтығы) ескеріледі.

Кәсіпорынның кез келген қаржы-шаруашылық операциялары не активтердің шығыс  етілуімен, артуымен не міндеттемелердің өтелуімен байланысты болады. Ал бұл баланстың активтері мен міндеттемелерінің қозғалысына немесе меншікті капиталдың тұрақты болып қалуына әкеліп соқтырады.

Қазіргі кездегі тәжірибеде кәсіпорынның күрделі экономикалық механизмін тек  нақты жасалған есеп жүйесі беретін уақтылы, толық және сенімді ақпаратсыз жүргізу қиын, тіпті мүмкін емес.

Курстық жұмыстың өзектілігі- Кез келген кәсіпорынның белгілі бір мөлшердегі меншікті капиталы болу керек, себебі қазіргі нарықтық экономика жағдайында кез келген кәсіпорын өзін-өзі қаржыландыруға негізделіп жұмыс атқарады. Меншікті капиталдың кез келген кәсіпорын қызметі барысындағы маңызы зор болып табылады. Егер екі құрылтайшыдан және айналымы жылына екі миллион тенге болатын жауапкершілігі шектеулі кішігірім кәсіпорын болатын болса, ол тартылған қаражаттарды үлкен мөлшерде алып, үлкен несиелерді қолданбауы мүмкін, сондықтан оның негізгі және айнымалы қаражаттарының көзі болып тек меншікті капитал табылады. Ал егер айналымы кішігірім мемлекеттің бюджетіндей болатын акционерлік қоғам ретінде ұйымдастырылған мекеме болатын болса, онда ол айнымалы капиталын толықтыру үшін қаражаттар тартуы мүмкін. Мұндай мекемелерге меншікті капитал кредиторлар мен акционерлерге кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы туралы  кепілдік береді. Мұндай кәсіпорынның меншікті капиталы неғұрлым жоғары болған сайын, ол қаржылық тұрақтылығын жоғалтып алу қаупінсіз, соғұрлым көп қаражаттар тартуына мүмкіндігі болады.

Әсіресе, өздерінің қалыпты  қызметін қамтамасыз етуге мүмкіндік  беретін несиелік мекемелер үшін меншікті капитал маңызды болып табылады. Мысалы, банк ашу кезінде оның меншікті капиталы қызметті бастау үшін қолданылатын бастапқы қаражат болып табылады.

Меншік капитал - бұл  субьекттің міндеттемесі шегерілген активі. Бухгалтерлік есепте ол бірнеше классқа бөлінеді: жарғылық капиталы, қосымша төленген капитал, резервтік капитал, таратылмаған табыс. Қаржылық есеп беруді пайдаланушылар үшін мұндай бөліну, шаруашылық қызметін талдаған кезде қажет. Егер де баланс пассивінің құрылымында меншік капиталының үлес салмағы көп болса, онда ол субьектінің қаржылық жағдайының тұрақтылығын көрсетеді.

Меншікті капиталдың көлемі бухгалтерлік баланста көрсетілген  активтері мен міндеттемелерінің  бағаланған құнына байланысты болады.  Меншік иесі меншікті капиталдан өз қалауы бойынша кез келген уақытта белгілі бір сома ала алмайды. Және оған міндетті түрде, дивиденд алған күннің өзінде, талаптар қойылады. Сөйтіп, кәсіпорын өз меншікті капиталын неғұрлым жоғары тәуекелдікпен, неғұрлым ұзақ мерзімге инвестициялай алады. Ең қиын деген жағдайдың өзінде жай акцияларды ұстаушылардың үлесі нолге тең болуы мүмкін. Бірақ бұл кәсіпорынның іскерлік белсенділігін төмендетіп жібереді.

Сөйтіп, берілген курстық жұмыстың мақсаты болып кәсіпорынның меншікті капиталын бухгалтерлік есеп, аудит және талдау обьектісі ретінде қарастыру болып табылады. Осы мақсатқа сәйкес берілген курстық жұмыстың алдында мынадай міндеттер тұр:

• мекеменің жарғылық капиталы есебінің теориялық аспектілерін зерттеу;
• жарғылық капиталдың, соның ішінде талданып отырған кәсіпорынның жарғылық капиталының құрамы мен құрылымын қарастыру;
• жарғылық капитал есебінің тәртібін құруды қарастыру;
• жарғылық капиталды қалыптастыру мен құрылтайшы құжаттарын есепке алудың талдауын жасау.

