Негізгі құралдар есебі

 

                                                    Жоспар

 

Кіріспе

 

I.Негізгі құралдар  есебіне жалпы түсінік.

  1.1. Негізгі құралдардың мәні және жіктемесі.

II.Негізгі құралдардың есебі.

       2.1.Негізгі құралдардың кіріске алу есебі.

  2.2.Негізгі құралдардың істен шығарудың есебі

    2.3.Негізгі құралдардың амартизациясы мен тозуын есепке алу.

    2.4.Негізгі құралдарды жөндеудің есебі.

    2.5.Негізгі құралдарды жалдау жөніндегі операциялардың есебі.

III. Негізгі құралдардың бағалау,қайта бағалау және түгендеу есебі.

       3.1.Негізгі құралдарды бағалау және қайта бағалау есебі.

        3.2.Негізгі құралдарды түгендеу

 

Қорытынды.

 

Қолданылған әдебиеттер.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Қандай да болмасын өнім өндіру еңбек күшімен өндіріс  құралдарының бірігуі арқасында болады.Өнім өндіру ерекшеліктеріне және атқаратын функцияларына байланысты, өндіріс құралдары екі топқа бөлінеді:

- еңбек заты (шикізат,  материалдық ресурстар) еңбек  күшінің әсерімен бастапқы қалыптарын  өзгертіп, дайын өнімге айналатын  заттар;

- құрал-жабдықтар –  олардың қатысуымен дайын өнім  өңделіп шығарылады.

      Аталған құралдар мен еңбек заттары өндірістік қордың негізгі мазмұнын құрайды және өндірістің экономикалық негізі болып табылады. Өндірістік қор негізгі және айналым қоры болып екі топқа бөлінеді. Бұлай бөліну себептері олардың өндіріс саласында атқаратын қызымет сипатын және өз құндарын дайын өнімге аудару түріне байланысты.

Негізгі құралдар деп  – өндірістік процеске көп жыл  қатарынан,бірнеше қайтара қатыса отырып,өзінің бастапқы формасын жоғалтпайтын және құнын дайын өнімге,тозуына байланысты бірте-бірте енгізіп отыратын құндылықты айтамыз.

«Негізгі құралдарға»-қозғалмайтын мүлік,жер учаскелері,үйлер мен  ғимараттар,өткізгіш тетіктер,машиналар  мен жабдықтар,өлшеуіш және реттеуіш аспаптары мен құралдары,агрегатты аспаптар,өндірістік және шаруашылық құрал-саймандары,өнім және жұмыс малдары,көп жылдық көшеттер,тағы да басқалар жатады.

Қолданылып жүрген топтастыруға сай негізгі қорлардың құрамына өндірістік және өндірістік емес зерзаттар кіреді. Біріншіге жататындар–өндірістің,құрылыстың, ауыл шаруашылығының, автомобиль көлігінің, байланыстың,сауданың және де басқа материалдың өндіріс түрлерінің негізгі қорлары.Өндірістік емес негізгі қорға–тұрғын үй,коммуналдық шаруашылық,денсаулық,білім,мәдениет,спорт салаларына арналған қор жатады.Негізгі қорды ажыратуда түрі,өндірістік процестегі ролі, құрылымдық ерекшеліктері,тегі және басқа ерекшеліктері,белгілері орын алады.Негізгі қордың түрлері,олардың жұмыс істеу ұзақтығы және көпшіліктің қолданылуы орталықтан бекітілген бүтіндей натуралдық заттық жүктеуді қажет етеді. Бұл топтастырылу есепке алудың негізін,негізгі қордың экономикалық сипаттамасын, амортизациясын, негізгі қордың жіктеу бірлігі болып,белгілі бір қызметтерді атқаруға арналған, құрылымдық ерекшелінген зат ретінде түсіндірілетін зерзат немесе жекеленген заттардың белгілі бір жұмысты орындайтын ерекшелінген жиынтығы болып табылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I.Негізгі құралдар  есебіне жалпы түсінік.

1.1. Негізгі  құралдардың мәні және жіктемесі.

