Есеп саясатының ұйымдық- техникалық аспектілері

                                                МАЗМҰНЫ

 

КІРІСПЕ..........................................................................................................3

 

1. Есеп саясатының  концептуалды негіздері................................................6

2. Есеп саясатының ұйымдық- техникалық аспектілері.............................20

3. Есеп саясатына өзгерістер енгізу жағдайлары ........................................23

4. Кәсіпорынның есеп саясаты......................................................................27

 

ҚОРЫТЫНДЫ................................................................................................29

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ....................................................32

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

Кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік есеп жүиесінің тұтастығын және оны құраушы әдістемелік, техникалық , ұйымдастырушылық жақтардың барлығын қамтиды.

Есеп саясатының  әдістемелік  жағына кіретін элементтер осы жұмыста толық ашып көрсетіледі, атап айтсақ: мүлік пен міндеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір тұрлері бойынша амортизация есептеу әдістері, табысты есептеу әдістері және тағы сол сияқты.

Бухгалтерлік есеп принциптері  бойынша кәсіпорынның есеп саясаты -ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы бақылау , құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қортындылау жолдарын қарстыратын болса , осы курстық жұмыста әрқайсысына жеке-жеке тоқталып мәні ашып көрсетілдеді. Әрбір ұйым өз операцияларының сипатын және саясатын қарайды, оларды пайдаланушы ұйымдардың осы түрі үшін берілген түрде көруді күтеді. Мысалы, барлық ұйымдар бюджеттен басқа есеп айырысуларды қоса алғанда, корпоративтік табыс салығы үшін есеп саясатын ашып көрсетуге тиіс деп ұйғарылады. Ұйым шетел валютасында операцияларды жүзеге асырса және кеңейтілген шетелдік қызметі болса, есеп саясатында теріс және оң бағамдық айырмаларды ашып көрсету және мұндай айырмаларды хеджирлеу ұйғарылады. Шоғырландырылған қаржылық есептілікте іскерлік беделіне (гудвиллге) және азшылық үлесіне қатысты қолданылатын саясат ашып көрсетіледі.

Есеп саясатының егер ағымдағы және алдындағы кезеңдер үшін көрсетілген сома елеулі болып табылмаса  да, маңызы зор болуы мүмкін. Сол сияқты тиісті ҚЕҰС-мен қамтылған  есеп саясатын ашу орынды.

Қаржылық есептілікте  пайдаланылатын нақты есеп саясатына  қосымшада пайдаланушыларға бағалаудың негізін және іске асырудың (бастапқы құны, ағымдағы құны, әділ құны, дисконтты құны)  құндарын білу өте маңызды болып табылады.

Қаржылық есептілікте  бағалау негізінің бағалаудың бірден көп негізі пайдаланылса, мысалы, қайта  бағалауға жекелеген ұзақ мерзімді активтер ғана жатса, әрбір негіз  пайдаланылатын активтер мен міндеттемелердің санаттарын көрсету жеткілікті.

 Нақты есеп саясатын ашу туралы шешім қабылдау кезінде басшылық пайдаланушыларға операциялар мен оқиғалардың ұйымның қызметі мен қаржылық ахуалының есепті қаржылық нәтижелерінде көрсетілу тәсілін түсінуге көмектесе ме деген мәселені қарайтын болады. Ұйым қарауы тиіс есеп саясаты   дайын өнімдерді (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан алынатын кірісті тануды; еншілес және тәуелді ұйымдарды қоса алғанда шоғырландыру қағидаларын;  ұйымдарды біріктіруді;  бірлескен-бақылау қызметі;  негізгі құралдар мен материалдық емес активтерді тану мен амортизациялауды; заемдар бойынша шығындар мен басқа шығындарды капитализациялауды; күрделі жөндеуге мердігер шарттарын; инвестициялық меншікті; қаржылық инвестициялар мен инвестицияларды;  жалға алуды; ғылыми-зерттеу мен тәжірибелі-конструкторлық жұмыстарға арналған шығындарды;тауар-материалдық қорларды;  бюджетпен есеп айырысуларды, оның ішінде мерзімі өткен корпоративтік табыс салықтарын; резервтерді; зейнетақымен қамтамасыз етуге арналған шығындарды; шетел валютасын қайта есептеу мен хеджирлеуді; филиалдарды мен өкілеттіктерді және олардың арасындағы шығындарды бөлу үшін негізін анықтауды; ақшаны анықтауды; субсидияларды қамтиды.

