Еңбек ақы бойынша есеп айырысуды аудиторлық тексерудің ақпараттық көздері мен мақсаттары

Шаруашылық  субъектісінің еңбек ақы бойынша  жұмыскерлермен есеп айырысу аудиторлық тексеру бағдарламасы

Аудит процедурасы

Аудит көздері

Қолданыстағы заңдылықтардың  сақталуын және еңбекпен еңбек ақы төлеудің есебін жүргізу тәртібін тексеру 2. Алғашқы құжаттардың шындығын олардың еңбек ақы төлеу және есептеу бойынша нормативтік құқықтық актілердің талаптарына сәйкестігін тексеру         Кесімді үстемелер, тарифтік ставкалар және төлемдер бойынша еңбек ақы есептеу дұрыстығы         Субъектілердегі қолданылатын жүйелер бойынша кесімді және мерзімді жұмысшыларға сыйақы есептеу негізділігін және дұрыстығын тексеру 5. Уақытша жұмысқа жарамсыздығы бойынша жәрдем ақылар мен түрлі қосымша төлемдерді есептеудің дұрыстығын тексеру   6. Жалақыдан  өнделетін ұсталымдардың дұрыстығын  тексеру 7. Депоненттелген  еңбек ақыны тексеру 8. Еңбек ақы  бойынша шоттар корреспонденциясының  жасалу дұрыстығын тексеру 9. Еңбек ақы  бойынша аналитикалық және синтетикалық  есептің сәйкестігін тексеру 10. Шаруашылық  субъектілеріндегі жұмысшы қызметкерлермен  еңбек ақы бойыншаа есеп айырысу  есебінің көрсетілген байқалған  ауытқуларды жою бойынша ұсынымдарды  өңдеу

Қазақстан Республикасының  «Еңбек ақы» заңы және басқа да күші бар нормативті құқылық актілер     Жұмыс уақытының  есебінің табелі, бүкіл күндік және ішкі тоқтап қалулардың есепті парақтары  еңбек пен атқарылған қызметтер  есебінің парағы кесімді жұмыстарға нарядтарғ, жүк автокөліктерінің жолдық парағы және басқа да төлемдердің  және ұсталымдар ведомосты және т.б. Жұмыс уақыты есебінің табелі, жеке шоттар есептеу төлем  ведомості жүк автокөліктері  пайдалану есебінің жинақтау ведомості  кесімді жұмыстардың нарядтары, жұмыс және шығын есебінің журналы  және т.б.   Жетекші бұйрығы  келісім шарттар контрактілер құрылтайшылардың меншік иелері директорлар кеңесінің сый ақы жүйесі туралы және т.б. Жұмыс уақытының  табелі, жұмыстың тоқтап қалуы туралы парақ, өндірістегі ақаулар туралы акті, ұжымдық келісім шарттар, еңбек  ақы туралы ережелер Атқарушы парақтар нормативтік құжаттар   Депоненеттелген еңбек ақы ведомосы   Журнал ордер  №10 Бас кітап және т.б.   Алғашқы құжаттар есептеу-төлеу ведомосі, журнал-ордер  №10 Бас кітап, баланс

 

Еңбек ақы бойынша  есеп айырысуды және басқа да операцияларды  тексерген кезде аудитор аудит аудит стандарттарын қолдануды, білумен қатар аудитор өзінің жұмыс барысында бухгалтерлік есеп стандартында тиісті дәрежеде қолдана алуы керек, себебі ол стандарттарды білмейінше аудитор кәсіпорынның бухгалтерлік есебі мен қаржылық есептерінің құқықтық актілеріне қандай дәрежеде сәйкес келетінін анықтай алмайды. Еңбек ақы бойынша есеп айырысуды тексеру барысында аудитор әр түрлі жағдайларға, құбылымтарға және әр алуан фактілерге ұшырасады, оларды оқып зерттейді себептерін анықтайды жүзеге асырылған операциялардың себептері мен салдарын табады.

