Еңбекақы аудиті

     Мекеме жұмысының  жылдық жалпы нәтижелерін жақсартуда  еңбеккерлердің материалдық ынталылығын  арттыру, ұжымның түпкілікті нәтижелерін  жақсартуда еңбеккерлердің жеке  еңбек үлесін ең толық қамтамасыз  ету, еңбек тәртібін нығайту  және кадрлар тұрақсыздығын түсіру  мақсатында ағымдағы сыйлық беруден  басқа жыл соңындағы жиынтық бойынша жұмыстың жалпы нітижелері үшін сыйақылық төлем жүргізіледі. Бұл үшін сыйақы төлеудің тәртібі мен шарттары туралы ереже әзірленеді де, ол күнтізбелік жылдың басталуына дейін бір айдан кешіктірмей мекеме жетекшісі кәсіподақ комитетімен бірлесіп, еңбек ұжымының пікір ескере отырып бекітеді.

    Мекемелер еңбекке  ақы төлеудің қай нысандары  мен жүйелерін пайдаланатыныны  дербес ұжымдық келісім-шарттармен  және жұмыс берушінің басқа  да нормативтік кесімдермен анықтайды.  Әрбір нақты жағдайда еңбеккерлердің  еңбегінің өнімділігін арттыруға,  мекемелердің қаржылық-шаруашылық  қызметінің сандық және сапалық  көрсеткіштерін жақсартуға ең  үлкен дәрежеде мүмкіндік туғызатын  еңбекке ақы төлеудің нысаны  мен жүйесін қолданулары керек.

     Еңбекақы төлеудің  әртүрлі жүйесін пайдаланған  жағдайда еңбекақыны есептеу  тәртібін «Қарағанды маргарин  заводы» АҚ нақты өндірістік  көрсеткіштері негізіндет қарастырып  көрейік.

Мысал. Еңбекақыны есептеудің ең қарапайым тәсілі мерзімді еңбекақы төлей жүйесі болып табылады. Есептеу жұмыс істеген күндер мен сағаттар санын көрсетілген табельдердің негізінде жүргізіледі. Төленуге тиісті еңбекақы белгіленген айлық ставкасы немесе тарифтік мөлшерлемені жұмыс күндерінің күнтізбелік санына бөліп, алынған көрсеткішті табель бойынша жұмыс істелген күндердің санына көбейтеді немесе мерзімді жұмыскерлердің сағаттық тарифтік ставкасын жұмыс істеген санына көбейтеді.

 

Мысал. Қызметкердің еңбекақысының айлық ставкасы 22 667 тг құрайды. Тамыз айында күнтізбе бойынша 26 жұмыс күні, 5 демалыс және мейрам күндері. Қызметкер 4 күн уақытша еңбекке жарамсыз парағы бойынша жұмыста болған жоқ.

Тамыз айында тиісті еңбекақыны есептеу:

(22 667*22):26=19180тг

      Бұдан басқа қызметкерге уақытша  жұмысқа жарамсыз 4 күндері үшін  жәрдемақы төленеді.

     Мерзімді-сыйлықақы  төлеу жүйесін пайдаланған кезде  еңбеккерлер мен қызметкерлерге, еңбекақыдан басқа, сыйақылар  төлеу туралы шарттарды орындаған  жағдайда сыйақы есептелеледі.

     Еңбекақы тікелей  кесімді жүйесі бойынша есептеу  табельдер, орындалған жұмыстар, өндірілген өнімдер және атқарылған  қызметтер туралы рапорттар, тізімдемелер, нарядтар негізінде жүргізіледі.  Осы құжаттарға қойылған бағаларды  жасалған жұмыстардың, шығарылған өнімдердің және көрстілген қызметтердің көлеміне көбейту арқылы еңбекақы есетеледі.

     Бұл есептеу  тәсілі жұмыстарды жеке орындаған  жұмыскерлерге еңбекақы есептеу  үшін қолданылады.

     Бұдан басқа,  өндірісте ұжымдық кесімді еңбекақы  төлеу жүйесі қолданылады. Мұндай  жағдайда бағалау негізінде еңбекақы  тұтас ұжымға есептеледі де, тиісті  еңбекақының жалпы сомасы ұжымның  мүшелері арасында бөлу олардың  еңбекке қатысу коэффициентін  қоса ескеретін тариф, кәсіби  шеберлігі мен жұмсалған уақыт  саны бойынша еңбекақыға үйлестіріліп  жүргізіледі. Еңбекақыны осылай  бөлу тәсілін мысал ретінде  қарастырайық.