Басқа ҚЕҰС-ы көптеген басқа салаларда есеп саясатын нақты ашып көрсетуді талап етеді.

Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін топтау мен бағалау әдістері , активтердің құнын есептеу, құжат  айналымын   қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу(инвентаризациялау),бухгалтерлік есеп шоттарын қолдану әдістері, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі , мәліметті өңдеу мен басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді.

Кәсіпорынның қабылдаған есеп саясаты сол ұйымдағы бухгалтерлік есептің маңызды мәселелері болып табылады.

Ұйымның өзінің есеп саясатын өңдеу мүмкіндігі мен қажеттілігі бухгалтерлік есеп пен басқа екінші деңгейлі нормативтік құжаттар бойынша баптарда (стандарттарда) қарастырылған бухгалтерлік есептің кез келген мәселелерін шешудің көп тұрлілігімен анықталады. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» Қазақстан Республикасының заңы мен Бухгалтерлік есеп принциптерінде кәсіпорын өзінің есеп саясатын құруы барысында бұйрық немесе жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігін айтады.

Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен есеп саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама- қайшылықсыздығы мен орындылық талаптарына сай болуы қажет.

Аталмыш курстық  жұмыстың мақсаты-кәсіпорында алдымен  жасалатын есеп саясатының жасалу жолдарының мәнін ашып, толыққанды сипаттама  беру болып табылады.

Курстық жұмыстың міндеттері:

• есеп саясатының концептуалды негіздерін;
• есеп саясатының ұйымдық- техникалық аспектілерін;
• есеп саясатына өзгерістер енгізу жағдайларын;
• кәсіпорынның есеп саясатын қарастыру.

Аталмыш жұмыстың негізгі  сұрақтарына көшейік...

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.ЕСЕП САЯСАТЫНЫҢ КОНЦЕПТУАЛДЫ НЕГІЗДЕРІ

 

'"Есеп саясаты"  термины ресми түрде Қазақстан Республикасы бухгалтерлерінің іс тәжірибесіне, кезіндегі Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық Комиссияның 1996 жылғы 13 қарашадағы №2 қаулысымен енгізілді. Толық түрде есеп саясаты меншік түрі мен кызмет ерекшеліктеріне қарамастан барлық ұйымдарда міндетті түрде жасалынатын болды. Әрбір ұйым өзінің есеп саясатын қалыптастырып, мұның өзін ішкі шаруашылық ерісінде және бухгалтерлік есеп жүргізу ісінде қолданатын мүмкіндікке ие болатын болды.(1. 56-60 бб)

Есеп саясаты - деп  ұйымдарда іс-тәжірибе қолданылатын бухгалтерлік есеп объектілерін жіктеп, жүргізуге арналған өрісі кең  ішкі ережелер жүйесін айтадьц

Қаржылық қорытынды есеп дайындау мен тапсыру жөніндегі жекелеген факторларға сай жалпы бухгалтерлік есеп ережелеріне ауытқымайтын жағдайда дайындалатын есеп саясатының атқаратын ролі өте зор.

Есеп саясаты  көне бухгалтерлік есеп ережелерінің жалпы талабына сай жасалынып, мұның өзі ұйымдардың бухгалтерлік есеп жөніндегі ішкі ереже мен әдістер жүйесіне жатады.

Ұйымдар мен кәсіпорындарда жасалынып қалыптасатын есеп саясаты бухгалтерлік есеп жөніндегі принциптерден, ереже - нұсқаулардан, әдістер мен әртұрлі ішкі операциялар маңызынан құрылады. Мұның барлығы қаржылық есеп жүйесін жүйелеп тапсыру мақсатындағы шындық көрсеткіштерді дәлелдеу мақсатында іске асырылады.