 

 

 

 

 

 

1. Жарғылық капиталды қалыптастыру мен құрылтайшы құжаттарды есепке алудың есебі, аудиті және талдауы

 

1.1 Жарғылық капиталды  қалыптастырудың мәні мен мазмұны

 

Жарғылық капитал –  «жарғы» деген сөзден алынған  – ұғымды анықтайтын ережелердің  жиынтығы, белгілі бір ұйымның  атқаратын қызметінің тәртібі, немесе актив құндарының екінші жағынан көрінуі, яғни жарғылық қорға салынған активтердің жалған және номиналдық құны.

Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектіні құру үшін құрылтайшылық құжаттары болуы керек, бұл құжаттың ең негізгісі Жарғы болып табылады. Құрылтайшылық құжаттар нотариалдық тұрғыда расталып, заң органдарында мемлекеттік тіркеуден өтеді. Жарғыда субъект серіктестік құрылтайшыларының салым ақшаларынан тұратын жарғылық капиталды жариялайды. Салым ақшаны бағалау тараптардың келісімі бойынша жүргізіледі және тәуелсіз аудиторлық тексеруге жатады.

Резервтік капитал құрылтайшылық  құжаттарға сәйкес акционерлік қоғамда өз қалауынша құрады. Оны басқа ұйымдар да құруы мүмкін. Акционерлік қоғамдағы резервтік капитал залалдарды жабуға, сондай-ақ қоғамның облигацияларын жабуға және басқа қаражат болмаған жағдайда акцияны сатып алуға арналған. Серіктестікте резервтік капиталды пайдалану бағыттары жарғы бойынша анықталады.

Резервтік капитал жыл сайынғы  таза табыстан аудару жолымен құрылады. Жыл сайынғы аудару мөлшері акционерлердің жалпы жиналысында белгіленеді. Резервтік капиталды пайдалану жағдайында көрсетілген шамаға дейін оны толтыру үшін аударым жаңғыртылады.

Қазақтан Республикасы заңында  қаралған мөлшерден кем болмауы  тиіс жарғылық капиталдың көлемі және де ол сол ұйымның құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның капиталы осы ұйымның қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден, тегін түскен мүліктер мен ақшалар қаржылар есебінен өсіп отырады.

Жарғылық  қор мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да құрылтайшылық құжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында тіркелуі керек. Оның мөлшері құрылтайшылық қүжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін ғана өзгеруі мүмкін.

Акционерлік қоғам бухгалтерлік есебін жүргізу барысында жұмыс  істеп тұрған, қызмет атқарушы яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен құрылымы бухгалтерлік баланстың  активінде көрсетілсе, ол капиталдың қаржыландыру көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.

Акционерлік коғамның қаржы көздері  болып төменгілер табылады:

- Меншікті капитал;

- Сырттан тартылған капитал.

Кәсіпорындар өздерінің  қызмет атқаруы барысында меншікті қаржыларынан басқа қарыз қаражаттарын да пайдаланады. Ал олардың қатарына қысқа және ұзақ мерзімді несиелер, қарыздар, алынған аванстар және басқа да кредиторлық борыштар жатады.

Жарғылық қор меншік иесінің жарғысында қаралған қызметтерін  қамтамасыз ету үшін инвестициялық  қаржылардың сомасы болып табылады.

Меншік иесінің тиісті құқығымен жауапкершілігіне қарай  ұйымның жарғылық қоры мынадай түрлерге бөлінеді:

Жарғылық қор мөлшері  ұйымның жарғысында және басқа да құрылтайшылық құжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында тіркелуі керек. Оның мөлшері құрылтайшылық құжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін ғана өзгеруі мүмкін.

Қосымша төленген капитал – қоғамның өзінің акцияларын олардың атаулы құнынан артық бағаға сатқан жағдайда пайда болған құн айырмашылығынан туындайды.

Қосымша төленбеген капитал – кәсіпорынның өзінің меншігіндегі негізгі

 құралдары мен инвестицияларын  қайта бағалаған уақыттағы олардың  құнының өскен сомасынан және  тағы да басқа жағдайлардан  туындайды. 

Резервтік капитал – келешекте болуы мүмкін зияндармен шығындардың орнын толтыруға арналып кәсіпорынның өзінің таза пайдасынан бөлінген меншіктік капиталының бір бөлігі. Резервтік капиталдың мөлшері мен құрылу тәртібі Қазақстан Республикасының заңдары мен қоғамның жарғысында қаралады.

