Еңбек ақы бойынша есеп айырысуды аудиторлық тексерудің ақпараттық көздері мен мақсаттары

Қосымша төлем – еңбек туралы заңға сәйкес қызметкерлерге кәсіпорында жұмыс істелген уақыты үшін есептелетін еңбек ақысы. Оған кезекті демалыстар төлемі, мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді және т.б. орындалғаны үшін берілетін төлемдер, түнгі немесе мерзімнен тыс уақыттарда істегені үшін төленетін төлемдер, және т.б жатқызылады. Экономиканың барлық салаларындағы және меншіктің барлық түрлеріндегі шаруашылық субъектілеріндегі еңбек төлемінің негізінен тарифтік төлем мөлшері алынады. Олар қызметкерлердің мамандық топтары бойынша сараланған. Экономиканың барлық салаларындағы қызметкерлердің бірыңғай тарифтік кестені құруға тарифтік төлем мөлшерін және қызмет орындарының айлық еңбек ақыларын есептеуге тұтастай республика бойынша заң жүзінде белгіленген жалақының ең аз мөлшері негіз болып табылады. Ол 2006 жылы 9200  теңгені құрайды. Еңбек ақы төлемі ақшалай немесе заттай есептеліп төленуге тиіс.

Ақшалай еңбек ақы – еңбек ақысының қолданыстағы жүйесіне сәйкес есептелген сомалар.

Заттай еңбек ақы- төлем ретінде заттай берілген өнімнің құны, тегін немесе төмендетілген бағамен тамақтандыру, қызметкерлерге берілетін немесе қоғамдық жолаушылар тасымалының үшін қосалқы шаруашылықтардан бөлінетін өнімнің жұмыстың және көрсетілген қызметтік баға айырмашылығына орнын толтыру және т.б.

Еңбек ақының құрамына қызметкерлердің дивиденттер мен  проценттер түріндегі табыстары  енгізілмейді. ҚР-сының 2000 жылдың 1 қаңтарында жүзеге асырылған Қазақстан Республикасындағы 1999 жылғы 10-12 № 493 «Еңбек туралы заңы» (2001 жылғы 06. 12. № 260 ІІ)   ҚР Заңымен енгізген өзгертулер мен толықтырулармен азаматтардың ҚР-дағы еңбек бостандығына Конституциялық құқығын іске асыру процесіндегі туындайтын еңбек қатынастарын реттейді. Сондай-ақ ҚР-сының «Еңбек туралы» конституцияға негізделеді және осы Заң мен қызметкерлердің жекелеген санаттарының еңбек қатынастарын реттейтін нормалары осы Заңның нормаларынан кем бола алмайтын өзге де нормативтік құқықтық актілерден тұрады. Егер конституцияда заңда және Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шарттарда өзгеше  көзделмесе осы Заңның күші ҚР-сының аумағында еңбек қызметін жүзеге асыратын шетелдіктерге және азаматтығы жоқ адамдарға да қолданылады. Және де әркімнің де өзінің еңбек құқықтарын іске асыруға тең мүмкіндіктері бар. Егер де шет ел азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар өздерінің еңбек қатынастарын Қр-сының аумағында жүзеге асырса және заңда конституцияда, ҚР бекіткен халықаралық шарттарда басқаша көзделмесе еңбек қатынасына қатысушыларға мемлекеттің араласуын шектеп көптеген бостандықтар беріледі.

Еңбекке қатысатын  жас мөлшері, яғни жеке еңбек шартын он алты жасқа толған адамдармен жасауға жол беріледі. Ал  жұмысқа қабылдаудың ең

төменгі шегі ата-анасының біреуінің  келісімімен 14 жастан басталады. Сондай-ақ табиғи және климат жағдайларына байланысты бүкіл күнтізбелік жылдан немесе айдан аспайтын белгілі бір кезең (маусым) ішінде жұмыс атқаратын қызметкерлер маусымдық қызмкеткерлер болып танылады. Мұндай қызметкерлерді жұмысқа қабылдау кезінде қызметкердің оған тапсырылатын жұмысқа сәйкестігін тексеру мақсатымен сынақ белгіленбейді. Сондай-ақ жұмыс беруші мен өзінің материалдарымен және өзіндегі немесе жұмыс беруші бөлетін немесе жұмыс берушінің қаражаты есебінен сатып алынатын жабдықтарды құрал-саймандармен тетіктерін пайдалана отырып жұмысты үйінде өз еңбегімен орындау туралы жеке шартын жасасқан адамдар үйде жұмыс істейтін қызметкерлерге жатады.

Қызметкерлердің өзге де санаттарының еңбек қатынастарын реттеуге осы заңға және қызметкерлердің  жекелеген санаттарының айқындайтын өзге де заң актілерге сәйкес жүзеге асырылады.