 

Мысал. Майонез  цех ұжымына тамыз айында орындалған жұмыстары үшін нарядтар бойынша 115 722 тг еңбекақы есептеледі.

Жұмысқа қатысқандар

 

Тегі, аты, әкесінің аты	Табель номері	Жұмыскердің шеберлік дәрежесі	Тарифтік коэффициент	Нақты жұмыс істелген	1-шеберлік дәрежеге келтірілген  жұмыс істелген уақыт
Айдарханова Ж.С.	0341	1	1,00	180	180
Аубакирова Б.М.	0352	2	1,07	96	103
Төлегенова К.К.	0363	3	1,15	110	127
Қайырова Р.Т.	0384	4	1,24	180	223
Райханова М.Л.	0397	5	1,33	184	245
Базарова А.М.	0399	6	1,43	180	257
Барлығы					1135

 

     Осы көрсеткіштер  бойынша 1-ші шеберлік дәрежедегі  жұмыскердің 1 сағат жұмысының  құны анықталады:

115 722 тг : 1135 =102тг

     Бұдан әрбір  жұмыскерге есептелген еңбекақы  сомасын құрайды:

1. Айдарханова Ж.С.     102*180 = 18360тг
2. Аубакирова Б.М.       102*103 = 10477тг
3. Төлегенова К.К.         102*127 = 12903тг
4. Қайырова Р.Т.            102*223 = 22766тг
5. Райханова М.Л.          102*245 = 24961тг
6. Базарова А.М.            102*257 = 26255тг

Жиынтық                                   115722тг

 

     Еңбекақы төлеудің  кесімді-сыйақы жүйесін пайдаланған  кезде жұмыскерлер мен қызметкерлерге  жоғарыда есептелген еңбекақыдан  басқа, мекеменің бекіткен сыйлақылар  төлеу туралы ережелеріне сәйкес  ай сайын жұмыс нәтижелері  бойынша сыйақы төленеді.

    

 

ІІ БӨЛІМ ЕҢБЕКАҚЫНЫ ЕСЕПТЕУДЕГІ АУДИТТІҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ

 

1. Жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамы және жұмыс уақытын пайдалану есебінің аудиті

     Аудиторлық қызмет – бұл аудиторлардың (аудиторлық фирмалардың) кәсіпкерлік қызметі, экономикалық субъектілердің талаптары және басқа қаржылық міндеттемелер, салық деклорацияларын, төлем есеп құжаттары, бухгалтерлік (қаржылық) есеп берулерді, тәуелсіз, ведомостіден тыс тексерулерді жүзеге асыру бойынша қызметтер, бұған қоса басқа да аудиторлық қызметтерді жүзеге асырушы субъект.

     Аудит – бухгалтерлік есептің жүргізу тәртібін қадағалауды тексеру негізінде кәсіпорынның қаржылық есеп беруін тәуелсіз талдау, Қазақстан Республикасының шаруашылық және қаржылық операциялар заңдарына сәйкес, толық және нақты кәсіпорынның қызметінің қаржылық есеп беруінің көрініс табуы керек. Экспертиза аудиторлық қорытындыға сәйкес аяқталады.

     Аудит мақсаты – нақты мақсатты шешу, заңмен анықталған, аудиторлық қызметті нормативтік реттеу жүйесі, клиент және аудитор арасындағы келісім – шарт міндеттеме. Еңбекақыны тексеру кезінде аудитордың негізгі мақсаты, бақылаудың күшті жақтарын анықтау, маңызды қателердің жоқтығына көз жеткізуі болып табылады.

