Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп

 

 

 

 

 

 

 

Кесте -1

 

Касса бойынша жүргізілетін бухгалтерлік есеп операцияларының негізгі корреспонденциясы

 

Шаруашылық операциялар  мазмұны	Дебет	Кредит
1	2	3
Өндірілген өнімдерді  сатудан қолма-қол келіп түскен ақша қаражаттары	2731	3010
Алынуға тиісті жал төлемі кассаға келіп түсті	2731	1280
Келіп түсуге тиісті жолдағы ақша қаражаттары кассаға келіп түсті	2731	1020
Тауарларды сатудан  қолма-қол келіп түскен ақша қаражаттары	2731	3010
Артық тұрған материалдарды  сатқаннан қолма-қол келіп түскен ақша	2731	6220
Жұмысшы қызметкерлерге артық төленген еңбекақы сомасы кассаға қайтарылды	2731	1250
Есеп беруге тиісті адамдардың бұрын аванс ретінде алып,жұмсамаған сомасы кассаға қайтарылды	2731	1250
Жарғылық қорды толтыру  үшін үлес қосушылардан қолма-қол келіп  түскен ақша	2731	5110
Заңды тұлғалар мен жеке адамдардың берешек қарызы кассаға қабылданды	2731	1250,1280
Енщілес, тәуелді серіктестіктердің  берешек сомасы кассаға келіп  түсті	2731	1220-1240
Кассаға банк және банктен  тыс мекемелердің несиелері келіп  түсті	2731	3010-4030
Алынған материалдық  емес активтердің құны кассадан төленді	2731-2735	2731
Алынған құнды қағаздардың  құны кассадан төленді	1150	2731
Сатып алынған материалдық  құндылықтардың құны кассадан төленді	1311-1317	2731
Өнімдерді сату және әкімшілік  шығындары кассадан төленді	7110,7210	2731
Келіп түскен тауарлардың  құны кассадан төленді	1330	2731
Кассадан есеп айырысу  немесе валюталық шотқа ақшалай  түскен түсімдер аударылды	1031,1032	2731
Субъектінің сатып алған  өз меншігіндегі акциясын қайта сатудан  түскен табыс кассаға қабылданды	2731	5210
Акционерлер мен үлес қосушыларға есептелінген дивидендтер  сомасы кассадан төленді	3030-3031	2731

 

 

Кесте-1 жалғасы

 

1	2	3
Жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелінген еңбекақы сомасы кассадан төленді	3350	2731
Субъектінің лауазымды  тұлғалар алдындағы борышы кассадан төленді	3360	2731
Құнды қағаздарды сатуға байланысты шығындар кассадан төленді	7413	2731
Есеп беруге тиісті адамдарға  кассадан төленген сома	1250	2731
Субъектінің кассасынан жұмысшы қызметкерлерге берілген несие  сомасы	1250	2731
Кассадан жұмысшы қызметкерлердің депонеттелген(уақытында алмаған) еңбекақы сомасы төленді	3390	2731
Банк немесе банктен  тыс мекемелерден алынған несиелер сомасы кассадан қайтарылды	3010-4030	2731

 

 

2.1 Кассадағы  шетелдік валюта түріндегі қолма-қол  ақшаның есебі

 

Шетел валютасымен есеп айырысуды жүргізген кезде субъектілер 1030 шотын ашады. Валюта кассасындағы есеп субъект кассасындағы операцияларға ұқсас жүргізіледі, тек оның айырмашылығы мынадай: кіріс және шығыс касса ордерлеріне, касса кітабында қаражаттар сомалары шетел валюталарымен және теңгеге айналдырылған түрінде көрсетіледі.

Валюта кассасы үшін жеке касса кітабы ашылады. Валюта операциялары үлкен көлемде жүргізілген кезде  жеке машинограммалардың және басқа  да есеп регистрлерінің жүргізілуі мүмкін.

Валюта түскен кезде 1030-шоты дебеттеледі де және мына төмендегі шоттар кредиттеледі:

 1032-“Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма-қол ақша” шоты – валюта шотынан валюта түскен кезде;

1211-“Алынуға тиісті қарыздар” шоты – кассаға алынған валюта түсімінің сомасына;

6250-“Бағам айырмашылығынан түскен табыс” шоты – тиісті шетел валюталарына қатысты теңге бағамының құлдырауы жағдайындағы бағам айырмашылықтарының сомасына;

1250-“Қызметкерлер мен басқа да адамдардың қарыздары” шоты – есеп беретін адамдардың кассаға өткізілген валюта түріндегі сомаларына.

