Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру

Мазмұны

Кіріспе

  1. Кіші кәсіпкерлікті  ұйысдастыру негізі.

  1.1 Кіші кәсіпкерліктің экономикадағы мәнімен рөлі.

  1.2 Кіші кәсіпкерліктің  шаруашылық нысандары 

  1.3 Маңғыстау облысының  кіші және орта кәсіпкерлігінің  дамуы және жағдайын талдау.

  2. Кіші кәсіпкерліктің  бухгалтерлік есебін жүргізу.

  2.1 Кіші кәсіпкерліктің  бухгалтерлік есебін ұйымдастыру.

  2.2 Кіші кәсіпкерлікте  есеп саясатын ұйымдастыру.

  3. Кіші және орта  кәсіпкерлікте бухгалтерлік ұйымдастыруды  жетілдіру. 

  3.1      Кіші  бизнесте бухгалтерлік есепті  ұйымдастыруда туындайтын негізгі  мәселелер және жетілдіру жолдары

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

     Кіші кәсіпкерлік  қазіргі нарықтық экономиканың  ең негізгі салаларының бірі  болып саналады. Оның дамуы жаңа  құрылған жұмыс орындарын, тауар  нарығының қызмет көрсетуін, экономикалық  белсенді халықтың біраз бөлігі  дербес табыс көздерінің пайда  болуына,  бюджеттік шығындарға  деген әлеуметтік жүктемелерді  төмендетуге дейін апарады. 

    Кіші кәсіпкерліктің  негізгі ерекшелігі: шаруашылық  саладағы қызметінің мақсаты  - табыс табу, экономикалық еркіндік, инновациялық мінездемесі, нарықта  тауарларды өткізу және қызмет  көрсету, басқару шешімдерін қабылдаудың  жеңілділігі және жеделділігі,  шаруашылық қызметін жүзеге асыру  кезінде  біршама төмен шығындар, алғашқы капиталды енгізуде ең  төменгі қажеттілік, меншікті капиталдың  айналымдылығы айтарлықтай жоғарылығы  болып табылады.

    Кіші кәсіпкерліктің  негізгі рөлі болып, ол жаңа  жұмыс орындарының бірталай санын  қамтамасыз етеді, нарыққа жаңа  тауар өнімдерін енгізеді, көптеген  үлкен кәсіпорындардың мұқтаждықтарын  қамтамасыз етіп, нарыққа арнаулы  тауарларын шығарады. Бұдан басқа  республикалық және аудандық  бюджеттерді  қалыптастыруда  және мемлекеттің жалпы ішкі  өнімінің құрылуында  кіші кәсіпкерліктің  үлесі айтарлықтай маңызды болып  саналады.

    Қазақстанмен  өзара байланысты қазіргі нарықтық  даму кезеңінде осы тақырыпты  зерттеу өзекті болып табылады.    

    Зерттеу жұмысының  өзектілігі. Нарықтық қатынастардың  тез дамуы барысында уақытында  басқару шешімдерін  қабылдап  отыру маңызды. Ол үшін кіші  кәсіпкерлік субектілері бухгалтерлік  есепті жүргізе отырып алуға  болатын толық және нақты ақпараттар  қажет.  Кіші кәсіпкерлікте бухгалтерлік  есепті жүргізуде және қаржылық  есептілікті қалыптастыру әдістемесімен  байланысты сұрақтарды шешуде  өзектілік туындайды. Негізгі  факторлар болып, бухгалтерлік  есептің даму үдерісін және  кіші кәсіпкерікте есептілікті  құрастыруда ұйымдық-экономикалық  және құқықтық негізде  жұмыс  істеуін жетілдіру өзекті болып  табылады.      

     Ғылыми-зерттеу  жұмысының мақсаты. Кіші кәсіпкерлік  субектілерінде есеп жүргізудің  әдістемесін және есеп жүргізуде  туындайтын мәселелерін анықтап  оның жетілдіру жолдарын табу. 