Еңбек төлемі бойынша  жұмысшылар мен қызметкерлермен  есеп айырысудың негізгі есебі болып  еңбек төлемі бойынша бухгалтерлік есеп айырысу жүргізу дұрыстығын және одан шегерімдер еңбек төлемін  есептеудегі нормативтік құқықтық актілерді қадағалауды тексеру болып табылады.

Бақылау процесінде қолданылатын ақпарат көздері болып  мына шоттар бойынша аналитикалық және синтетикалық деректер болып табылдады.

681 «Еңбек ақы  бойынша қызметкерлермен есеп  айырысу» 561 «Бөлінбеген табыс» еңбек төлемін есептеуде және өндірудегі есеп бойынша бастапқы құжаттар (өткен уақыт есеп табелі, нарядтар және т.б.) уақытша жарамсыз туралы қағаздар, демалыс ақшаларға есеп айырсу және бұл операцияларды бағыттайтын басқа да нормативтік құжаттар. Еңбекті төлеу бойынша жұмыскерлермен қызметкерлермен есеп айырысуды тексеруді бастау үшін бір мерзімдегі бухгалтерлік баланстағы және Бас кітаптағы 681 шот бойынша аналитикалық есеп көрсеткіштерімен қатыстылығын көрсетумен басталады. Бұл үшін есептік төлеу ведомостағы қортынды салалармен кәсіпорын балансындағы және Бас кітаптағы бірінші санындағы 681 шот бойынша сальдоны салыстыру қажет. Басқа да кері жағдайлар шыққанда олардың себептерін анықтау қажет. Қолданылған бағаларды белгілеу нормасының дұрыстығы келісім-шарттағы жұмыс көрсеткіштердің салалары мен санының орындалуы келісім шарттардың немесе тарифтік ставкалардың  қолданудың дұрыстығы тексеріліп еңбек жалақының мерзімді түрі есептеледі.

Барлық реквизиттердің толтыру дұрыстығын жұмысты орындаудың жауапкершілік есебі қызметкерлердің жалақысының қолма-қол қоюын және еңбек есебінің алғашқы құжаттарын тексерген кезде түзетумен құжаттарды тағы басқа түзетулер қолданыла ма?

Тексерілетін  кәсіпорын

Аудит кезеңі

Адам (сағат сандары)

Аудит тобының басшысы

Атқарушы

Аудиторлық  тәуекелділікті жоспарлау

Тексерілген сұрақтар мен процедуралар тізімі:

1. Істелген жұмыс табелі және жұмысшылардың кешіктірілген еңбек ақының штаттық кестесі. Кешіктірілетін еңбек ақының дұрыс есептелуі

Процедура: құжаттарды тексеру, сұрыптау, жаппай тәртіп бойынша

2. Еңбек шарттарының нормативті ауытқуына байланысты қосымша еңбек ақы есептеудің дұрыстығын тексеру (демалыс және мейрам күндері, түнгі уақыттағы істегені үшін, мерзімінен тыс уақыттағы істегені үшін

Процедура: құжаттарды тексеру, сұрыптау, жаппай тәртіп бойынша

3. Кесімді еңбек ақы алушылардың еңбек ақысына нарядтардың нақты және дұрыс толтырылуы. Кесімді баға және тарифтік ставканың дұрыс қолдануды тексеру.

Процедура: құжаттарды тексеру, сұрыптау, жаппай тәртіп бойынша

4. Еңбек ақыдан ұсталатын ұсталымдардың толықтығы мен                                  дұрыстығын тексеру (табыс сомасы, зейнет ақы қорына, орындаушы қағаз бойынша тауарларды несиеге сатылғанда және т.б.)

Прцедура: құжаттарды тексеру, сұрыптау, жаппай тәртіп бойынша

5. Өнімнің (жұмыс қызмет) өзіндік құнына бөлек төлемдердің апарудың дұрыстығын тексеру

Процедура: құжаттарды тексеру, сұрыптау, жаппай тәртіп бойынша

6. Жұмысшының қосымша төлемдерін жиынтық табысқа қосудың дұрыстығын тексеру (іс сапар шығындарының нормадан тыс артығы, материалдық көмек және т.б.)