Кәсіпорындағы еңбек ақыны ұйымдастыру үнемі  өзара байланысты және өзара тәуелді  элементтермен атап айтқанда тарифтік жүйемен еңбекті нормалаумен  және еңбек ақы төлеудің түрлерімен анықталады. Тарифтік жүйе еңбекті сапасына қарай бағалауға, нормалау жұмсалған еңбек төлемін есепке алуға ал тәртібін анықтауға мүмкіндік береді. Тарифтік жүйе жұмысшыларға еңбек ақыны ұйымдастырудың негізгі ретінде қызмет етеді. Сонымен қатар жұмысшылардың біліктілігіне еңбек ақы төлеу түрлері мен маңызына тәуелді түрде құрылады.

Тарифтік жүйеге мыналар кіреді:

- Бір күнге  немесе бір сағатқа төленетін  еңбек ақыны анықтайтын тарифтік  ставка

- Әртүрлі жұмыстармен  біліктілігімен разрядтары арсында  еңбек ақының қатынасын көрсететін тарифтік сетка

- Тарифтік сеткаға  сәйкес жұмыс пен жұмысшының  разрядтарын анықтауға болатын  тарифтік біліктілік анықталады.

Қарапайым жұмыстарды орындау 1-ші разрядты жұмысшының тарифтік ставкасы бойынша төленеді. Басқа  разрядтағы жұмысшылардың ставкасы бұл көлемінен олардың еңбек біліктілігін деңгейіне былайша айтқанда тағайындалған тарифтік разрядқа немесе белгіленген тарифтік разряд әрбір өндірістік операцияға әрбір жұмысқы тағайындалады. Сондықтан тарифтік ставка орындау уақыт нормасын есепке ала отырып кесімді бағаларды есептеуге пайдаланады.

Кәсіпорындар еңбек ақы төлеу түрлерімен жүйелерін тарифтік ставкаларымен окладтарымен жүйесін құрудың негізі болып ҚР Үкіметі белгіленген «Ең төменгі еңбек ақы» есептеледі. Анығырақ айтқанда заң негізінде белгіленген орташа айлық жұмыс уақытының  ұзақтығы мен ең төменгі  еңбек ақыдан барып 1 разрядтың сағаттық тарифтік ставкасының ең төменгі мөлшері және орташа айдағы жалақы уақыты тарифтік ставканың ең төменгі мөлшерімен есептеледі. Тарифтік кестеде тарифтік еңбек ақының кесімді және мерзімді еңбек ақы деп аталатын еңбек ақының түрлері бойынша есептелетін жұмысшы қызметкерлерге қарастырған тарифтік еңбек ақы мөлшері 1 сағатқа белгіленеді. Ол уақыт мөлшеріне немесе өндірілетін өнім көлеміне және орындалатын жұмыс көлеміне қарай бағасын анықтауға пайдаланады.

Кесімді еңбек  бағасы белгілі тарифтік баға бойынша 1 сағатқа белгіленген еңбек ақы  мөлшерін сол сағатта өндірілген өнім көлеміне немесе орындалған жұмыстың мөлшеріне бөлу арқылы табылады.

 

 

 

 

 

 

1 – сурет. Еңбек ақы есептеудің түрлері мен жүйелерінің үлгісі

Еңбек ақының түрлері

 

 

Кесімді еңбек ақы

Мерзімді еңбек ақы

 

 

 

 

 

Жай   мерзімді

Сыйлықтық мерзімді

 

Жүйелері

 

 

 

Жанама кесімді

Аккордтық жүйесі

Үдемелі кесімді

Жай кесімді

Кесімді сыйлықты жүйесі

 

 

 

 

1.2 Ұйымның өндірістік-экономикалық

көрсеткіштеріне  сипаттама

 

Жауапкершілігі  шектеулі серіктестігі “САДУ”  баспахана  үйі Қазақстан Республикасының  заңына сәйкестеліп құрылған, ұйымда қатысушының мүддесі мен мақсаты, өнім шығарудың сапасы мен табысына байланысты сәйкесті түрдегі баспахана қызметін көрсетеді.

Баспахана 1999 жыл ашылған. Серіктестіктің негізгі қызметтері:

Баспахана; редакция баспасы; жарнама ақпараттық қызметі; аудармашылық қызмет көрсету, жұмысты орындау.

Ішкі экономикалық қызметі Қазақстан Республикасының заңына сәйкес ұйымдастырылған, Қазақстан Республикасының заңында тыйым салынбаған

басқа да қызметтерді жүзеге асырады.

Баспаханада әртүрлі бөлімшерлері бар, соның  ішінде ең негізгі 3 бөлімі бар: өндіріс бөлімі; бас механик қызметі; бухгалтерия;

1. Өндіріс бөлімі екі цехтан тұрады: түптеу цехы және басып шығару цехы.

  Түптеу цехы бірнеше учаскеден  тұрады, соның ішінде крикадель  учаскесі, ширпотреб учаскесі, бүктеу  учаскесі, материал қоймасы, дайын  өнім қоймасы.

Ал  басып шығару цехында афиша учаскесі, дайын өнім учаскесі, басып шығару учаскесі, компьютер учаскелері жұмыс істейді.

 Бас механик  қызметіне саниетхникалық қызмет  көрсету, электриктер, және құрал-жабдықты  жөндеу цехы кіреді. Бұдан бөлек  үш бөлімшелері бар, олар кіші қызмет көрсетушілер: асхана, күзетшілер және құрылыс учаскелері болып табылады.

