Жарғылық капитал есебі

Серіктестіктің қызметінің мәні төмендегілерді қоса, бірақ онымен шектелмей, кез келген қызмет түрлері болып табылады:

• Актау қаласының халқын, кәсіпорындарын, ұйымдары мен мекемелерін қамтамасыз ету мақсатында табиғи газ тасымалдау;
• өнім қоюшылардан табиғи газды қабылдауды ұйымдастыру мен оны Актау қаласының тұрғындарына дейін келісілген шарттарға сәйкес тасымалдау;
• жасасқан шарттарға сәйкес жеткізушілерден табиғи газ қабылдауды ұйымдастыру және оны Актау қаласының тұтынушыларына тасымалдауды қамтамасыз ету;
• Серіктестіктің балансындағы газ құбырларын, электрохимиялық қорғау құралдары мен үймереттерін іске пайдалану;
• кәсіпорындарға, ұйымдарға, азаматтарға объектілерді, электрохимиялық қорғау құралдарын газдандыруға техникалық жағдайлар беру, газ шаруашылығы объектілерін газдандыру және газбен жабдықтау бойынша жобаларды келісу және іске пайдалануға қабылдауға қатысу;
• газ құбырлары мен газ жабдығына, электрохимиялық қорғау құралдарына, үй ішіндегі газ жабдығына қызмет көрсету, сондай-ақ шарттық негіздерде профилактикалық қызмет көрсетуді, жөндеу және іске қосу реттеу жұмыстарын жүргізу;
• газбен жабдықтау жүйелерін жобалау;
• газбен жабдықтау жүйелерін және электрохимиялық қорғау құралдарын құрастыру, жөндеу;
• газды есепке алу жүйелерін өлшеу аспаптарын құрастыру.

Серіктестіктің қатысушысы Қазақстан Республикасының 050008, Актау қаласы, Алмалы ауданы, Жароков көшесі, 20 орналасқан «КазТрансГаз-Актау» Акционерлік қоғамы болып табылады.

2009-2010 жылдардағы «Актау газ тармағы» ЖШС-нің негізгі қаржы-шаруашылық қызметінің көрсеткіштері 2-кестеде көрсетілген.

Кесте-2 «Актау газ тармағы» ЖШС-нің негізгі қаржы-экономикалық көрсеткіштері

 (мың.тенге)

2-кестеде көріп отырғанымыздай кәсіпорынның жұмысының барысында оң жағдайлар көп. Олардың дәледемесі болып мыналар табылады: өнімді өткізуден түскен табыс 2009-2010 жылдары 17109 мың теңгеге артып, 2009 жылға шаққанда 206,2%  құрады, негізгі құралдардың орташа жылдық құны 1270 мың теңгеге артып, 2009 жылға шаққанда 119,3 %, бір жұмысшыға шаққандағы өндірілген өнім  316,5 мың теңгеге артып, 2009 жылға шаққанда 206,2%, бір жұмысшыға шаққандағы еңбекақының орташа жылдық құны өткен жылға қарағанда 24 мың теңгеге артып, 128,5%  құрады, соның нәтижесінде еңбекақының қоры 108 мың теңгеге артып, 2009 жылмен салыстырғанда 128,5% құрады және маңызы басқалардан кем емес болып табылатын жұмысшылардың орташа тізімдік саны өзгеріссіз болып қалды, бірақ ол да оң көрсеткіш болып табылады.

Алайда «Актау газ тармағы» ЖШС-нің басқа да кез келген кәсіпорындардағыдай теріс жақтары да бар. Мысалы, өнімді өткізуге кеткен шығындар 2009-2010 жылдары 912,5 мың теңгеден 26954 мың теңгеге , яғни 26041,5 мың теңгеге артты, ал бұл өткен жылға шаққанда 2953,9 % құрады. Өнімді өткізуге кеткен шығындардың жоғарлауына байланысты негізгі қызметтен түскен табыс 18 мың теңгеге кеміп, 2009 жылға шаққанда 96,1% құрады.

Сонымен қатар «Актау газ тармағы» ЖШС-нің негізгі емес қызметтен түскен табысы төмендеді, 2009-2010 жылдары 20 мың теңгеге кеміп, 92,0% құрады.

Негізгі және негізгі емес қызметтен түскен табыстардың төмендеуі таза табыстың төмендеуіне әкеліп соқтырды. Өйткені 2009-2010 жылдары ол 29 мың теңгеге кеміп, өткен жылмен салыстырғанда 94,7% құрады.

Есеп саясаты деп- ұйымдар  шаруашылық қызметі өрісінің іс-тәжірибесінде қолданылынатын,  таңдалып алынған және сабақтастықпен жүргізілетін бухгалтерлік есеп жүйесіне тән ішкі ережелер жиынтығын айтамыз. Есеп  саясатының мазмұны ұйымдардың шаруашылық жүргізу қызметі талабы мен қаржы нәтижесін сипаттауға арналған есеп әдістерін жақсы және тиімді қолданудың жолдарын көрсетеді.

Жалпы ережелері

«Актау газ тармағы» ЖШС-ның есеп саясаты қаржылық қортынды есеп жасауда ұйымдардың қолданатын есеп принциптері, әдістер мен ережелер, сондай-ақ ұйымдардың шаруашылық қызметі мазмұнын тәжірибеде ашып  көрсету үшін қабылданған ережелер жиынтығынан құралады.

Есеп саясатын қалыптастыру барысында мына төмендегі базистік принциптер маңызын басшылыққа алу  керек:

• ұйымның активтері мен міндеттемелері меншік иелерінің активтері мен міндеттемелерінен (үлес қосушылар, инвесторлар) дербес жүргізілетіндігін (дербестік принцип);
• ұйым өз қызметін белгісіз уақытқа дейін үздіксіз жалғастыра беретіндігін, осы ұйымның жуық арада жойылмайтындығын және ұйым  өз қызметі көлемін қысқартпайтындығын (үздіксіздік принцип);
• таңдалып алынған есеп саясаты бір жылдан  келесі жылдарға сабақтастықпен қолданылына беретіндігін (сабақтастық принцип);
• дайын өнімдерді сатудан түскен табыс түрінде осы жылы көрсетілетіндігін ( сату принципі).

Ұйымның  есеп саясаты мына төмендегі принциптерді сақтау арқылы қамтамасыз етіледі:

• шаруашылық өрісіндегі фактілерді бухгалтерлк есеп жүйесіне толығымен тіркеу (толықтық принцип);
• пассивтердің азаймайтындығын қамтамасыз ету, сондай-ақ жасырын резервтер құру жодарын болдырмау (сақтық принципі);
• әрбір айдың біріне қарай аналитикалық  счеттар айналымы мен қалдығы синтетикалық счеттардағы осындай мәліметтермен сай келуі, сондай-ақ бухгалтерлік қортынды есеп мәліметтерінің синтетикалық және аналитикалық счеттардағы мәліметтермен бірдейлігі (тепе-теңдік принцип).

Есеп саясатын қалыптастыру барысында  ұйым төмендегі фокторларды  есепке алып отырады:

• меншіктің түрі, шаруашылық қызметінің ұйымдық және құқықтық үлгісі:
• ұйымның көлемі және технологиялық ерекшеліктері (өнімдер өндіру, сатудың көлемі, жұмыстар орындау, қызметтер көрсету);
• шаруашылық өрісі;
• кадрлармен қамту (инженер-техниктер, менеджерлер, бухгалтерлер білімінің кәсіби деңгейі);
• салық салу және салық есебі ерекшеліктері;
• есептеу техникалары мен бағдарламалармен қамту дәрежесі;
• өнімдерді сату принципі (нарық  жағдайы, баға қалыптастырудың бостандығы, өтеушілік пен сатып алушылардың өтімділік сипаты).

Ұйымдар өрісінде қалыптасқан  есеп саясаты осы ұйым қызметінің ары қарай дамуына, бизнестік  әрекеттің кезеңдік  жолдармен өркендеуіне (мысалы, өндірістік үрдістің ұлғаюы, базарлы саудаға түсу, жаңа өнімдер өндіру технологиясы) тікелей әсер етуі керек. Егер инвестициялық процестің тиімділігі болмаса, сондай-ақ таза пайда алу процесі қалыптаспаған жағдайда есеп саясатын жасаудың қажеті болмайды. Есеп саясаты ұйымдар қызметінің қаржылық тиімділігіне және ақша қаражатының көбеюіне  (мысалға ұзақ мерзімге ұтымды жасалған жалдау процесі, пайда мен ақша қаражатының көбеюі)  әсер етеді. Сонымен қатар жасалған келісімшарттар  мен қаржылық келісімдер ұйымдар қызметінің тиімділігіне бірден әсер ете қоймайтындықтан есте сақтаған жөн. Мұндай экономикалық қатынастар ұзақ мерзім аралығындағы тиімділікті сипаттайды. Осыған орай ұйымдардың атқарушы бухгалтерлері тұрақты бағытта пайда келтіру процесін қамтамасыз етуге әсер ететін бухгалтерлік есеп әдіснамаларын жақсы зерделеп, ұйымның есеп тәжірибесінде пайдалануы керек.

Алайда кейбір бухгалтерлер салық салынатын табыс көлемін, сондай-ақ төленетін дивидендтік  соманы азайту мақсатында  ойланған түрде қателер жіберіп, өндірілген өнімдердің өзіндік құнына тікелей байланысты емес шығындарды жазу фактілерін орындауы да мүмкін. Қандай жағдайда болмасын бухгалтерлік есеп өзара сабақтастық байланыстағы жүйеден тұратындығын ескере отырып, бір баптың тиімділігін (пайда көлемін) ұлғайту мақсатында есеп обьектілерінің басқа баптарына зиян келтірмеу жағы есеп саясатын жасау барысында жан-жақты қаралуы керек.

Әрбір жанама жағдайдағы оқиғалардың қайшы жағы (екінші) болатындығын, мұның өзі экономикалық қарама-қайшылық тудыратынын білген жөн. Барлық ұйымдар қызметіне тән  байырғы есеп саясатын жасау өте  қиын және ауыр процесс. Әйткенмен де есеп саясатының мазмұнын ашып көрсету арқылы дербес түрде шешімдер қабылдап, қаржылық қорытынды есеп өрісіндегі обьективтік ұғым қалыптастыру қамтамасыз етіледі.

Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттары (ХҚЕС) – кәсіпорынның қаржылық жай-күйі және қызметінің нәтижелері туралы әділ және шын ақпарат ұсынуды қамтамасыз ететін барынша тәртіпке келтірілген бухгалтерлік стандарттар жүйесін білдіреді. Мәселен, «Актау газ тармағы» ЖШС-нің басшылығы пайдаланушыларға қаржылық есептерді сапалы, айқын және салыстырмалы ақпарат ұсыну мақсатында ХҚЕС-на сай дайындалған алғашқы қаржылық есептілік жасау үшін іс-шаралар жоспарын жүргізу туралы шешім қабылдады.

«ХҚЕС бойынша алғашқы  қаржылық есептілік» термині оның ХҚЕС-на айқын және сөзсіз сай келетіні және әрбір қолданылатын стандарттың  барлық талаптарын қанағаттандыратыны туралы мәлімдеме және оған түсіндірме бар алғашқы қаржылық есептілікті білдіреді.

«Актау газ тармағы» ЖШС-і жұмысының кезеңдерін негізгі құралдарды есепке алу мысалымен қарастырайық, өйткені негізгі құралдарды есепке алу бухгалтерлік есептің аса күрделі бөлімдерінің бірі болып табылады.

«Актау газ тармағы» ЖШС-нің мамандары мынадай алдын ала жұмыс жүргізеді:

• негізгі құралдарды есепке алуға қатысты компания қолданатын есепке алу принциптеріне талдау және бағалау жүргізіледі және олардың ХҚЕС-ндағы принциптерге сәйкестігі тесттен өткізілді;
• жүргізілген талдау нәтижелерінің негізінде «Актау газ тармағы» ЖШС-нің Есеп саясатын халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының ережелеріне сәйкес келтіру үшін белгілі бір оқиғаларға, операцияларға және мәмілелерге қатысты кәсіби пайымдаулар қалыптастырылды;
• қалыптастырылған кәсіби пайымдаулар ескеріле отырып, компанияның ХҚЕС-дағы тиісті принциптерге сай келетін Есеп саясатының ережелері әзірленді.

Осыған байланысты іс жүзінде әрбір халықаралық стандарттың кәсіби пайымдауды пайдалануды болжайтынын айта кеткіміз келеді.

Бухгалтерлік есептің әдіскерлері шаруашылық жағдайын сипаттау үшін және шын мәнінде басқару шешімдерін қабылдау үшін ол жөнінде кәсіби бухгалтердің әділ айтқан пайдалы пікірін «кәсіби пайымдау» деп түсінген жөн.

«Актау газ тармағы» ЖШС-нің мамандары негізгі құралдарды есепке алуға қатысты қолданылатын есепке алу прициптеріне талдау жүргізді және оларды ХБЕС-дағы принциптерге сәйкес тесттен өткізді.

Есеп саясатын қолданып форматтарға бухгалтерлік есеп принциптерін мұқият орындау керек:

• үздіксіз қызмет. Субъект үздіксіз қозғалушы ретінде суреттеледі, яғни функцияланған болашақта көзделіп жалғастырушы.
• аударым. Кірістер мен шығыстар бухгалтерлік есепте бекітіледі және субъектінің қаржылық есеп беруінде байқалады және пайда бола бастағанда, қажеттілікті төлеу және қолма – қол түрінде емес.
• анықтылық. Ақпарат, шаруашылықтағы  субъектінің  қаржылық есеп беру ұсынымы барлық қолданушыларға түсінікті болуы керек.
• мағыналылық. Қаржылық ақпарат үлкен және аса мағыналы болуы керек, қолданушылардың қажеттіліктерін қанағатандыру үшін және оларға дұрыс шешім қабылдауға көмек көрсету.
• маңыздылық. Есеп саясаты қаржылық есеп беру ақпаратын ашып көрсету үшін бағытталған және ол өте маңызды болуы керек, оның дұрыс болмай және қате кетуі қаржылық есеп беру пайдаланушыларының экономикалық шешімдеріне кері әсер тигізу мүмкін.
• сенімді анықтылық. Ақпарат анық болып табылады, егер онда маңызды қателіктер кетпесе оған пайдаланушылар сенім артуға болады.
• бейтараптылық. Ақпарат, ұсынылып отырған қаржылық есеп беру еркін бейтарапта болуы өте маңызды.
• байқаушылық. Шаруашылық шешім беру кезінде мұқияттылық.
• аяқтау. Қаржылық есеп беруді қамтамасыз ету мақсатында ақпарат сенімді толық болу керек.
• салыстыру. Қаржылық ақпарат қажетті және мағыналы болу үшін, ол бірінші кезеңнен екіншіге өту үшін салыстырмалы болуы керек.
• бірізділік. Есеп саясаты, субъектпен таңдалған, есеп берудің бір кезеңнен келесіге өту үшін қолданылады.
• шындық ұсыным. Қаржылық есеп беру қолданушыларға қаржылық қалып туралы шындық ұсыным қалдыру керек, субъектінің ақша қозғалысының, қаржы – шаруашылық іскерлігінің қорытындысы.
• нақтылық. Ақпарат өз уақытында ұсынылуы керек.

 «Актау газ тармағы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің есеп саясатының анықтылығы. жылдық амортизациялық құн шегірімдері түзу әдіс бойынша анықталады. Материал шегеру тәртібі сатылған  жұмыс арқылы орташа өлшемді құнмен шегеріледі.

Басқарушылық есебіне  кірістіру мақсаты компания басшысымен жедел толық және нақты ақпаратпен анықталады, қажетті басқарушылық шешім қабылдау үшін.