 

 

 

 

 

Кәсіорындардағы қызметкерлермен еңбек ақы бойынша  есеп айырысулардың аудитін реттеуші негізгі нормативтік-құқықтық құжаттар

 

№	Құжаттың аты
1	ҚР Азаматтық кодексі
2	«Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы» ҚР заңы
3	«Салық және басқа да міндетті төлемдер» ҚР Кодексі.
4	ҚР Қылмыстық кодексі
5	Әкімшілік құқық бұзушылықтар ткралы»
7	Бухгалтердік және қаржылық есеп беру туралы» ҚР заңы
8	«Міндетті әлеуметтік қамсыздандыру  туралы»ҚР қаңы
9	«Еңбекті қорғалу туралы»  ҚР заңы
10	ҚРңы зейнетақымен қамтамасыз ету туралы ҚР заңы
11	«Халықты жұмыспен қамту» ҚР заңы
12	«Міндетті зейнетақы жарналарын есептеу, ұстау және жинақтаушы зейнетақы қорларына аудару тәртібі» ҚР Үкіметінің қаулысы
13	«Әлеуметтік аударымдарды есептеу  тәртібін бекіту туралы» ҚР Үкіметінің қаулысы
14	Меншіктің барлық нысанындағы  кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлердің  өз міндеттерін орындау кезінде  жарақат алуы немесе басқа да денсаулықтарына  келтірілген зиянның орнын толтыру  тәртібі. ҚР Министрлер кабинетінің қаулысы
15	«Жұмыскерлердің орташа еңбек  ақысын есептеу тәртібі жөніндегі  нұсқаулар» ҚР Үкіметінің қаулысы
16	Жұмыс берушінің қаражаттары  есебінен әлеуметтік қамсыздандыру  бойынша жәрдемақыны белгілеу және төлеу тәртібі туралы ережелер. ҚР Үкіметінің қаулысы
17	«Жұмыскерлерге еңбек  ақы төлеу мәселелері бойынша  әдістемелік ұсыныстар»
18	«Еңбекті нормалауды ұйымдастыру  бойынша әдістемелік ұсыныстар»
19	«Жеке табыс салығын есептеу  мен ұстау және әлеуметтік салықты  есептеу ережелерін бекіту туралы»
20	«Уақытша еңбекке жарамсыздығы бойынша жәрдем ақы есептеу»

 

 

 

 

Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулар аудитінің негізгі ақпарат көздері

№	Нысандардың №	Құжаттың аты
1		Есеп саясаты
2		Қаржылық есеп беру
3		Бас кітап, бухгалтерлік есеп регистрлері
4		Ұжымдық келісім-шарт
5		Жұмыскерлерге сыйақы беру және оларды марапаттау туралы ереже
6		Штаттық кесте
7		Азаматтық-құқықтық сипаттағы  келісім-шарт, контракт
8		Кадрды есепке алу жеке парағы, беттік карточка
9		Жұмыс уақыты есебінің табелі
10	Т – 1	Есеп-айырысу ведомосы
11	Т – 2	Төлем ведомосы
12		Наряд, Рапорт, маршруттық қағазғ жол қағазы
13		Өнімділік нормасы, өңдіру ведомосы, кесімді еңбекақы бағамы
14		Орындалған жұмыстардың  актісі
15		Еңбекке жарамсыздық қағазы

 

     Еңбек жайлы есеп беруде көп салалы қызмет атқаратын шаруашылық субъектісінің жұмысшылары мен қызметкерлерін негізгі қызмет атқаратындар және негізгі емес қызмет атқаратындар деп екі топқа бөлінеді.

Ал өнеркәсіп орындарында  қызмет істеушілер мынадай екі топқа  бөлінеді:

1. Өнеркәсіптің өндірістік  жұмысшылары мен қызметкерлері;

2.Өнеркәсіптік шаруашылық субъектісінің балансындағы өндіріске жатпайтын ұйымдардың жұмысшы қызметкерлері.

     Атқаратын қызметтеріне қарай кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни шаруашылық субъектісінің жұмысшылары мен қызметкерлері жұмысшылар мен қызметкерлер  болып екіге бөлінеді. Есеп берген кезде қызметкерлер тобы басшылар, мамандар және тағы  басқалар да топтарға бөлінеді. Басшылар қатарына – директорлар, ректор, президент, меңгеруші және тағы басқалар жатады. Мамандар қатарына – инженерлер, техникалық қызметтегі адамдар және тағы басқалары жатады.Басқада қызметкерлер қатарына – құжаттарды дайындайтын, есеп пен бақылау жұмысын жүргізетін, шаруашылық қызметтерін атқаратын бухгалтерлер, менеджерлер, агрономдар, механиктер және тағы басқалары жатады.

