Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру

  8.Ұйымның басшыларына  бухгалтерлік есептің көрсеткіштерін  таныстыру, яғни  салық міндеттемелерін  есептелуі туралы.

  9.Ұйым басшылығында  бухгалтерлік шешімдердің толық  білмеуі салдары. 

    Ұйымды басқару  тәртібінде бухгалтерлік есептің  негізі қызметі -басшылыққа  қалай  басқарады және қаржылық нәтижелері  туралы ақпараттарды таныстарыды.

     Кіші кәсіпорындара  бухгалтерлік есепті ұйымдастыру  ірі және орта кәсіпкерліктерге  қарағанда біршама ерекшеліктерге  ие: (қосымша 1)

1.   Бухгалтерлік қызмет  қызметкерлерінің еңбек бөлінісінде  азғантай немесе толық қатысуы.  Кіші кәсіпкерлік субектілері  көбінесе бухгалтерлік есепті  жүргізуде 2 түрін қолданады:

- бухгалтерлік қызметті  өзіндігінен  бөлімше құрылымы  негізінде құра алады;

- бухгалтерлік есепті  жүргізуді бір ғана мамандығы  бар тұлғаға  яғни бухгалтерге  жүктейді.

     Қарап отырсақ  кәсіпкерлікті зерттеу барысында  бухгалтерлік қызметтің жұмысын  бір бухгалтер ол бас бухгалтер  болады кей кездері оның көмекшісі  де болуы мүмкін. Бір кездері  контрагенттер көлемінің саны  көп, өндірілген өнің номенклатурасы  кең болса әр қызмет бойынша  бөлім жмыскерлерінің штаты болыады.  Бухгалтерияда біршама жұмыскерден  тұратын өзіндігінен бір бөлім  құрылымы жұмыс жасайды.  Бұл  жағдайда әр бір жұмыскерде  шоттар жаспары болады, сол бойынша  ақпараттар жинайды, аналитикалық  және синтетикалық  есепті шоттарда  бейнелейді. Бұл бағытта қарағанда,  кіші кәсіпкерліктің бухгалтериясы  біршама бақылау функциялары  кеми бастайды. Яғни, бір бухгалтерге  бөлінген жұмыс,  екінші қызметкердің  қызметтерінің жұмыстарының орындалғанын  бақылай алмайды. Сондықтан, оларды  топтастыру барысында бухгалтерлік  есепте біршама қателік тәуекелдері  туындайды, Сондақтан, жұмысшылар  арасында еңбектің бөлінуі кіші  кәсіпкерлікте бухгалтерлік жұмысты  ұйымдастырудың негізі кемшілігі  деп айту орынсыз. Осыдан екі  мәселе туындайды:

-  бір жағынан, бас  бухгалтер жұмысшылардың еңбек  бөлістірудегі мақсаты бөлінген  жұмыс көлеміне әр біреуіне  жауапкершілікті көтеруге тырысады.

- екінші жағынан,кіші  кәсіпкерліктің жұмыс істеу спецификасы  болып, орташа білімді жұмыскерді  алу орынсыз, себебі есептің  шағын әр түрлі шаруашылық  операциялар көлемін күнделікті  орындау маңызыды болып есептеледі.

  2. Бас бухгалтердің  немесе басқа жұмысшының бухгалтерияда  (бухгелтерияда өздігінен бөлім  құрылымы) функцияларды орындауы  тән емес, орта және ірі кәсіпкерлікте  өздігінен бөлімше негізінде  жүреді. Кіші кәсіпкерікте бухгалтерге  кадрлық есептің ұйымдастырылуы, заңнамалық сұрақтар, жобаларға  келісім-шарттар дайындау, құжат  пакеттерін дайындау, несиелер алу немесе басқа да қарыздық құралдар, бизнес-жспарларды құру, қаржылық менеджменттің функцияларын орындау т.б. негізгі міндет болып табылады. Бұл жерде мынадай жағдай орын алады, кіші кәсіпкерлікте осындай көп жақты  функциялады орындау үшін жан-жақты жоғары білімді мамандарды тартуға тура келеді.