Валюта кассасынан валюта берген кезде  – 1030-шот кредиттеледі және мына төмендегі шоттар дебеттеледі:

 1250-“Қызметкерлер мен басқа да адамдардың қарыздары” шоты – есебіне берілген шетел валютасының сомасына;

 1032-“Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма-қол ақша” шоты – валюта шотына өткізілген валюта сомасына;

 7430-“Бағам айырмашылығы бойынша шығыстар” шоты – тиісті валюталарға қатысты теңге бағамының көтерілуі нәтижесінде болған бағам айырмашылықтары сомасына.

 

 

2.2  Субъектінің оперативтік кассасындағы қолма-қол ақшаның есебі

 

Қоғамдық тамақтандыру мен бөлшек сауда кәсіпорындарының ерекшелігіне байланысты олардан түсетін  түсімнің басым көпшілігі қолма-қол  ақша қаражаттары бойынша түсетіндіктен, оларға оперативтік кассасының есебін жүргізуге тура келеді. Оперативтік касса, әдетте, сауда залында орналасады.№1034  6 тамызда шыққан Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысына сәйкес, қолма-қол ақшамен есеп айырысатын барлық шаруашылық жүргізуші субъектілердің Ережесі бекітілген. Аталған ережеде тыңшылық жадысы бар бақылаушы кассалық машинасын (ТЖБКМ) енгізуді ұсынған болатын.

Кассалық аппараттарды міндетті түрде  салық органдарында тіркеуден өткізеді.Оны  тіркеуден өткізу үшін келесідей  құжаттарды ұсыну керек: арыз, заңды  тұлғаның мемлекеттік тіркеуден өткені туралы куәлігінің көшірмесі, БКМ (бақылаушы кассалық машина) поспорты, қолма-қол ақшаны тіркейтін журналы т.б. Салық органдары арыз бланкісінің дұрыс толтырылғанын және БКМ-ның белгіленген талапқа сәйкес келетіндігін тексеріп есепке қояды, сосын ТЖБКМ-на карточкасын береді. БКМ-ның пайдалану мерзімі біткен соң салық органына қайтарылады. БКМ қондырған кезде салық органының өкілетті инспекторы тыңшылықты жадында сақтайтын қондырғыға пароль енгізеді. Пароль шаруашылық жүргізуші субъектінің тіркеуден өткен салық органдарында сақталады.

         Ақша операциялық  кассаға түскен кезде 2731”Операциялық кассадағы қолма-қол ақша” аралық шоты дебеттеледі және мына шоттар кредиттеледі:

 3010-“Дайын өнімдерді сатудан түскен кіріс”, 6410-“Көлік ұйымдарының жүктер мен жолаушылар тасымалы жөніндегі қызметтерінен түскен табыс” шоттары және басқа да шоттар-кассаға алынған түсімнің сомасына;

1211- “Алынуға тиісті қарыздар” шоты – сатып алашылар мен тапсырыс берушілердің кассаға алынған сомаға.

 Кәсіпорын кассасына  түскен түсімді өткізгенде – 2731 шоты дебеттеледі де, ал 2731 шотының “Операциялық кассадағы қолма-қол ақша” субшоты кредиттеледі.

 

 

 

 

 

3. Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі

 

 

Банкі шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен де ашылуы мүмкін. Банк келісім бойынша ағымдағы немесе корреспонденттік шоттарын ашқан кезде, шот иесінің пайдасына келіп түсетін ақшаны қабылдауды, оның өзіне немесе үшінші тараптарға тиесілі ақша сомаларын аудару жөніндегі ұйғарамын орындауды және басқа да қызмет түрлерін көрсетуді өз міндетіне алады. Банк шоттары бойынша жасалған келісім-шарты келесі мәліметтерден тұрады: реквизиттері, келісім мәні немесе келісім-шарттың жасалған нәрсесі, салық қызметі органдары берген салық төлеуші-шот иесінің тіркеме нөмірі, банктің көрсететін қызметінің шарты және оларды төлеу тәртібі. Келісімде жақтар тарапынан келісілген басқа да жағдайлар қарастырылуы мүмкін.