    Бухгалтерлік есепте жұмысшы қызметкерлердің саны мен олардың жұмыс істеген уақытын есепке алуға тура келеді. Шаруашылық субъектісіндегі қызмет атқаратын адамдардың жалпы саны олардың «тізімдегі саны» деп аталады.

     Жұмысшылар мен қызметкерлердің тізімдегі саны – кәсіпорындар мен ұйымдарға, яғни шаруашылық субъектіге қызметке жаңа адамды алуға немесе кейбір қызметкерлерді жұмыстан босатуға байланысты өзгеріп отырады. Еңбек есебі жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамы мен жұмыс уақыты есебінен тұрады.

    Жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамының есебі – кәсіпорындар мен ұйымдардың, мекемелердің, яғни шаруашылық субъектісінің мамандар бөлімінде (кадрлар бөлімі) жүргізіледі. Мамандар бөлімінде алғашқы мынадай есеп құжаттары пайдаланылады:

1. Жұмысқа алу жайлы  бұйрық (өкім) үлгілі түрі Т –  1;

2. Басқа жұмысқа ауысу  жайлы бұйрық (өкім) үлгілі түрі  Т – 5;

3. Демалыс берілуі жайлы  бұйрық (өкім) үлгілі түрі Т –  6;

4. Жұмыстан шығарылу жайлы  бұйрық (өкім) үлгілі түрі Т –  8.

     Бірінші рет жұмысқа орналасқан жұмысшылар мен қызметкерлерге шаруашылық субъектісінің мамандар бөлімі еңбек кітапшасын  толтырады.

     Еңбек кітапшасы – мамандар бөлімінде сақталынып оған жұмысшылар мен қызметкерлердің қызмет орнының өзгеруі, алған мақтаулары мен сыйлықтары, сондай – ақ ескертулері, сөгістері және тағы басқа деректер жазылады.

     Жұмысқа алу жайлы хат негізінде жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек кітапшасына төл құжаттарындағы тиісті жазулар жазылып және оған үлгілі түрі Т – 2 жеке карточкасы ашылады. Ол карточкада жұмысшылар мен мен қызметкерлердің білімі, жұмыс орны, аты – жөні, ұлты, еңбек стажы, дүние келген күні, айы және дүниеге келген жылы, мекен – жайы және тағы басқа керекті мәліметтер толтырылады.

     Шаруашылық субъектісіндегі әрбір қызметке алынған адамға, яғни жұмысшылар мен қызметкерлерге табельдік номер беріледі. Бұл номер – еңбекақы бойынша есеп айырысу құжаттарында көрсетіледі. Белгілі бір кезеңдегі, яғни уақыттағы шаруашылық субъектісінің жұмысшылар мен қызметкерлердің тізімднгі орташа санын анықтау үшін жұмысшылар мен қызметкерлердің күнделікті сандық есебін жүргізу қажет. ол үшін жұмысшылар мен қызметкерлердің тізімдегі саны әрбір жұмыс күні сайын жұмысшылар мен қызметкерлердің, жұмысқа алу, басқа қызметке айысу бұйрықтары негізінде анықталып отырады. Жұмысшылар мен қызметкерлердің күнделікті тізімдегі саны қызметкерлердің жұмыс уақытын пайдалану есебінде табелінің деректеріне сәйкес келуі тиіс. Есеп беретін айдағы шаруашылық субъектісінің жұмысшылар мен қызметкерлердің орташа саны сол айдағы әрбір күнтізбелік күндеріндегі жұмысшылар мен қызметкерлердің тізімдегі санын қосып, яғни айдың басынан аяғына дейін, мейрам және қызмет істемейтін, демалыс күндерін қоса алғандағы қосынды санды сандық күнтізбелік күніне бөлу арқылы табады. Демалыс немесе мейрам күні, сондай – ақ басқа да жұмыс істейін күндері екі немесе одан да көп қатар болса, жұмыскерлердің тізімдегі саны ол күндердің әрқайсысына демалыс немесе мейрам күндерінің, сондай – ақ жұмыс істемейтін күндерінің алдыңғы жұмыс күніндегі санына теңеліп алынады.