     Осы мақсатқа  жету үшін мынадай міндеттер  қойылған:

   • кіші кәсіпкерлік  субектілерінде бухгалтерлік есепті  жүргізудің нормативтік-құқықтық  негіздерін  толық зерттеу;

   • кіші кәсіпкерлік  субектілерінде бухгалтерлік есеп  жүргізудің әдістемесін зерттеу;

   • кіші кәсіпкерлік  субектілерінде бухгалтерлік есепті  ұйымдастыруды және есеп саясатын  зерттеу;

   • кіші кәсіпкерлік  субектілерінде бухгалтерлік есепті  жүргізуде туындайтын мәселелер;

   • кіші кәсіпкерлік  субектілерінің бухгалтерлік есепті  жүргізуді дамыту және жетілдіру  жолдарын анықтау.

       Осы  міндеттемелердің шешімдері кез  келген кіші кәсіпкерлік басшыларына  өзекті, олардың нақты шешімдерінің  жолдары бухгалтерлік есептің  тиімді тәртібін құру арқылы  және кәсіпкерлікті тиімді басқаруы  үшін өте маңызды.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Кіші кәсіпкерлікті  ұйымдастыру негізі.

1.1 Кіші кәсіпкерліктің  экономикадағы мәнімен рөлі.

     Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға өту барысында кіші және орта кәсіпкерлікті дамыту негізгі орынды алады. Кіші кәсіпкерлік көптеген жоғары инвестицияларды талап етпейді және айналым құралдарының  жоғары жылдамдығын қамтамасыз етеді, экономикалық қайта құрылымдау мәселелерін тез және үнемдеп шеше алады. Қазақстан экономикасының тұрақсыздығы жағдайында нарықта тұтыну тауарларын толтырып қалыптастыруда ресерстары шектеулі болып табылады. Кіші кәсіпкерліктер тұтыну сұраныстары өзгергенде соның есебінен тұтыну нарығында тепе-теңдікті қамтамасыз етіп оперативті әсертигізуге мүмкіншілігі бар. Кіші кәсіпкерлік жаңа жұмыс орындарын ашып, жұмыссыздық мәселелерін шеше алады.  Ол бәсекелі ортаны қалыптастыруда үлесін тигізеді.

     Кіші кәсіпкерліктің мінездемесі болып:

 1) заңнамалық еркіндік;

 2) меншікті капиталымен кәсіпкерлікті басқарады немесе меншікті серіктестіктер мақсатымен кәсіпкерлікте кіріс алу;

 3) субектінің шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштерінің көлемі шағын: жарғылық капитал, активтерінің мөлшері, айналымының көлемі (пайда, табыс);

 4) қызметкерлердің көлемі шағын.

     Кіші кәсіпкерлікке  мыналар тән:

 1) Нарық талабына тез бейімделу;

 2) мамандандырудың жоғарғы деңгейі;

 3) келешек бағыттарға ресурстарды жұмылдыру мүмкіншіліктері.

Кіші кәсіпкерліктің негізгі  әлеуеті ұдайы өндіріс болып  табылады.                Кіші кәсіпкерліктің өндірістік мүмкіншілігі тура қолдағы ресурстарына байланысты. Оған келесілерді жатқызамыз:

- техникалық ресурстары  – өндірістік жабдықтануы;

- материалдық ресурстары  – шикізаттармен материалдар;

- кадрлық ресурстары –  кадрлардың саны және біліктілігі;

- ақпараттық ресурстары  – ішкі ортасы;

-  қаржылық ресурстары  – қаржылық құралдарды қолданудың  мөлшері;

- басқару ресурсы –  шешімдер қабылдау таңдау, жоспарлау  тәртібі, есеп, бақылау және тағы  басқалары;

- уақытша ресурстар. 

     Қазіргі таңда  кіші кәсіпкерлік әлеуетін бағалауда  бірнеше жүрістері қабылданады.  Олардың ішінде:

- салыстырмалы жүріс,  бірнеше кәсіпкерліктер арасында    салыстырылып қаралады;

- шығынды жүріс, кәсіпкерліктің мүліктерін бағалаумен байланысты болып табылады.