 

 Негізгі құралдар дегеніміз -өндірісте ұзақ уақыт бойы (бір жылдан артық уақыт) пайдаланылатын, өзінің бастапқы заттай нысанын (пішінін, түрін) сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа, көрсетілген қызметке біртіндеп бөліп-бөліп есептелген амартизациялық материалдық активтерді айтады. Шаруашылық қызметте пайдалануға арналған негізгі құралдарды. Қайта caтyға немесе ақшаға айналдыруға болмайды. Ақшалай бағаланған негізгі қорлар негізгі құралдар деп аталады. Олар бухгалтерлік есепте осы бағамен көрінеді және субьект балансында көрініс табады. Негізгі құралдар ұзақ уақыт бойы, көптеген өндіріс циклы барысында пайдаланылады, олар бірте-бірте тозады және өзінің қасиеті мен түрін сақтай отырып, өз құнын бірте-бірте жаңадан өндірілген өнімге аударады.

№ 16 ХҚЕС бойынша негізгі  құралдар-бұл еңбек құралы ретінде  материалдық өндіріс саласында  және өндірістік емес саласында ұзақ уақыт бойы(1 жылдан аса)қолда болатын  материалдым активтер.

  Оған мыналар жатады:

-жылжымайтын мүліктер(ғимараттар, көпжылдық өсімдіктер жәнежермен байланысты қозғалысы және олардың мақсатына зиян шектірмеу басқа объектілер);

-көлік құралдары;

-жабдықтар, өлшеуаспабы, өндірістік  және шаруашылық құрал- саймандары  ірі және өнім беретін малдар  арнайы құралдармен басқа да негізгі қорлар (кітапхана қор,мұражай құндылықтары,жануар әлемінің экспорттары автомобиль жолдары және т.б.

Негізгі құралдар көптеген құралдар бойына пайдаланатын қасиетімен нысаның  сақтай отырып, жанама түрде тозады. өзінің құның жолдан жасалған өнімге біртіндеп көшіреді.

Жіктелу топтарында өндіріс процесіне  қатысу сипатына қарай негізгі қорлар былай бөлінеді: өндірістік жәнеөндірістік емес.

Өндірістік бұл-өндірістік процесіне тікелей қатысатын немесе өндірістің негізін құрайтын негізгі құралдар. Оның құрамына мыфналар жатады: өндіріс үйлер мен ғимараттар, машинамен жабдықтар,өлшеуіш және реттеуші құралы өндірістік және басқа да керек жабдықтар жұмысшы өнім беретін малдар, көпжылдық өсімдіктер енеді.

Өндірістік емес-бұл тұтыну мақсатындағы негізгі құралдар. Олар өндіріс процесіне қатыспайды. Ол ұжымның ,мәдини,тұрмыстық қажеттігін қамтамасыз етуге арналған,(үйлер, ғимараттар, керек жарақтапр, денсаулық сақтау, спорт)

Тиістілігі бойынша негізгі  қорлар былайша бөлінеді: меншікті және жалданған.

Меншікті- бұлсубъектіге тиісті оның балансында көрініс табатын негізгі құралдар.

Жалданған-жалдау шарты бойынша онда белгіленген мерзімге басқа субъектілердің алынған негізгі құралдар.

Пайдалану сипатына қарай негізгі  құралдар былайша бөлінеді: қолданыстағы, қолданылмаған, запастағы.

Қолданыстағы-бұл пайдалану сатысындағы негізгі құралдар.

Қолданылмаған (тоқталған)-консерватцияға немесе басқа себебтерге байланысты қолданылмай тұрған негізгі құралдар.

Запаста тұрған-қолданылып жүрген негізгі құралдар жөнделу, жойылу, апатқа ұшырау жағдайында олар алмастырудағы негізгі құралдар.

Түріне қарай негізгі  құралдар 13 топқа бөлінеді:

 1.Жер

 2.Үйлер-бұл мақсаттық бағыты халықтың еңбек етуіне және материалдық құндылықтардың сақталу жағдайынан тұратын сәулет құралдар.

 3.Ғимараттар-еңбек заттарының өзгеруіне байланысты жоқ қандай бір функцияналды  атқару жолымен өндіріс процесін жүзеге асыруға арналған инжинерлік құрлыс объектілері (платина құбырлы өткізгіштер және т.б.)

