Еңбекақы аудиті

   Қазақстанда қазіргі кезде 159 аудиторлық ұйымдар бар. Олардың басым көпшілігі Алматыда орналасқан. Аудиторлар өз есептерінеде тексеріліп отырған компаниялардың алдағы кезеңдегі қаржылық жағдайына баға беруді қосты. Елімізде аудиторлық қызметтің дамуына байланысты тексерілетін кәсіпорынның қызмет ету саласын түсіну үшін үлкен көңіл бөлінеді. Ал ол өз кезегінде жүргізілетін аудиторлық тексеріс сапасын көтеру үшін және аудиторлық есепке деген сенімділікті арттырады. Кәсіпорындағы ішкі бақылау жүйесінің мақсаты – кәсіпорынның ағымдағы шаруашылық істерінің, тәртіппен және тиімді орындалуын тексеру:

Ішкі бақылау жүйесінің  тиімділігін анықтаған кезде  көптеген факторлар пайда болады:

• кәсіпорында ақпаратты қалыптастыруға қатысушы жұмысшылардың ауқымы және тапсырылған іс үшін  жауапкершілігінің болуы;
• ақпаратты қалыптастыру және істі жүргізу бойынша олардың арасында тәртіптің болуы;
• бақылаудың техникалық құралдарының болуы;
• бақылау технологияларының болуы;
• бақыланатын параметрлерінің болуы.

Ішкі бақылау жүйесі келесілерді  қамтиды:

1.  нақты анықталған  құқықтары және міндеттері бар  жауапты жұмысшылар;

2.міндеттердің қатыстылығына  байланысты бөлінуі (активтердің  сақтау және олардың есебі  бойынша);

3. операцияны жүргізу  кезіндегі қажетті процедуралардың  сақталынуы;

4. құжаттардың сақталуын  бақылау (номерация, операция  орын алған мерзімдегі немесе  одан кейінгіге сай);

5. құжаттар және активтерді нақты бақылау (материалды жауапты тұлғамен нақты тексеру);

6. орындалған міндеттерді тәуелсіз тексеру (ішкі аудит)

     Сонымен қатар еңбек пен еңбекақы есебін ұйымдастыруды одан әрі жетілдіру үшін мынадай жағдайлар қажет:

- Еңбектің өнімділігі  мен орындалған жұмыстың көлемін  ұлғайтуға ынталандыратын еңбекақының  тиімді түрлерін кеңінен қолдану;

- Еңбек пен өндірісіті  басқарудағы ғылыми жолмен басқарудың  типтелген прогрестің құрылымын  қолдану;

- Еңбекақы төлеудің сыйлық  беру жүйесімен басқа да түрлерін  жұмыстағы жетістіктермен тығыз  байланыстыра отырып дұрыс қолдану;

- Еңбек пен еңбекақы  есептеуде осы күнгі талаптарға  сай есептеу мен ұйымдастыру  техникаларын қолдану, алғашқы  есеп жүйесін жетілдіру мен  жеңілдету.

Аудит – бухгалтерлік есептің  жүргізу тәртібін қадағалауды тексеру  негізінде кәсіпорынның қаржылық есеп беруін тәуелсіз талдау, Қазақстан  Республикасының шаруашылық және қаржылық операциялар заңдарына сәйкес, толық  және нақты кәсіпорынның қызметінің қаржылық есеп беруінің көрініс табуы  керек. Экспертиза аудиторлық қорытындыға  сәйкес аяқталады.

Кез келген кәсіпорынның жұмысшылары  мен қызметкерлерімен есеп айырысу  өте маңызды.  Сол себепті еңбекақы және жалақы есебін  нақты және тыңғылықты жүргізуді қажет етеді. Әр адам өз қаржысына есеп беруі тиіс. Еңбекақыны тексеру кезінде аудитордың негізгі  мақсаты, бақылаудың күшті жақтарын анықтау, маңызды қателердің жоқтығына  көз жеткізуі болып табылады. Еңбекақы төлеудің аудитінің негізгі мақсаты  енбекақы бойынша бухгалтерлік есептің  жүргізілуінің дұрыстығын және одан ұсталымдардың, еңбекақыдан аударымдар кезінде нормативтік – құқықтық актілердің қарастырылуын тексеру.