3.    Салық заңнамасының  бухгалтерік есепті жүргізудегі әсері (қосымша 2).   Қаржылық және техникалық мүмкіншіліктердің шектеулілігі бір уақытта салықтық, басқарушылық және қаржылық есепті жүргізуді талап етеді, кіші кәсіпкерлікте көп жағдайда бір жағына басымдылық беріледі, тәжрибе жүзінде қарасақ ол салықтық жағы болып табылады.

4.  Субектілер үшін  бухгалтерлік есептің автоматизациялың  стандартты программалық комплекстерін   мүмкіншіліктерімен ерекшеліктерін  қолдану. Бұл программаның өнімі  бухгалтерлік жұмыстардың көлемін  төмендетуге апарады. 

     Кіші кәсіпкерлік  субектілері бухгалтерлік есепті  бухгалтерлік есеп туралы заңмен  бекітілген бірыңғай методологиялық  құжат негізде жүргізеді. 

     Кіші кәсіпкерлік  субектілерінде бухгалтерлік есепті  жүргізуде негізгі элемент болып  есепті жүргізудің негізгі формасын  таңдауы болып табылады.                                      Бухгалтерлік есептің заңнамасы  бойынша келесі нұсқалар ұсынылады:

-  бухгартерлік қызметті  құрылымдық бөлімшелер ретінде  құрып оны бас бухгалтердің  басқаруы ретінде;

-  штатты бухгалтер  мамандар  ретінде құру арқылы;

- келісім-шарт негізінде  бухгалтерлік есепті жүргізуде  орталықтанған бухгалтерияны, мамандандырылған  бухгалтерлер негізінде құрылымдық  бөлімшелерді құру;

-  бухгалтерлік есепті  өздігінен жүргізуге болады.

     Кіші кәсіпкерлікте  шаруашылық операцияларды жүргізуде  келесі  құжаттар ұсынылады:

-  бірінші ретті құжаттар  формасының есебін қабылдау;

-  ведомоствалық формаларды  қабылдау;

- өз бетінше құрастырылған  реквизиттерді міндетті түрде  бухгалтерлік есептің қарастырылған   заңнамаларына сәйкес және де  бухгалтерлік есепте көрініс  табатын жүргізілетін шаруашылық  операцияларды шынайы қамтамасыз  ету.

     Кіші кәсіпкерлік  бухгалтерлік есеп жүргізудің  формаларын тиісті органдар белгіленген  жұмыскерлердің көлеміне, өздерінің  өндірістік және басқару қажеттілік  деңгейіне қарай өз бетінше  таңдайды. Кіші кәсіпкерлік субектілері бухгалтерлік есеп регистрлерін өздерінің жұмыстарына сәйкес өз бетінше ыңғайлы етіп қолданады. Бұдан міндетті түрде өз тәртібін ұстануы тиіс:

-   бірыңғай бухгалтерлік  есепті жүргізудің методологиялық  негізде ұсынып бұл принцип  негізінде бухгалтерлік есептің  екі жақты жазу  есептеуін ұсыну;

-  аналитикалық және  синтетикалық есептің арақатынасының  байланысын анықтау;

-   барлық шаруашылық  операцияларды бухгалтерлік есеп  регистрлерінде бірінші реттік  құжаттар негізінде көрсету;

- бірінші ретті құжаттарды  жинақтап бірнеше көрсеткіштерді  кіші кәсіпкерліктің шаруашылық  қызметінде бухгалтерлік есептілікті  құрастыру барысында жүйелеп  бақылауға алу.