Бөлінбеген пайда– кәсіпорынның жалпы кірісінен барлық жұмсалған шығындарды, кірістен басқадай бағыттарға пайдаланған сомаларын шегеріп тастағандағы қалған бөлігі болып табылады.

Қазіргі кезде Қазақстан  Республикасында акционерлік қоғамдардың (АҚ) қызметі кеңінен таралған. Әлемдік  тәжірибеде АҚ кең таралған және ұжымдық бизнесті ұйымдастырудың мәдени нысанын ұсынады. Осындай нысан миллиондаған қатардағы азаматтарға кәсіпорын меншігіне үйренуге жақсы мүмкіндік береді. Мұнда акция сату - сатып алу, сыйға беру, кепіл заты бола тұра оның акционер иесі – акционерлік компанияның капиталына белгілі бір салым салғаны жөніндегі фактіні куәландырады. Акция табыс (дивиденд) бөлігі түрінде АҚ алатын табыс әкеле алады және АҚ - ды басқаруға қатысу құқығын береді.

Аталған ұйымдастырушы - құқықтық меншік формасы нысанын енгізу мәселесі Қазақстанда 1998 жылы «Акционерлік қоғамдар туралы» заңды қабылдаумен (№ 282-1, 10.07.98ж.) шешілді. Бірақ бұл заң Қазақстан Республикасында жаңа «Акционерлік қоғамдар туралы» (№ 415, 13.05.05ж. және 2010ж –өзгеріс ) Заңның қызметке енгізілуімен күшін жоғалтты. АҚ - ға мына талаптар қойылды:

- тек акционерлік қоғамдардың  ғана жұмыс істеуі (жаңа заңда  ашық және жабық АҚ қызметі  қарастырылмаған);

- Қазақстан Республикасының  республикалық бюджет туралы  Заңына сәйкес тиісті қаржылық жылға АҚ-ның минималды жарғылық капиталының 50000 МЕК мөлшерінде бекітілуі;

-  Қазақстан Республикасының  Ұлттық банкінің Үкіметімен 04.07.03ж.  № 217  қаулысымен реттелген,  оларды мемлекеттік тіркеу тәртібіне  сәйкес, АҚ - ға жеңілдіктермен пайдаланатын және атаулы акциялар шығару құқығын бекіту;

- 2 жыл мерзімінде құрылтайшылар  құжаттарына, оның ішінде жарғыға  тиісті өзгерістер енгізу;

- АҚ - ның қаржылық - шаруашылық  қызметіне міндетті түрде жыл  сайынғы сыртқы аудитті ұйымдастыру;

- жоғарыда көрсетілген екі жыл мерзім өткеннен соң, акцияларды жоюмен, оларды бір жыл ішінде уақытша тоқтатумен байланысты қайта құру немесе жою процедураларын жүргізу;

- жекелеген АҚ - ды  серіктестіктерге немесе өндірістік  кооперативтерге қайта құру;

- жарғылық капиталдың  «жарияланған» және «шығарылғын (төленген)» түсініктерін қысқарту, сонымен қатар резервтік капиталды құру міндетті емес;

- жеңілдікті акцияларды  «дауыс беруге құқығы бар», «дауыс  беруге құқығы жоқ» категорияларына  бөлмеу;

- қоғам жарғысында  тек құжатсыз нысанында акционерлік қоғамда шығарылған акциялар бойынша дивидендтердің кепілдік мөлшерін бекіту;

- акционерлік қоғам   акциясын, оларды шығаруды тек  мемлекеттік тіркеуден кейін,  акционерлердің жалпы жиналысында  акциялардың санын арттыру жөнінде  шешім қабылдаған күннен бастап, бір айдың ішінде оған қажетті құжаттарды ұсынып, орналастыру;

- арнайы басқару органы  – директорлар кеңесі, сонымен  қатар ішкі аудит қызметін  құру;

- арнайы салымды бағалауды  салым сомасына қарамай тәуелсіз  бағалаушымен жүргізу;

- жарғылық капитал сомасын мемлекеттік тіркеуден өткен күннен кейін 30 күн ішінде өтеу.

13.05.03ж. № 415-II (86 бап)  «Акционерлік қоғамдар туралы»  Заңға сәйкес АҚ шаруашылық  серіктестік немесе өндірістік  кооперативке түрленуі мүмкін. Мысалы, АҚ  ЖШС түрленуі үшін келесі шараларды жүргізу қажет: