Шығындар есебі мен өнімнің өзіндік құны калькуляциялаудың нормативтік әдісі

1. Өткізуден түскен табыстан ауыспалы шығындарды алып тастаймыз, нәтижесінде жалпы кірісті көреміз;
2. Жалпы кірістен тұрақты шығындарды аламыз, нәтижесінде бізде кіріс болады.

Сонымен директ-костинг жүйесінің негізгі стандарт кост жүйесінде жасалған, бірақ үстеме шығыстардың ауыспалы және тұрақты болып бөлінуіне байланысты соңғы шығыстар өткізуден түскен табыстан шығарылып тасталады, демек өнімнің өзіндік құнын қалыптастыруға қатыспайды.

Директ-костинг жүйесін пайдалану  белгілі қиындықтар туғызады: үстеме шығыстарды айнымалы және тұрақты шығысқа  дәлме дәл етіп бөлу қиын; Өзіндік  баға шығарылып және баға қалыптастыру үшін өнімнің толық өзіндік құнын ешбір жүйесіз белгілеуге тура келеді. Сөйте тұра шығындардың тұрақты және айнымалы болып бөлінуі есеп жүргізудің бақылау және талдау мүмкіншіліктерін көбейтеді, өнімнің барлық түрінен түсетін жалпы кірісті жылдам анықтап осы орайда ойтайлы шешім қабылдауға мүмкіндік туғызады.

Шығындарды толығымен үлестірілетін  калькуляциялау әдісін (абзортин-костинг) барлық өндірістік шығындар, сонымен қатар тұрақ-өндірістік үстеме шығындарда, өнімнің өзіндік құнына жатқызылады. 5 әдіс міндетті түрде сыртқы қаржылық есеп дайындауда қолданылады.

Айнымалы шығындар бойынша калькуляциялау әдісінде (директ- костинг немесе маржинальды калькуляциялау) өнімнің өзіндік құнына тек айнымалы өндірістік шығындар ғана жатқызылады, ал тұрақты өндірістік үстеме шығындар кезең шығындары ретінде қарастырылып, пайда мен зиян шотына есепке алынады. Бұл әдіс көп жағдайда басқаруда шешім қабылдаған кезде қолданылады. Абзорпшн-костинг және директ- костинг  араларында негізгі ерекіиелігі тұрақты өндірістік үстеме шығындарды калькуляциялау кезеңдер арасында бөліп тарату тәртібімен қорытындылайды. Абзорпшн-костинг әдісінде барлық шығындар сатылған ені және дайын өнім қорлары арасында бөліп таратылады. Олардың ұқсастығы мынадай екі әдісте де өндірістік емес шығындар кезең  шығындары болып  есептеледі. [20]

Екінші бөлімді қорытындылац келе, өндіріс шығындары мен өнімнің өзіндік құнын есептеудің нормативтік  әдісінің жалпы сипаттамасы, өнімнің, жұмыстың және қызметтің өзіндік құнын калькуляциялау және шығынды есепке алудың нормативтік тәсілі, халықаралық тәжірибеде қолданылатын әдістер талқыланылды. Нормативтік есеп әдісі операциялар, процестер, объектілер бойынша нормативтік шығынды өндіріс негізінде олардың ауытқуын шамалаумен алдын ала анықтауы ұйғарылды. Нормативтік әдіс бойынша жұмысты ұйымдастыру табыс табумен байланысты материал, еңбекақы және басқа шығындарды анықтау мақсатындағы технологиялық және нормативтік картаны жасаудан басталынды. Нормативтік картаның негізінде  өнім бірлігінің нормативтік өзіндік құны көрсетілген нормативтік калькуляция жасалынды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Курстық жұмыты қорытындылайтын болсақ, өнімнің  өзіндік құнын құрайтын  шығындардың құрамы , түрлері мен  нысандары, өзіндік  құнның құрылымы, калькуляциялануы, калькуляциялық нысаны, бірлігі, әдістері, шығындардың саралануы , топтастырылуы және тәсілдері ашып көрсетіліп қарастырылды. Яғни, кез келген өнімді өндіру, жұмыстарды атқару және қызметті көрсету белгілі бір шығындармен байланысты, сондықтан шығындаы толық және дұрыс анықталынды және де ол келесіні  камтамасыз етті: жалпы өнім көлемін, әрбір өнім түрлерінің нақты өзіндік құнын калькуляциялау, қызметті көрсету, жұмысты орындау, өндірілген өнімнің нақты шығынын толық  дер кезінде және шынайы көрсету, сондай-ақ жалпы бизнесті ұйымдастыру және басқарушылық шешімді қабылдау мен жоспарлау үшін ақпараттарды жинау және бақылау.

Сондай-ақ, өзіндік құн - өнімді (жұмыс, қызмет) өндіру мен сатуға байланысты кәсіпорында жұмсалған негізгі  қорлар, шикізаттар, материалдар, отын мен энергия, еңбек және басқа  да ресурстарды пайдалану шығындарының ақшалай көрінісі болды. Өнімнің өзіндік құны тауар–ақша қатынастар жағдайында дербес шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметін сипаттайтын экономикалық санаты, ол өнімді өндіру мен сату үшін кәсіпорын қанша шығын жұмсағандығы көрсетілді. Өзіндік құн жай ұдайы өндіріс санатысы болып табылды, себебі ол өнім бағасы арқылы орнын толтыра отырып, кәсіпорынға өндірістің көлемін өзгертпей-ақ өндірісті қайта бастауға мүмкіндік берді. Өзіндік құнның құрылымы шығындардың экономикалық біртекті элементтері және калькуляция баптары бойынша топтастырылуы негізінде анықталынды. Калькуляция өнімнің өзіндік құнын жоспарлауда және оған, нарықтағы сұранысты есепке ала отырып, жұмысқа, көрсетілетін қызметке негізді баға белгілеуде қолданылды. Калькуляцияда өндірістегі өнімнің нақтылай түрін өндіру мен өткізуге, сондай-ақ жұмыс пен көрсетілетін қызмет бірліктерін (жүк тасу, жөндеу жұмыстарына және т.б.) орындауға ақшалай түрде шыққан шығындар жинақталып қорытылды.

Өндіріс шығындары мен өнімнің өзіндік құнын есептеудің нормативтік  әдісінің жалпы сипаттамасы, өнімнің, жұмыстың және қызметтің өзіндік құнын калькуляциялау және шығынды есепке алудың нормативтік тәсілі, халықаралық тәжірибеде қолданылатын әдістер талқыланылды. Нормативтік есеп әдісі операциялар, процестер, объектілер бойынша нормативтік шығынды өндіріс негізінде олардың ауытқуын шамалаумен алдын ала анықтауы ұйғарылды. Нормативтік әдіс бойынша жұмысты ұйымдастыру табыс табумен байланысты материал, еңбекақы және басқа шығындарды анықтау мақсатындағы технологиялық және нормативтік картаны жасаудан басталынды. Нормативтік картаның негізінде өнім бірлігінің нормативтік өзіндік құны көрсетілген нормативтік калькуляция жасалынды. Ол қолданыстағы өндіріс технологиясынан, уақыт нормасынан, еңбекақыны бағалаудан, жөнелтпе құжат шығындарының тоқсандық сметасында бекітілген материалдар мен сатымдық жартылай дайындалған өнімнің қолданыстағы бағасына ықпал ететін бастаулық жиынды, таза жиыны мен қалдықтарын қоса көрсететін материалдар мен сатымдық жартылай дайындалған өнім шығындарының нормасынан жасалды.                 Нормативтік әдістің кезінде әрекет етіп тұрған норма мен оның ауытқуы шығындар есебінде бөліп көрсетілді. Бұндай шектеулер өндірісті ұйымдастыру мен технологиядағы кемшіліктерді дер кезінде жөндеуге, ресурстардың тиімсіз пайдаланылуына жол бермеуге септігін  тигізді. «Стандарт-костинг» әдәсі шығындарды қатал бақылап, өндірістік шығындарды нормалау мүмкіндігі бар жерде қолданылды. Директ-костинг жүйесін пайдалану белгілі қиындықтар туғызды: үстеме шығыстарды айнымалы және тұрақты шығысқа дәлме дәл етіп бөлу қиын. Өзіндік баға шығарылып және баға қалыптастыру үшін өнімнің толық өзіндік құнын ешбір жүйесіз белгілеуге тура келді. Сөйте тұра шығындардың тұрақты және айнымалы болып бөлінуі есеп жүргізудің бақылау және талдау мүмкіншіліктерін көбейтті, өнімнің барлық түрінен түсетін жалпы кірісті жылдам анықтап осы орайда ойтайлы шешім қабылдауға мүмкіндік туғызды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер

 

1. Международные стандарты финансовой отчетности: Пер. Полного официального текста МСФО принятых в ЕС по сост. На 1 января 2008г. – М.:Аскери – АСС, 2008
2. Бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспары, №185 2007 жылдың 23 мамырдағы ҚР қаржы Министірінің бұйрығымен бекілілген.
3. Назарова В.Л.,Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. «Басқару есебі» Оқулық – Алматы, Экономика, 2005.
4. В.К.Радостовец, Т.Ғ. Ғабдуллин, В.В. Радостовец, О.И.Шмидт «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы,2003ж.
5. Төлегенов Э.Т., «Басқару есебі». Оқулық – Алматы, Экономика, 2006
6. «Басқару есебі». Оқулық құралы. Автор К.Т. Тайгашинова, э.ғ. к., профессор. Аудар М.Қ. Акишев. г. Алматы, 2011 ж.
7. Назарова В.Л (жалпы ред. Н.Қ.Мамыров) «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп». Оқулық – Алматы, Экономика, 2005.
8. Қ.Ш.Дүйсенбаев, Э.Т.Төлегенв, Ж.Г.Жұмағалиев «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы, Экономика 2001ж.
9. «Калькуляция и учет в общественном питании» Галиева, В. Смолкина, А. Шаймарданова. - Астана : Фолиант, 2010г.
10. «Калькуляция және есеп бойынша практикум» Т. Стасевич, Қ. Байманова. - Астана : Фолиант баспасы, 2008ж

11 Ә. Д. Дәулетбеков, К.Т. Тайгашинов, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы ө өндірістік есеп. Оқу құралы. Алматы, Принт, 2000ж.

12. Друри К. Управленческий и производственный учет (перевод с анг.) М.:ЮНИТИ,2000г.

13. Друри К.введение в управленческий и производственный учет. М.: ЮНИТИ,2003г.

14. Карпова Т.П. управленческий учет: учебник - М.:ЮНИТИ,2003

15. Хорнгрен Ч.Т., Форстер Дж., бухгалтерский учет : управленческий аспект: пер. С англ/под ред. Я.В.Соколова.- М.:ЮНИТИ,2000

16. Бухгалтер (бухгалтерлік есеп негіздері) [Текст] : оқулық / Н. Қ. Қабылова, Ш. А. Доспалинова, Е. Н. Оразалинов. - Астана : Фолиант баспасы, 2007.  

17. Тайгашинова К.Т., Жапбарханова М.С. Тереңдетілген басқарушылық есеп. Алматы, Экономика,2008ж.

18. Басқару есебі. оқу құралы / А. К. Ержанов [и др.] ; ред. А. К. Ержанов. - Алматы : Экономика, 2009. - 304 б.

19. Хорнгрен Ч.Т., Форстер Дж., Ш.Датар. управленческий учет, Питер,2007ж.

20.  . Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии. Изд. 3, доп. и перераб. Алматы: Центраудит-Казахстан, 2002