Банк пен Қазақстан Республикасының  резиденті – заңды тұлға мен  оның жекелеген құрылымдық бөлімшесі  арасында келісім жасау үшін: қойылған қол үлгілері және мөр таңбасы бар құжаты клиенттің салық есебіне қойылғанын растайтын, салық қызметі органдары берген, белгіленген үлгідегі құжаты, аудандық еңбек және халықты әлеуметтік қолдау бөлімі берген шаруашылық жүргізуші субъектінің Қазақстан Республикасының Зейнеткерлік қорына жарналар төлеуші ретінде тіркелгендігі жөніндегі фактісін растайтын белгіленген үлгідегі құжаты, мемлекеттік тіркеуден өткендігін растайтын, өкілетті органдар берген белгіленген үлгідегі құжаттың көшірмесі немесе оған теңестірілген құжаттың көшірмесі, ҚР заң тәртібімен бекітіліп, куәландырылған құрылтайшылық құжаттың көшірмесі тапсырылады.

Банкте жинақ шоттарын ашқан  кезде, банктер салымдарды салушылардан қабылдауға келісім-шартта көрсетілген  тәртіпте, оларға марапаттау төлеуге және әрекет етіп тұрған заң актілері мен келісім-шартта қарастырылған тәртіпте және келісілген жағдайында салымдарды қайтаруға өз міндетіне алады.

Егер де банкте шот иесінің пайдасына  жаңылыс аударылып кеткен ақша қаражаттарының фактісі анықталса, онда ол сол қаражаттарды шот иесіне хабарламай-ақ қатесін жөндеуге құқылы. Бірақ бұл жағдай келісім-шартта қарастырылғаны жөн.

Банктегі шоттардың көшірмесін беру келісім-шартқа сәйкес банктер  арқылы жүзеге асырылады. Банк шот иесіне олардың есеп шоттарының көшірмелерін беру қызметін электрондық тәсілмен, егер бұл келісімде қарастырылған болса, арнайы адам жұмсау арқылы жүзеге асырылады. Банк шот иесіне олардың есеп шоттарының көшірмелерін беру қызметін электрондық тәсілмен, егер бұл келісімде қарастырылған болса, арнайы адам жұмсау арқылы атқаруға құқылы. Банктердегі есепшоттары бойынша операцияларды тоқтату Қазақстан Республикасының заңына сәйкес, шот иесінің ақша қаражаттарының жұмсалынбауына немесе алуға тыйым салу құқығы бар өкілетті органдардың тиісті шешімдерінің негізінде жүзеге асады. Банкідегі есепшоттары бойынша операциялардың жаңартылуы осы шешімдерді қабылдаған тиісті органдардың жазбаша хабарландыруының немесе қаулыларының негізінде жүзеге асырылады.

Жаңадан ашылатын заңды  тұлғалар Қазақстан Республикасының заңына сәйкес жарлық капиталын төлегенін қуаттайтын құжаттарды ұсынуы тиіс, ол үшін банк келісім-шарттың негізінде оларға уақытша жинақ шоттарын ашады. Ал мемлекеттік тіркеуден өткен соң заңды тұлғаға ағымдағы шоттар ашады.

Банкі шоттары оның иесінің  өтініші бойынша жабылады.

Заңды тұлға – шот  иесін тарату немесе қайта ұйымдастыру  кезінде, немесе заңды тұлғаның шотын  бір жылдан астам, ал жеке тұлғалардың  шотына үш жылдан астам кезеңде ақша келіп түспеуіне байланысты банкі  шоттары жабылады, ал басқа жағдайда оны жабуға тыйым салынады.

Банкідегі есепшот жабылғаннан  кейін субъект осы жөнінде  он күндік мерзім ішінде шот иесінің  банкідегі есепшоты жабылғандығы туралы хабарлама жасалуы тиіс.

Есепшоты жабылған кезде  сондай-ақ иесінің аты немесе есепшоттың нөмірі өзгергенде – шот иесі қолдарындағы пайдаланбаған чектерді банкіге қайтаруы керек.