Қаржылық жағдай мен мұндағы болып тұратын өзгерістерді, шаруашылық қызметінің жағдайын дәлелді түрде іске асырып, алдын-ала қойылған талаптарға жауап беру үшін ұйымдар басшылары бухгалтерлік есеп жөніндегі көпсатылы принциптер мен әдістер ішінен ең қажеттілерін таңдап, бұларды қолдану жөніндегі тұжырымдама (концепция) дайындауға міндетті.

Есеп саясатының түпкі  мақсаты - нарық пен базарлы саудаға түсетін ұтымды жолдарды анықгау, өндірісті ары қарай модернизациялау, жаңа және сапалы өнімдер өндіруге ықпал ету, қаржылық күйреу жағдайын болдырмау, материалды активтер мен басқа да құндылықтарды дұрыс бағалау мен есептен шығару, резервтік қорлар көздерін көбейту, өндірістік шығындар тиімділігін ұтымды басқару болып табылады. Түпкі мақсаттың ең дәлелдісі ұйымдардың таза пайдамен қызмет атқаруын қамтамасыз ету.

Сондықтан, қандайда болмасын ұйымдардың таза пайдамен қызмет атқарып, жұмыс істеуіне ең әуелі ұйымдардың өзі, үлес қосушы акционерлер мен қаржы салымшы инвесторлар, дайын өнімдерді сатып алушылар, несиелендірушілер мүдделі болып табылады.Тәжірибе тұрғысынан қарағанда ұйымдардың есеп саясаты ішкі есеп жүргізу варианттарын тандау құқысын толық түсіну мен игеру, негізгі және айналым қаражаттарын бағалау иропромен есептен шығару, материалды емес және материалды активтерге амортизация мен тозу сомаларын есептеу, қолданылатын қажетті синтетикалық шоттар тізімін жасау, тауарлы-материалды құндылықтарды бағалау мен сату, шығындарды реттеп басқару жөніндегі көптеген әдістер ішінен осы ұйымға тән қолданбалы әдістердің ең тиімдісін таңдай отырып, бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізу мақсаты қойылады.

Есеп жүйесін ұйымдастыру ұйымдар мен кәсіпорындарда әр тұрлі жағдайда қалыптасады, мұның үшін технологиялық бағытпен техникалық жағдайларды толық меңгеру негізінде көп вариантты есеп саясатының ішінен ең қажетті және тиімді жолдарын жасау қажеттілігі туындайды. Есеп саясатының оптималды және бір бағытты типтік варианты болмайды. Есеп саясаты негізінен қаржы есебінің өрісінде жасалынады. Алайда қаржы есебі баскарушьілық және салық есебімен тікелей байланыста болатындығын, жоне есептің бүл тұрлері арасында гармониялық үйлесімділіктің сақталуын есте сақтаған жөн. Бухгалтерлік есептің жоғарыда айтылған әрбір түрлерінің өз ерекшеліктері мен жүргізу әдістері болатындықтан, қаржылық есепті қорытындылау қызмет қолданбалы негізгі бағыттан ауытқымауы керек.

Ұйымдардың есеп саясаты бұларды басқару ерекшеліктеріне кәсіпкерлік қызметтің құқықтык нормасына, құрылтайшылық құжаттар мен жарғыға, салықтөлеу жағдайына, клиенттермен жасалған ұзақмерзімді келісім шарттарға  тағы басқа әрекеттерге де байланысты болады.

Есеп саясаты екі жағдайда - "жоғарыдан" және "төменнен" реттеледі. "Жоғарыдан" реттеу кезеңінде есеп қызметін жүргізу жөніндегі заңдар мен нормативтік актілер, сондай-ақ бекітілген бухгалтерлік есеп стандарттары, салық заңдылығы тағы басқа ресми құжаттар басшылыққа алынады. Екінші жағдайда "төменнен" реттеу кезеңінде ұйымдардағы технологиялық ерекшеліктер, салалық құрылым, табыс келтіру жолдары тағы басқа ішкі ерекшеліктер басшылыққа алынады.]Есеп саясатын қалыптастыру үшін есеп жүргізу әдістерінің ішінен, осы кәсіпорынға тән қажетті әдістер мен ережелерді таңдап алып, есеп саясатының маңызын ашуға болатындығын тағы да айта кеткен жөн.