     Кіші кәсіпкерлік  субектілері келесідей бухгалтерлік  есеп формаларын қолдануына болады:

-   мемориалды-ордерлік  формасын;

-   есептің журнал-ордерлік  формасын;

-   кіші шаруашылық  жүргізуші кәсіпкерліктерге жураналды-ордерлік  есеп формасын;

-  кіші кәсіпкерліктің  бухгалтерлік есепті жүргізу  үлгілерінде қарастырылған  бухгалтерлік  регистрлерін қолдана отырып  жеңілдетілген бухгалтерлік есеп  формаларын таңдауына;

- кіші кәсіпкерлік субектілеріне  ұсынылған бухгалтерлік есеп  жүргізудің қарапайым формаларын  таңдауына;

- кәсіпкерліктің кіріс  және шығыс есеп кітабын және  салық салудың жеңілдетілген  системасын қолдануына болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2 Кіші кәсіпкерлікте  есеп саясатын ұйымдастыру.

     Кіші кәсіпкерлік  субектілері үшін бухгалтерлік  есеп саясатын қолдана отырып  салық салудың тәртібіне сәйкес  келесідей ерекшеліктерді анықтауға  болады:

  1.  Бухгалтерлік есеп  жүргіздің әсеріне қарай:

  а).  Табысқа салынатын бірыңғай салық – бухгалтерлік есептің көрсеткіштері негізінде салықтардың минималды есеп айырысу мөлшерін бекіту;

  б).  жеңілдетілген салық салу тәртібі –салық салудың және шаруашылық операциялардың көлеміне (кәсіпкерлік бухгалтерлік есепті жүргізуіне немесе жүргізбеуіне қарай, салық салудың көлемі кірісті болса).

  с). бірыңғай салық салудың тәртібі – бұл кәсіпкерліктің табысқа шығуына байланысты салық салуы болады.

  2.  Кірістер және  шығыстарды тану әдістері таңдау. Бухгалтерлік есеп және салық  есебінде шаруашылық қызметінің  деректерін есептеу әдісімен  қолдану көрсетіледі. Бірақта  кіші кәсіпкерлік субектілерінің  бухгалтерлік есебін жүргізуде  кірістер және шығыстарды анықтауды  кассалық әдіс пайдаланады. Кассалық  тәсіл бойынша табыс сомасы, ақша  қаражаттар сатушының шотына  нақты келіп түскенде ғана  танылып есепке алынады.

  3. Негізгі құралдардың  және амортизацияның пайдалы  уақыт қорын есептеудің әр  түрлі әдістерін қолдану. Бухгалтерлік  есепте амортизация есептеудің  келесі әдістері пайдаланады:

  а)  құнды біркелкі  есептен шығару әдісі. 

  б)  азайтылған қалдық  әдісі.

  в) өндіріс бірлігінің  әдісі (амортизацияны орындалған  жұмыстардың көлеміне үйлесімді  бөлу).

     Салық төлеушінің  мүлік обектілеріне таңдалған  амортизациялық есептеу әдістері  барлық есепті кезеңде өзгермейді. Кәсіпкерлік қолдануына болады:

-  төмендетілген амортизация  нормаларын;

-  тағайындалған коэфиценттермен;

-  міндетті тағайындалған  коэфициенттермен.

     Сондықтан   бірыңғай салық салудың және  бухгалтерлік амортизация есептеудің  түзу сызықты әдісі маңызды  болып табылады. 

  4.  Бухгалтерлік есепте  негізгі құралдар құнының орнатылған  лимитінде бір уақытта шығындардың  4 құны есептен шығарылады. Есеп  саясатының орнатылған негізгі құралдардың обектілерінің құны 100 000 тг бірлігінен немесе лимитінен кем болмауы керек, осыдан техникалық қызмет көрсету және жиі жөндеуіне байланысты өндірістік шығындар (сатуға байланысты шығындар) есептен шығарылады.        

     Кіші кәсіпкерлік  субектілерінің есеп саясаты  келесі жағадайларды жасауға  бағытталған: 

-   шынайы қаржылық  есеп көрсеткіштерін алу;

- бастапқа ақпараттарды  алуда оның айналымдылығымен  есептілікті құрастыруда минималды  шығындарды қалыптастыру;

-   бухгалтерлік кадрларды  жүргізуде тиімділігін қамтамасыз  ету. 