 4.Беріліс құрылғылар-электронды жылулық және механикалық қуат беруге арналған құрылған (электор тарату желісі) құбырлы өткізгіштер т. басқалар.

5.Машиналар  мен жабдықтар-әрбір машина егер оның құрамына кіретін саймандарды,керек-жарақтарды аспаптарды басқа инвегтардың бөлігі болмаса инвентарлық объект б.т.инвентор дегеніміз-түгендеу. Бұл тобы 5 ішкі топтан тұрады:

 а)Күш беретін машиналар мен жабдық.машиналар жылу және электро қуатын өндіретін электрометорлар және т.б.(трокторлар, электр қозғалтқыштар) және т.с.с.

 б)Жұмысшы машиналар мен жабдықтар.Бұл еңбек өнімдерін жасау процессіне механикалық, техникалық және химиалық әсер етуге арналған машиналар апараттар және жабдықтар (насостар, элекрлік маторлар және т.б.

 в) Өлшеу және реттеу аспаптары (микроскоп, монометр, амперметр және т.б.

 г)Есептеу техникасы. Процесті жылдамдату мен автоматтандыруға арналған машиналар құрылғылар мен аспаптар (компьютер, конкульятр мен есептеу машиналары.

 д) Өзге де машиналар мен жабдықтар.(телефон, станциялары, өрт машиналары т.б.)     

 6.Көлік құралдары.Адамдар мен жүктердің қозғалуына арналған қозғалыс құралдары. (теміржол, автомат, су көлігінің қозғалмалы құрамы және т.б.

 7.Құрал-сайман. Темірді ағашты өндеуге арналған қол еңбегінің механикаланған және механикаланбаған немесе машиналарға бекітілген заттар (балға, тесетін,тұратын және с.с. құралдар)

8.Өндірістік  инвентар және керек жарақтар. Өндіріс операцимяларды орындауға немесе жеңілдетуге қызмет ететін басқа мақсаттағы заттар (жұмыс үстелі және т.б.)

 9.Шаруашылық инвентаръ. Кеңсеге және шаруашылықтарда қажеттізаттар (шкафтар,клемдер және т.с.с.)

10.Жұмысшы  және өнім беретін малдар(ірі қара, қошқар және с.с.

11.Көпжылдық  өсімдіктер(жүзімдіктер, жеміс жидектер, роза және с.с.

12.Жерлерді(ғимаратсыз) жақсарту жөніндегі күрделі (жерлерді тастардан тазарту және т.б.)

13.Өзге де негізгі құралдар(кітапхана қорлары, спорт жабдықтары,мұражай құндылықтары.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

II.Негізгі құралдардың  есебі.

2.1.Негізгі  құралдардың кіріске алу есебі.

 

         Халық шаруашылығының қай саласында болмасын өндірістік өнімнің өсуі ондағы негізгі құралдардың көбейюі мен олардың сапасына байланысты болады. Сондықтан шаруашылық объектілері әрдайым негізгі құрладарын жаңартып, оларды сапасы және өнімділігі жоғарыларымен ауыстырып отырғаны дұрыс.

Шаруашылық субъектілеріне негізгі құралдар сатып алу, салу, құрылтайшылардың үлес қосуы, басқа субъектілер мен ұйымдардың және адамдардыфң сыйға, яғни тегін беруі, сондай-ақ жоғары үкімет орындарының беруі, тағы басқа жағдайлар арқылы келіп түседі. Бұл келіп түскен, кіріске алынған негізгі құралдарға шаруашылық субъектісі толтырады. Егер шаруашылықта пайдаланатын бір түрлі, құны бірдей құрладарының немесе жабдықтардың бірнешеуі бір уақытта келіп түссе, яғни кіріске алынса оларға жоғарыда аталған қабылдау-тапсыру актісінің бір данасын ғана толтыруға болады. Салынып біткен, яғни аяқталған құрылыстар үшін ол объектілерді қабылдап алуға тағайындалған комиссия алдымен олардың іске қосу-қабылдау актісін толтырады. Сонымен қатар, бұл актіде мынадай мәліметтер көрсетілуі тиіс:

• объектінің аты;
• объектіні алушы мен тапсырушы субъектілер;
• салынып біткен құрылыстың қабылданған кездегі  жағдайы;
• құрылыстың салынып біткен уақыты;
• бастапқы құны;
• басқа да шартты белгілері.