Тексеру қорытындысында мыналарды  анықтау қажет:

• шығыстарды еңбекке ақы  төлеу қорына жатқызудың дұрыстығы;

• жеке төлемдерді өнімнің (жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өзіндік  құнына жатқызудың дұрыстығы;

• бухгалтерлік проводкалары еңбекті өтеу қоры бойынша жасаудың дұрыстығы;

• синтетикалық және аналитикалық есепті, жиынтық мәліметтерді және еңбекке ақы төлеу қоры бойынша  бухгалтерлік есеп беру формаларын толтыруды  жүргізудің дұрыстығы;

• 3350 «Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысу» шоты арқылы орындайтын (үкім) қағазы және депозитке салынған еңбекақы, 8,10журнал-ордерлерлегі (есептің журнал-ордерлік формалары) жазбасы, Бас кітап пен баланс жағынан аналитикалық есеп жазбаларына сәйкестігі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

    Еңбекақы – қызметкерлердің орындаған жұмыс көлеміне, жұмыс істеген мерзіміне және еңбек шарттарында белгіленген міндеттері үшін төленетін төлемдер.

Еңбек пен еңбекақы есебінің  негізгі міндеттері:

1.Өндірілетін өнімдермен істелетін жұмысқа кеткен еңбек пен оған төленілетін еңбекақы мөлшерін дұрыс анықтау;

2. Еңбек өнімділігінің  өсімін бақылау;

3. Жұмсалған еңбектің  саны мен сапасын бақылау;

4. Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін еңбекақы қорынан, қоғамдық тұтыну қорынан және тағы басқа қорлардан бөлінетін қаржыларды бақылау;

5. Жұмысшы және қызметкерлермен уақтылы дұрыс есеп айырысу;

6.Өндіріске жедел басшылық жасау үшін тиісті мәліметтер алу;

7. Еңбек және еңбекақы жайлы статистикалық және бухгалтерлік қорытынды есепті беру.

     Қазақстанда кәсіптік қызметтің жаңа бір түрі ретінде ХХ ғасырдың    90 – жылдарында пайда болған. Сол кезден бастап аудит тез қарқынмен дамыды. Дегенмен ол біздің елімізде құбылыс ретінде қалыптасу сатысында. Қазақстандағы аудиторлық қызметтің дамуын талдау нәтижесінде біз аудиттің еліміздің экономикалық дамуы үшін үлкен рөл атқарып, өз орнын тапқанын көреміз. Сонымен қатар еңбек пен еңбекақы есебін ұйымдастыруды одан әрі жетілдіру үшін мынадай жағдайлар қажет:

- Еңбектің өнімділігі  мен орындалған жұмыстың көлемін  ұлғайтуға ынталандыратын еңбекақының  тиімді түрлерін кеңінен қолдану;

- Еңбек пен өндірісіті  басқарудағы ғылыми жолмен басқарудың  типтелген прогрестің құрылымын  қолдану;

- Еңбекақы төлеудің сыйлық  беру жүйесімен басқа да түрлерін  жұмыстағы жетістіктермен тығыз  байланыстыра отырып дұрыс қолдану;

- Еңбек пен еңбекақы  есептеуде осы күнгі талаптарға  сай есептеу мен ұйымдастыру  техникаларын қолдану, алғашқы  есеп жүйесін жетілдіру мен  жеңілдету.

     Қорыта айтқанда, кез келген кәсіпорынның жұмысшылары мен қызметкерлерімен есеп айырысу өте маңызды.  Сол себепті еңбекақы және жалақы есебін  нақты және тыңғылықты жүргізуді қажет етеді. Әр адам өз қаржысына есеп беруі тиіс. Еңбекақыны тексеру кезінде аудитордың негізгі мақсаты, бақылаудың күшті жақтарын анықтау, маңызды қателердің жоқтығына көз жеткізуі болып табылады. Еңбекақы төлеудің аудитінің негізгі мақсаты енбекақы бойынша бухгалтерлік есептің жүргізілуінің дұрыстығын және одан ұсталымдардың, еңбекақыдан аударымдар кезінде нормативтік – құқықтық актілердің қарастырылуын тексеру.

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 

1.  Қазақстан Республикасының  «Бухгалтерлік есепке алу және  қаржылық есеп беру туралы»  заңы.       2008 ж. (өзгертулер  мен толықтырулар енгізілген).

2. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» заңы. 2005 ж.

3.Бухгалтерлік есептік шоттардың жұмыс жоспары, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі. – Алматы, 2009 ж.

4. Бухгалтерлік есептің  стандарттары. – Алматы, 2004 ж.

5. Қаржылық есеп берудің  халықаралық стандарттары,  2005 ж.

6. Әбдіқалықов Т., «Бухгалтерлік  есеп және аудит». Алматы, 2000 ж.

7. Әбдіманапов Ә., «Бухгалтерлік  және қаржылық есеп принциптері». Оқулық. – Алматы, 2006 ж.

8. Толпаков В.С. «Бухгалтерлік есеп». – Қарағанды, 2009ж.

9. Кеулімжаев Қ.Қ., Әжібаева  З.М., «Қаржылық   есеп». – Алматы, 2001 ж.

10. Әжібаев З.Н., Байболтаева Н.Ә., Жұмағалиева Ж.Ғ.   «Аудит– Алматы, 2006 ж.