Процедура: құжаттарды тексеру, сұрыптау,  жаппай тәртіп бойынша

7. 681 «Еңбек ақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу» шоты бойынша синтетикалық және аналитикалық есебін және 681 шот бойынша жазулардың Бас кітаптағы және бухгалтерлік есептеме формаларындағы жазулардың сәйкестігін дұрыстығын тексеру

Процедура: құжаттарды тексеру, сұрыптау, жаппай тәртіп бойынша

8. Депоненттелген есеп айырысулар бойынша есебінің және депоненттелген сомалардың құжатталуының дұрыстығын тексеру

Процедура: құжатты  тексеру, сұрыптау, жаппай тәртіп бойынша

Жұмыскерлермен  еңбек ақы бойынша есеп айырысу  аудиттің құжаттары мен аудит  жүргізу көздері. Аудит жұмыскерлерді  қабылдау кезінде құжаттарды рәсімдеу тәртібін сақтаудағы Қазақстан Республикасының «Еңбек туралы» заң талаптарын тексеруге ғана теріліп қалмауы керек. Жұмыскерлерді тұрақты уақытша және тізімді жұмысқа қабылдау кезінде жетекшінің бұйрықтарын рәсімдеу дұрыстығын тексеру қажет. Жұмыс шарттарына көңіл бөлінуі керек. Сонымен қатар кәсіпорын жетекішісінің қосымша және әрекет етуші заңдылығымен бекітілген, жұмыскерлерге ұсынылған әлеуметтік кепілдеріне:

- Жұмыскерлердің бір жұмыс орнынан екіншісіне ауыстырған кезде;

- Әртүрлі жағдайларда жұмыстан босату кезінде

- Демалыстар берген кезде

- Еңбек ақысын сақтамай жұмыскерлерді мәжбүрлі демалысқа шығару кезінде (мұндай жағдайларда еңбек туралы заңдылық қалай сақталады)

- Келісім шарт бойынша жұмыскерлерді жұмысқа рәсімдеген кезде. Мұндай жағдайда келісім-шарттың барлық ережелерін детальді тексеру керек, олар еңбектік және азаматтық заңдылықтың әрекет етуші ережелері қарама-қайшы келмей ме?

- Жұмыскерлердің жұмысқа келісімммен толық емес жұмыс күні (толық емес жұмыс аптасы) бойынша қабылдау кезінде

- Кәсіпорын жетекшілері мен жұмыскерлердің еңбек қатынастарын реттейтін бұйрықтардың типтік формалары.

Соңғы кездері  көптеген кәсіпорындар қатарлы келісім  шарттар анықталған жұмыстармен  анықталғаншарттарды орындауға  еңбек келісімдері сияқты жұмыскерлермен еңбек қатынастары рәсімдеу формасын қолданады. Мұндай жұмыскерлер кәсіпорынның штаты жұмыскерлері болып саналмайды және олардың еңбек қатынастарыҚазақстан Республикасының еңбек туралы заңымен реттелмейді. Бұл туралы әрбір аудитор жақсы білуі керек. Осы сұрақтарды тексере отырып аудитор тексеру кезінде осындай еңбек келісімдерін қортындыларының заңдылығы мен мәжділігін талдау керек, нақты орындалған жұмыс көлеміне және еңбек қоры мен саны бойынша есеп көрсеткіштерінде көрсетілуін тексеру. Ақпарат көздері: жұмысқа қабылдау туралы бұйрықтар ментәртіптер, азаматтық құқықтық штаттағы келісім шарттар (қайтарымды және қайтарымсыз келісім шарттар, қатарлы келісім шарт басқа еңбек келісім шарттарының формалары) еңбек ақының төлеуді есептеумен еңбек уақытын пайдалану есебінің табельдері (№ Т-49 немесе Т-51 , №Т-53 ) жұмыскерлердің жеке карточкалары (№ Т-2 форма) және басқа да құжаттар. Мінекей осы заңдылықтарды аудитор қатаң тәртіпке алып тенксеру жүргізсе, еңбек ақы шығындарының өнімнің өзіндік құнына тікелей жататын болғандықтан бұл заңдылықтарды қатаң тәртіпке алу қажет.