Есеп саясатын ресмилендіру үшін осы ұйымдар мен кәсіпорындарда қолданылатын ішкі әдістемелер мен ережелерді ұсыну кезінде жалпы бухгалтерлік есеп объектілерін жүргізу жөніндегі қойылған талаптардан, принциптер мен қаржы есебінің элементтерін тану бағытынан ауытқымау керектігін түсіну қажет.

Егер жан-жақты және сапалы дайындалған, немесе қабылданған шешімдер ұйымдардың таза пайдамен қызмет атқаруын қамтамасыз етпеген жағдайда, есеп саясатын жасаудың қажеттігі болмайды. Сондықтан есеп саясаты ұйымдар қызметінің тиімділігіне, ақша қаражатының өсуіне және іске асырылмай келген резерв көздерін ашуға тікелей әсер етеді. Мысалға, ұзак мерзімді жалға беру объектісі таза пайда мен ащіа қаражатының көбеюіне тікелей әсер ететіндігін басты бағыттың бірі деп түсінген жөн. Яғни қаржылық тұрғыдан қарағанда ұзақ мерзімге жасалған келісім-шарт бірден таза пайда келтірмегенімен, біртіндеп таза пайданың белгілі бір бөлігін қамтитындығын білген жөн. Есеп саясатын жасауға тікелей басшылык жасаушы басшылар мен атқарушы бухгалтерлер осы ұйымның таза пайдамен қызмет атқаруын қамтамасыз ететін есеп әдістерін зерттеп, колдану жолдарының ең тиімді бақытын тандауы қажет.

Кейбір жағдайларда  пайдаға салынатын салық көлемін және дивиденттік төлемдерді азайтып көрсету үшін атқарушы бухгалтерлер өнімінің өзіндік құнының құрамына орын алмаған шығындарды қосып жазып, аммортизациялық сомаларды көп түсетін таза пайда көлемін азайтуға тырысады. Мұндай жағдайда бухгалтерлік есеп жүйесі қалыптасқан сабақтастық жолдармен және белгіленген бағытпен іске асырылатын болғандыктан есеп объектісінің бір бабын азайтып, екіншісін еріксіз көбейтуге болмайды. Есеп объектісінің кез келген бабы қойылған мақсатқа және арнайы қабылданған нүсқау - ережелерге сай жүргізілетіндігін есте сақтаған жөн. Орынсыз жанама жасалған жағдай есеп жүйесіне кері әсер етеді, мұндай жағдайда экономикалық қайшылық туындайды.

Бір типтік және барлық кәсіпорындар қызметіне тән есеп саясатын жасау  мүмкін емес, мұның өзі өте қиын және болмайтын әрекет. Дей тұрғанмен есеп саясатын танып білу, мұның маңызын сапалы жасау, өз бетінше тиімді шешім қабылдау, қаржылық қорытынды есеп жасап дәйекті бағытпен қойылған бағдарды іске асырудың маңызы зор.

Есеп саясатын қалыптастыру мен іс-тәжірибеге енгізу үшін бухгалтерлік есеп принциптерін, мұның қолданбалы әдіснамаларын, салық жүйесін, қаржылық менеджментті (басқаруды) т.б. көптеген мәселелерді жоғары және терең түрде білу қажет. Нарықтық қатынастардың қыры мен сырын, ұтымды бағытын, базарлы сауда өрісін терең түрде біле білу бағытында, бас бухгалтердің атқаратын рөлі өте зор.(5. 100-105 бб)

Есеп саясатын жасаушылар мен қатысушы мамандар осы ұйымда қолданылатын бастапқы құжаттардың маңызы мен өрісін, бухгалтерлік есеп шоттарының Типтік жоспарын, активтерді бағалау, міндеттемелерді бағалап, қайтару, негізгі қүралдардың тозу нормалары мен сомаларын белгілеу, аяқгалмаған өндірісті бағалау, қүжатайналысы ережесін белгілеу, ақпараттар жүйесін өндеу технологиясын, аудиторлык тексеру мен қорытындылау әдіснамаларының маңызы мен мақсатын іс-тәжірибеде жақсы қолдана білу тиісті біліктілікті қажет етеді.