     Қазіргі нарықтық  экономика жағдайында шаруашылық  операциялардың айтарлықтай бірнеше  түрлері жіктеліп қаралады. Кәсіпкерліктің  бірнеше типті түрлері болады  және әр біреуі күнделікті  бірнеше жағдайларға ұрынып отырады.  Кіші кәсіпкерлік субектілердің  шаруашылық қызметінде экономикада  болып жатқан нормативті құжаттарының  бәрін қарау жағдайы мүмкін  емес. Кез келген кәсіпкерлік  өздерінің қаржылық жағдайларына  байланысты ерекшеліктерін таңдап  алуы керек (жүргізуіне және  басқаруына, басқару құрылымына, қызметтің  түрімен көлеміне, өткізетін операциялардың  спецификасына, клиенттермен әрекеттесу  формасына, клиенттермен әрекеттесу  мүмкіншіліктеріне, қазіргі айналым  құралдарын қолданудың мүмкіншіліктеріне  және де т.б.). Мынау шаруашылық  қызмет жағдайында бухгалтерлік  есепті жүргізудің әдістерін  және барлық тәсілдерін жүргізудің  қажеттілігін туғызады.

     Кіші кәсіпкерлік  субектілері бухгалтерлік есебін  және есептілікті жүргізуде шығындалады.  Сондықтан да бір жағынан есеп  процестерімен байланысты шығындарды  төмендетуге тырысады, екінші жағынан  – кәсіпкерлікте есепті қалыптастырып,  тиімді бухгалтерлік кадрларды  жүргізе отырып минималды шығындар  деңгейіне дейін жететін шешімдерін  қамти алады.     

     Кіші кәсіпкерлік  субектілерінің есеп саясаты  – бухгалтерлік есеп әдістерімен  процедураларының жиынтығы. Кіші  кәсіпкерлік субектілері қызметінің  қаржылық нәтижелерінің мүмкіншіліктеріне  байланысты тиімді әдістермен  процедураларды таңдауы тиіс.

     Халықаралық  қаржылық есептіліктің стандарттары  тәртібі есеп саясатының қаржылық  есептілікті құрастырудың нақты  принциптерін, негіздерін, мәмілелерін,  іс-тәжрибелерімен заңнамаларын  айқындап береді.

     Есеп саясатында  кіші кәсіпкерлік субектілері  есептілікті жүргізуде және құрастыруда  ерекше құқықтары бар: 

- пайдаланушының алынған  нәтижелері негізінде есептілік нысандарын тапсырудың амалдары түсіндіріледі;

- ерекше шаруашылық операциялардың нысандарын құрастыру негізінде қызметінің жағдайына байланысты  пайдаланушыға мүмкіншілік беріледі. 

     Кіші кәсіпкерлік  субектілерінің есеп саясатының  құрастыруына көптеген факторлар  әсер етеді, соның ішінде:

- қызметінің ортасы;

- кәсіпкерліктің көлемі (шығарылылған өнім көлемі, дайын  өнімді өткізу көлемі, қызметкерлердің  орташа тізімдік саны); қызметінің  ерекшелігі (технологиялық, коммерциялық, қаржылық, басқарушылық);

- кадрлық қамтамасыз  етуі (қызметкерлердің біліктілігінің  дейгейі соның ішінде бухгалтердің);

- техникалық-бағдарламалық  қамтамасыз ету қолдануы.

- шаруашылық жағдайлары (нарықта өндірілген тауарлардың  жағдайы, серіктестіктерді таңдау  және баға қоюдағы еркіндігі,  нарықтық инфрақұрылымдардың дамуы  және барлық салық жеңілдіктер).

     Кіші кәсіпкерлік  субектілерінің есеп саясаты  былай құрастырылуы керек яғни  бухгалтерлік есеп  реттелген, орынды, нақты және шынайы ақпараттарды қалыптастыру. 

     Бухгалтерлік  есепті жүргізуде есеп саясатын  қалыптастыруда бірнеше қадамдар  қарастырылған:

- шаруашылық қызметтің  деректерін топтастыру әдісі;