     Кәсіпкерлікті  бағалау құралы көрсетілген жүрістерге  сәйкес екі топқа бөлуге болады:

     Бірінші топ  құралына бухгалтерлік пайдалардың,  рентабелділік нормаларының, өтімділігіне, ішкі пайдалардың нормаларына  анықталып негізделеді. Бұл топ  құралдарын қолданғанда қаржылық  есептіліктің талдауына немесе  кәсіпкерлікте біршама уақытқа  ақша ағынын үлгілеуге негізделеді.  Бұл топтың көрсеткіштері отандық  кіші кәсіпкерлікті тиімді басқаруда  қолданады. 

     Екінші топтың  құралдарына кәсіпкерліктің құнын   және кәсіпкерлікті қолданудың  бағалауда анықталатын, олардың  сапалық критерилері  кәсіпкерліктің  құнының мөлшерін анықтау ұсынылады.  Сонымен қатар құндардың түрлері  ажыратылады: ішкі, нарықтық, инвестициялық,  баланстық, арендалық. Бұл жүрістер  шет елдердің тәжрибесінде қабылданған. 

     Сонымен кез  келген кіші кәсіпкерліктің интегралдық  әлеуетінің мінездемесі, тек қана  өздері мүмкіншілктердің тәртіптерін  және нақты мәселердің шешімдерін  шешудің қабілеттілігін анықтайды.   

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2 Кіші кәсіпкерліктің  шаруашылық нысандары.

     Нарықтық экономика  жүйесінде әртүрлі меншікке негізделген  кәсіпорындардың ұйымдық – құқықтық  нысандары жұмыс істейді. Кез  – келген кәсіпорынның құқықтық  негізі кәсіпкерлік болып табылады.

     Кәсіпорынның  ұйымдық - құқықтық нысаны келесілермен  анықталады:

  • жарғылық қордың  қалыптасу тәртібімен;

  • кәсіпорын міндеттемелері  бойынша жауапкершілік дәрежесімен; 

  • меншік нысанымен.

     Қазақстанда  кәсіпорындардың барлық ұйымдық  – құқықтық түрлерінің   құқықтары  мен мүмкіндіктері бірдей және  заңдық тұрғыдан кепілдендірілген. Бірақ, кәсіпорындардың әрқайсысысының  өз артықшылықтары мен кемшіліктер  бар.

     Заңды тұлғалар  коммерциялық және коммерциялық  емес кәсіпорындар нысандарында  құрылуы мүмкін. Коммерциялық ұйымдарға  шаруашылық серіктестіктер, өндірістік  кооперативтер, акционерлік қоғамдар, мемлекеттік кәсіпорындар жатады. 

     Заңды тұлғаны  құру үшін құрылтай құжаттарын: жарғы мен құрылтай келісім  – шартын  әзірлеу қажет. 

     Жарғыда келесідей  ақпарат көрсетіледі:

  • ұйымның ұйымдық  – құқықтық  нысаны;

  • фирмалық аталуы;

  • орналасқан жері; аты көрсетілген қатысушылар  тізімі, орналасқан жерлері, мекен-жайлары,  банктік реквизиттері (егер құрылтайшысы  заңды тұлға болса), немесе төлқұжат  бойынша аты, берілген жері  мен уақыты, құжаттың берілген  мәліметтері (егер құрылтайшы  жеке тұлға болса);

 • қызмет ету аясы  мен мақсаты;

 • жарғылық капиталдың  мөлшері туралы мәліметтер, құрамы  мен қалыптасу тәртібі, басқару  мен бақылау органдарының құзіреттілігі; 

 • пайда мен зияндарды  бөлу тәртібі; 

 • қайта құру мен  жою тәртібі және шарттары.

     2006 жылы дара  кәсіпкерлер қызметінің тәртібін  анықтайтын «Жеке кәсіпкерлік  туралы» ҚР Заңы өз күшіне  енді. Аталған заң бойынша «Жеке  кәсіпкерлікті қорғау мен қолдау  туралы», «Шағын кәсіпкерлікті  мемлекеттік қолдау туралы» және «Дара кәсіпкерлік туралы» заңдар өз күштерін жойды деп танылды.