 

Кесте-2

 

Есеп айырысу шоты бойынша жүргізілетін бухгалтерлік есеп операцияларының негізгі корреспонденциясы

 

Шаруашылық операциялар мазмұны	Дебет	Кредит
1	2	3
Есеп айырысу шотына субъектінің  жарғылық қорын толтыру мақсатымен үлес қосушылардан келіп түскен сома	1031	5110
Сатып алушылардан жіберілген өнім, көрсетілген қызмет, істелген жұмыстар үшін келіп түскен сома	1031	1211,1220-1240
Есеп айырысу шотына вексельден келіп түскен сома: негізгі берешектердің қарыз сомасы; есептелінген пайыздар.	1031 1031	1212 1270
Есеп айырысу шотына жалға алушылардан  пайдаланғаны үшін түскен қаржы	1031	6110,6120,1270
Жалға алушылардан жалға алып пайдаланғаны үшін есептелінген пайыз сомасы есеп айырысу шотына келіп түсті	1031	6110,6120
Есеп айырысу шотына кассадан келіп  кіріске алынған сома	1031	2731
Басқа да берешектерден қарызын  өтеу үшін келіп түскен сома	1031	1280
Есеп айырысу шотына келіп кірістелген  банк несиесі	1031	3010
Есеп айырысу шотына банктегі арнайы шоттан келіп түскен сома	1031	1062
Есеп айырысу шотына келіп кірістелген  банктен тыс мекемелердің несиесі	1031	3020

 

 

 

Кесте-2 жалғасы

1	2	3
Есеп айырысу шотына келіп түскен акциялардың дивидендтері	1031	6110,6120
Есеп айырысу шотына облигациялардан  пайыз түрінде келіп түскен табыстар	1031	6110,6120
Есеп айырысу шотына келіп түскен ұзақ мерзімді инвестициялар дивидендтер  сомасы	1031	6110,6120
Есеп айырысу шотына құнды қағаздарды сатқаннан келіптүскенсома	1031	6213
Кәсіпорынның өз акциясын қайта  сатудан есеп айырысу шотына келіп  түскен табысы	1031	5210
Жолдағы деп есептелінген ақша қаражаттарының есеп айырысу шотына келіп түсуі	1031	1020
Бюджетке төленген салық сомасының  артығы есеп айырысу шотына қайтарылды	1031	3110,3130,3140
Есеп айырысу шотына келіп түскен атқарушы органдардың субсидиялары	1031	6230
Бағасы есеп айырысу шотынан  төленіп кіріске алынған материалдық  емес активтер	2731-2735	1031
Құны есеп айырысу шотынан төленіп  кіріске алынған негізгі құралдар	2411-2415	1031
Құны есеп айырысу шотынан төленген монтаждауды қажет ететін бөлшектерді  кіріске алу	2415	1031
Негізгі табынды толтыру үшін жас  малдарды бағып өсіруге кеткен шығындар есеп айырысу шотынан төленді	2415	1031
Ағымдағы айдың қысқа мерзімді жалдық міндеттемесі есеп айырысу шотынан төленді	7110,7210, 8471,3390	1031
Материалдарды қосалқы бөлшектерді  сатып алу үшін алдын ала аванс  ретінде есеп айырысу шотынан  төленген сома	2911	1031
Қызмет көрсетушілерге, орындаушыларға істейтін жұмыстары үшін алдын ала аванс ретінде есеп айырысу шотынан төленген ақша қаражаттары	1612	1031
Алынған құнды қағаздардың құны есеп айырысу шотынан төленді	1150	1031
Банк және банктен тыс мекемелерден алынған несиелер есеп айырысу шотынан  қайтарылды	3010-4030	1031
Үлес қосушыларға, акционерлерге  есептелінген дивиденд сомасы есеп айырысу  шотынан төленді	3030-3031	1031
Заңды тұлғалар мен жеке адамдардан ұсталынған табыс салығы есеп айырысу  шотынан бюджетке аударылды	3110,3140	1031
Қосылған құнға салынған салық сомасы есеп айырысу шотынан бюджетке аударылды	3130	1031
Сақтандыру компаниясына сақтандыру төлемі есеп айырысу шотынан аударылды	3410	1031
Әлеуметтік салық сомасы есеп айырысу  шотынан бюджетке аударылды	3140	1031