Негзгі құрладардың  салынып біткен аса ірі объектілеріне  шаруашылық субъектісіндегі бас  механикалық бөлім төлқұжат толтырады. Негізгі құралдарға төлқұжат толтыру олардың есебін дұрыс ұйымдастырудың негізгі шарттарының бірі болып табылады. Негізгі құралдарға толтырылатын төлқұжаттарда олардың пайдалануға берілген уақыты, техникалық сипаттамасы (көлемі, материалдық өзгешелігі, агрегаттардың қуат күші, тозу нормасы, істен шығарылу себебі), тағы басқа мәліметтері жазылады. Осы төлқұжаттардың негізінде негізгі құралдарға түгендеу жүргізіліп тұрады.

Негізгі құралдарға толтырылған  қабылдау-тапсыру актісі кейіннен шаруашылық субъектісінің бухгалтериясына тапсырылады. Актімен бірге объектінің техникалық төлқұжаттары да беріледәі. Бухгалтерия бұл құжаттардың негізінде тиісті инвентарлық карточкалар мен негізгі құрладарды есептейтін кітапшалардың тиістілерін толтырып, кейіннен бұл құжаттар шаруашылық субъектісінің тиісті бөлімдеріне табыс етіледі. Актіні шаруашылық субъектісінің басшысы бекітеді. Бұрын салынған үйлер мен ғимараттарға, орнатылған жабдықтарға және олардың бастапқы құнын өсіретін қосымша салынған құрылыстар, орындалған жұмыстар қабылдау актісі бойынша негізгі құралдардың құрамына өзіндік құны бойынша кіріске алынады. Жоғарыда айтылғандай, негізгі құралдардың өзіндік құнына оны әкелуге, құрастыруға және орнатуға кеткен шығындар да кіреді.

Негізгі құралдар кәсіпорынға сатып алуға байланысты, құрылыс нәтижесінде, өтеусіз, жарғылық капиталға салым ретінде және т.б. жағдайларда келіп түседі.

1. Cатып алынған негізгі құралдардың есебі.

I.Үйлер мен  жеңіл автомобильдерді сатып  алу.

1.Баланстық құнына Дт 2412-2414      Кт 3310

2.Тозу сомасына (егер  пайдалануда болған объектілер  сатып алынса)

Дт 2412-2414     Кт 2422, 2425 -100,0

3.ҚҚС-ты қоса алғанда,  жеткізуге байланысты шығындар  Дт 2414  

Кт 1010,1020,1050,1060 – 350,0

II. Сатып алынған басқа НҚ (бухгалтерлік жазбаларды ақша шоттарымен жасауға болмайды, өйткені есепке алуға арналған ҚҚС бөлініп көрсетіледі).

1.ҚҚС-сыз салық шот-фактураларына  сәйкес келісім құнына біз  мынандай жазба жасаймыз: Дт  2413-2416   Кт 3310 -300,0.

2. Төлем фактісіне  қарамастан ҚҚС-ты есепке алу (бюджетке ҚҚС бойынша төлемдерді кеміту).Кіріске алу сәті бюджет алдындағы берешекті кемітуге ҚҚС-ты жатқызу сәті болып табылады. ДТ 3130  Кт 1420  -  45,0.

4. жеткізушіге төленген  шоттар: Дт 3310   Кт 1010,1020,1050,1060- 360,0.

III. Объект құрылысының нәтижесінде келіп түскен НҚ.

Үйлер мен ғимараттарды тұрғызу, жабдықтарды монтаждау  жөніндегі шығындар мен күрделі  құрылысқа сметалармен, сметалық-қаржылық есептеулермен көзделген басқа  шығындар (құрылыстың мердігерлік немесе шаруашылық әдіспен жүзеге асырылуына қарамастан) 126-шотта (аяқталмаған құрылыс) ескріледі.

IV.НҚ өтеусіз  келіп түсуі.

 Егер НҚ демеушілік  ретінде алынса, онда оларды былайша  кіріске алады: ДТ2412-2416  Кт 6280- 1200,0

V. НҚ жарғылық капиталға  салым ретінде келіп түсуі.