• Қажетті көлемде өнімді тиімді жолмен шығару үшін цехтар арасында, ал цех ішінде, учаскелер арасында белгілі пропорциялар болуы керек. Бұл пропорционалдыққа дұрыс құрылым арқылы жүзеге асырылады.

2. Бухгалтерияда: бас бухгалтер; материалдық жағындағы бухгалтер; еңбекақы жөніндегі бухгалтер; қаржы жөніндегі бас мамандар жұмыс істейді.

Бас механик эксплуатациялық жұмыстар мен құрал-жабдықты, техникалық жабдықтарды  қамтамасыз етіп, профилактикалық құралды жөндеп, жұмыс жоспарын тексеріп отыруды ұйымдастырады.

Бас бухгалтер  өндірістегі бухгалтерлік есепті кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметіне және экономикалық материалды пайдалануға және қаржы ресурстарына бақылау жасайды. Қаржы түсімінің есебін есептеп, тауарлы-материалдың бағасы мен өнімді өткізуді есептеп отырады, сонымен қатар кәсіпорының қаржы шаруашылық нәтижесі, қаржылық есептеу мен несиелік операцияларын, кәсіпорын жұмыскерлерінің еңбекақысын есептейді, мемлекеттік сақтандыру, әлеуметтік сақтандыру қорына, әлеуметтік зейнетақы және басқа да қорларға есеп береді. Жалпы өндірістің шығарған өнімінің, пайдасы мен шығындарын, баланс активтеріне, банктің несие пайызын, салық төлемдерін, өндіріс орнын жалға беру  жылу энергиясы, байланыс телефоны және басқа да салықтар мен төлемдерді төлеп, кәсіпорынның жалпы ақшалай қаражатына жауап беріп, қажетті мекемелерге  айдың аяғында есеп беріп отырады. Және де тауарлы материалдық құндылығы мен қаржы жағдайының шығынын, ақшаның жетіспеушілігіне, кәсіпорын банкрот болып қалмауы үшін жауап береді.

Материалдық бухгалтердің міндеті - шығарылған өнімдерді, шығыны мен пайданы есептеп, есеп беріп отыруы болып табылады.

Жалақы  бухгалтері жұмысшылар мен қызметкерлерге ай сайын берілетін еңбек ақыны есептеп, төлеп және басқа да ақшалай төлемдерді қабылдап отырады. Бұл кәсіпорында өнімді тек тапсырыс арқылы өндіргендерін шығарады, сол тапсырыс бергендердің ақшалай қаражаттарын қабылдайды.

Қаржы және еңбек нормасының маманы, экономист еңбек нормасын есептеп, кәсіпорынның жұмысшы қызметкерлерінің жұмыс істеген уақытын, шығарған өнімін және жұмыс стажына, разрядына орай еңбекақыларын есептейді. Кәсіпорынның ай сайынғы шығарған өнімін есептеп, ақша қаражатының түскен пайдасы мен шығындарының нәтижесін есептеп, жылдың соңында жылдық есеп береді.

Кәсіпорында цех, участок жұмысшы-қызметкерлерінің еңбекақысы мерзімді және кесімді болып  екіге бөлінеді, еңбекке қатысты  коэффициенті, қосымша еңбекақы, негізгі  еңбекақы, кесімді-сыйлықты, мерзімді сыйлықты, болып есептеледі.

ЖШС “САДУ” өндірістік-экономикалық жағдайын оның қаржылық есеп беру көрсеткіштерінен байқауға болады. Қаржылық есеп берудің маңызды нысаны қаржы-шаруашылық қызметі туралы есеп беру болып табылады. Ол негізінен табыстар мен шығындар жайлы    мәліметті    құрайды.    Табыс  - бұл    активтің    өcyiн       немесе     міндеттемелердің

	Көрсеткіштер  атауы	өткен жыл 2003 жыл	Eceптi жыл 2004 жыл	Өсу қарқыны  Сома                     Пайыздық                              көрсеткіші
1	Өнімді  өткізуден түскен табыс (мың тг.)	52916495	75408778	22492283	142,
2	Өнімнің өзіндік құны (мың тг.)	31231381	47890636	16659255 .	153,3
3	Жалпы табыс (мың тг)	21685114	27518147	5833028	126,8
4	Кезең шығындары (мың тг.)	14109443	22169222	8059779	157,1
5	Салыққа дейінгі табыс (мьщ тг.)	4969929	7978310	3008381	160,5
6	Таза  табыс (мың тг.)	3418950	5584817	2166867	163,3
7	Негізгі құралдар	77035220	1164024	76871180	1,5
	орташа  жылдық құны (мың тг.)
8	Қор кайтарымы	6,86	6,47	-0,38
9	Қор сыйымдылығы	0,14	0,15	0,01
10	Актив айналымы	0,14	0,15	0,01
11	Сату  табыстары , %	0,06	0,07	0,01
12	Актив пайдалылығы	0,16	0,21	0,5
13	Актив орташа құны	21141490	26566271	5424881