Жасалып жатқа  шаруашылық операцияларды және есеп қисаптың есеп саясатының қағидаларына сәйкес болуына жасалатын бастапқы ішкі бақылау « бас бухгалтерге  жүктеледі.

Алғашқы құжаттар мен ведомостер тексерілгеннен кейін  аудитор тексеру жүргізу қызметінің келісе кезеңдерін іске асыруға болады:

- еңбек ақы есептелу дұрыстығын іріктеме тексеру;

- Жұмыс шартының өзгеруіне байланысты қосымша еңбек ақы төлеу тәртібін тексеру;

- Жұмыстың тоқтап тұруына байланысты еңбек ақы есептеу  дұрыстығы мен құжаттау тәртібінің сақталуын қадағалау;

- Жұмыстағы ақауды анықтау және құжаттау тәртібінің сақталуын сәйкесәнше есептелген еңбек ақымен дұрыстығын бақылау;

- Түнгі жұмыс үшін төленетін еңбек ақы тәртібінің сақталуын тексеру;

- Уақыттан тыс қосымша істелінген жұмыс үшін еңбек ақы көлемінің дұрыс есептелуін қадағалау;

- Мейрам және демалыс күндері істелінген жұмысқа еңбек ақының тура есептелуін бақылау; Заңмен белгіленген жұмыс істемеген (кезекті еңбек демалысы және оған есептелген төлем) уақыттың дұрыс есептелуін және сол уақытқа төленетін

төлемінің туралығын  тексеру;

• Уақытша жұмысқа жарамсыздығы үшін төленетін қосымша ақы немесе жәрдем ақы есептеу және төлеу тәртібінің сақталуын, керекті құжаттардың тура толтырылуын тексеру;
• Еңбек ақыдан ұсталынатын ұсталым мен аударылатын аударым сомаларының заңмен негізделіп, дұрыс есептеліп, ұсталынатынына тексеру жүргізу;
• тексерудің соңғы кезінің де :
• еңбек ақы қорына апарылған шығындардың дұрыс негізделуін;
• Өнімнің (немесе жұмыс қызметінің ) өзіндік құнының еңбек ақы төлемдерінің дұрыс қосылуы;
• Еңбек ақы бойынша бухгалтерлік жазцдың немесе корреспонденцияның дәл құрылуын ;
• Синтетикалық және аналитикалық есепке алу тәртібінің, жинақтаушы есеп немесе еңбек ақы қоры бойынша бухгалтериялық есеп беру нысандарының толтыру дұрыстығын, дәлдігін 681 шот бойынша аналитикалық есепке алу жазулары мен 68 бас шоттың атқарушы құжаттардың негізіндегі есептеулер және депоненттелген еңбек ақы сомаларының сәйкестігін №8 және №10 журнал ордердегі, бас кітап және бухгалтерлік баланстағы нәтижелік көрсеткіштердің жазуын тексеру

3.2 Еңбек  ақы бойынша есеп айырысудың  аудиті

Дұрыс есептеудің салықтарды толығымен және уақытында  төлеудің мәселелерін тексеріс жүргізе  отырып осы саладағы ережелерді бұзу фактілері анықтай отырып аудиторлар салық төлеушілерден салық заңдарының талаптарын және салық салу мәселесі жөніндегі өз күшіндегі нұсқалардың талаптарын бұзу салдарларын уақытында түзетуге көмектеседі сол арқыл кәсіпорындар салық органдары тарапынан болатын қатаң қаражатын жазадан құтқарып қалады.

Көп жағдайда салық салу саласына қатысты ереже бұзушылықтар шаруашылық жүргізуші субъектілердің бухгалтерлерінің және басқа да қызметкерлерінің салық заңдарының өз күшіндегі ережелерін білмеуінен немесе сол ережеледрді дұрыс түсінбеуінен болады. Алайда, заңды білмеу сол заңды бұзушылыққа байланысты жауапкершіліктен босатпайды. Сол себепті жиі-жиі аудиторларға сұраныс жасау және оның тарапынан салық салу мәселелері дәрістерін алу кәсіпорынға тек қана пайда әкеледі.