     Өз қызметін  жүзеге асыру барысында, дара  кәсіпкерлерден және басқа да  шаруашылық субъектілерден кез  – келген шаруашылық субъектілері  үшін орындалуы міндетті болып  табылатын еңбек және зейнетақы  заңнамасының, міндетті әлеуметтік  сақтандыру туралы заңнаманың, сыртқы  экономикалық қызметті ұйымдастыру,  валюталық бақылау, бухгалтерлік  есепті ұйымдастыру туралы заңнамасының  және басқа да заңнамалық актілердің  ережелерін ұстану талап етіледі.  Дара кәсіпкерлерге қылмыстық  заңнама,  банкроттық туралы заңнама  ережелері қолданылады.     

     Дара кәсіпкерлер  өздерінің қызметін реттейтін  және құзіретіне кіретін мәселелер  бойынша мемлекеттік құзырлы  органдармен және жергілікті  атқарушы органдармен жарияланатын  нормативтік актілердің ережелерін  ұстанулары қажет. 

     Қазақстан  Республикасының Конституциясында  «...әркімнің кәсіпкерлік қызмет  еркіндігіне, өз мүлкін кез  – келген заңды кәсіпкерлік  қызмет үшін еркін пайдалануға  құқығы бар. Монополистік қызмет  заңмен реттеледі әрі шектеледі.  Шынайы емес бәсекеге тыйым  салынады» деп ерекше атап  көрсетілген.

     Жеке кәсіпкерлік  – бұл жеке кәсіпкерлік қызметке  негізделген және жеке кәсіпкерлік  субъектілерінің атынан, олардың  тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен  жүзеге асырылатын, табыс табуға  бағытталған, жеке кәсіпкерлік  субъектілерінің ынталы қызметі. 

     Дара кәсіпкерлік  – жеке тұлғалардың өз меншігіне  негізделген, олардың тәуекелімен  және өз мүліктік жауапкершілігімен  жүзеге асырылатын, табыс табуға  бағытталған жеке тұлғалардың  ынталы қызметі.

     Дара кәсіпкерлік  – өзіндік және бірлескен кәсіпкерлік  түрінде жүзеге асырылатын жеке  кәсіпкерліктің бір түрі болып  табылады.  

     Жеке кәсіпкерлік  меншік құқығында өзіне тиесілі  мүлік негізінде (немесе мүлікті  пайдалануға және иеленуге мүмкіндік  беретін құқық негізінде) бір  жеке тұлғамен жүзеге асырылады.  Жеке тұлға өзіндік кәсіпкерлікті  жүзеге асыру үшін ерлі –  зайыптылардың жалпы мүлкін пайдаланған  жағдайда, оған олардан  келісімін  алу қажет. 

     Бірлескен  кәсіпкерлік бірнеше дара кәсіпкерлерге  тиесілі жалпы мүлік құқығы  (немесе мүлікті бірігіп пайдалануға  және иеленуге рұқсат ететін  құқық негізде) болуына байланысты  жүзеге асырылады. Бірлескен кәсіпкерлік  қызмет түрлері:

- ерлі – зайыптылардың  жалпы бірлескен меншігі негізінде  жүзеге асырылатын ерлі – зайыптылардың  кәсіпкерлік қызметі;

- шаруа (фермерлік) қожалығының  жалпы бірлескен меншігі негізінде  немесе жекешелендірілген тұрғын  үйге деген жалпы бірлескен  меншік негізінде жүзеге асырылатын  отбасылық кәсіпкерлік;

- ҚР азаматтық заңнамасына  сәйкес жалпы үлестік меншік  негізінде жүзеге асырылатын  қарапайым жай серіктестік.

     Осылайша, дара  кәсіпкерлер тек шағын және  орта кәсіпкерлік субъектілеріне  ғана жатқызыла алады.