Балаға керегі – ойын. Ең мағыналы пайдалы мектебі, бар қызығы – ойын. Ойында бала көрген–білгенін екшейді, үйренгенін нығайтып бекітеді

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер

 

1. Усова А.П. Роль игры в организации жизни и деятельности детей. «Дошкольное воспитание», 1965, №10.
2. Нагибин Ю. Азбука подвига. М.: Просвещение, 2002.
3. Ядышко В.И., Сохин Ф.А.  Мектепке дейінгі педагогика. А.: «Мектеп», 1982.
4. «Өзін-өзі тану» пәні бойынша жалпыға міндетті мемлекеттік стандарты.- Алматы: «Бөбек» ҰҒПББСО, 2006.
5. ҚР бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы. – Қарағанды 2006.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Балалар өмірін ұйымдастыру және тәрбиелеуді  жоспарлау циклограммасы

(ІІ сәбилер тобы) (1 аптаға)

 

Балалар өмірін ұйымдастыру және тәрбиелеу
Күн тәртібінің үлгісі және  қысқаша  мазмұны	Дүйсенбі	Сейсенбі	Сәрсенбі	Бейсенбі	Жұма
	«Денсаулық» «Қатынас» «Әлеуметтік орта»	«Таным» «Шығарма шылық» «Әлеуметтік орта»	«Денсаулық» «Қатынас» «Әлеуметтік орта»	«Таным» «Шығарма шылық»	«Денсаулық» «Қатынас» «Таным» «Әлеуметтік орта»
«Сәлеметсіңдер ме, балалар!» Таңертеңгілік қабылдау. Жаттығу. Гигиеналық шаралар. Таңғы ас. Топтық қарым-қарым-қатынас: қызықты қысқа  және ұзақ мерзімді іс-әрекеттерін  бірігіп жобалау. Ойындар, ұйымдастырыл ған оқу іс-әрекетіне дайындық.	«Сәлеметсің бе, балабақша!» ертеңгілік шеңбері  «Таза қолдар» ойын жаттығуы «Жау, жау, жаңбыр!»	«Сәлеметсің бе, жаңа күн!» ертеңгілік шеңбері  Еңбек тапсырмалары Табиғат бұрышының мекендеушілері мен бөлме өсімдіктерін күтіп-бағу	«Біз біргеміз!» ертеңгілік шеңбері  «Су, су, беті-қолымды жу» ойын жаттығуы «Түрлі-түсті сақиналар» ойыны	«Біздің достарымыз» ертеңгілік шеңбері  Еңбек тапсырмала ры: үстел үстін жабдықтауға  көмектесу «Үлкен және кішкентай» ойын жаттығуы	«Біз өсеміз!» ертеңгілік шеңбері  «Тісімізді тазалаймыз» ойын жаттығуы «Гараж құрылысын жүргізейік» жобасы «Қатты — ақырын» дидактика лық ойыны
«Ойнайық та, ойлайық» (кесте бойынша ұйымдастырыл ған оқу іс-әрекеті)	Технология лық карталар: 1. Қоршаған ортамен таныстыру   «Таным» 2. Мүсіндеу «Шығарма шылық» (сабақтардың саны бойынша)	Технология лық карталар: 1. Тіл дамыту «Қатынас» 2. Дене шынықтыру  «Денсаулық»	Технология лық карталар: 1. Матема тика «Таным» 2. Жапсыру  «Шығарма шылық»	Технология лық карталар: 1. Қазақ тілі «Қатынас» 2. Дене шынықтыру  «Денсаулық» 3. Көркем әдебиет  «Әлеуметтік  орта»	Технология лық карталар: 1. Сурет салу  2. Музыка «Шығарма шылық»
«Табиғат аясында» Серуенге дайындық. Серуен. Табиғатпен таныстыру, ойындар, еңбек. Серуеннен қайту. Гигиеналық және шынықтыру шаралары.	Күнді бақылау  «Лақтыр — қағып ал», «Автомобильдер»  қимылды ойындары Еңбек: Жапырақтар ды жинаймыз «Таны және ата» диактикалық ойыны  «Құмдағы жолдар мен өрнектер»  ойын жаттығуы «Киім жинауды үйренеміз» ойын жаттығуы	Желді бақылау  «Өз орныңды тап» қимылды ойыны  Еңбек: өсім діктерге су құямыз «Әлияны киінуге үйретеміз» дидактикалық ойыны «Қолымызды жақсылап жуайық» ойын жаттығуы	Бұлттарды бақылау  «Кімнің жүгіргісі келеді», «Бұлақтан секіріп өтейік» қимылды ойындары Еңбек: қоқыс жинайық  «Мамықты үрле» дидактика лық ойыны Сумен ойнау Су шашқышпен ойнау	Тірі объектіні бақылау «Аю апанының жанында» қимылды ойыны  «Таны және ата» дидактика лық ойыны  Еңбек: Құстарға жем шашайық  «Әлияны шешінуге үйретеміз» дидактика лық ойыны	Ауа-райын бақылау  «Масаны ұстап ал» қимылды ойыны Еңбек: Бақшадағы көкөністерді жинаймыз «Таны және ата» дидактика лық ойыны  Сумен ойнау: су құйылған ыдысқа жеңіл  заттарды салу
«Тәтті ұйқы»	«Міне, адамдар ұйқыға жатты…» өлеңін оқу	Бесік жырын айту	«Ұйықтай тын уақыт болды…» тақпағын оқу	Релаксация жаттығулары (сипалау, ұрғылау, бетке сурет салу)	«Түн болды, барлығы ұйқыға жатты…»  өлеңін оқу
«Ұйқымызды ашайық»  Ояну. Шынықтыру шаралары.	Бет, қол, мойынды салқын сумен жуу  артикуляция лық жаттығу жүргізу	Қолды салқын сумен жуу  Көзге арналған жаттығулар жүргізу	Ауызды және тамақта салқын сумен  шаю Тіс тазалау, қызыл иекке  массаж жасау	Қарама-қарсы ауа ванналары Нүктелі  массаж жасау	Дымқыл жолмен жалаңаяқ жүру Ояну жаттығуын жүргізу
«Алақай! Ойын!»  Сюжеттік - рөлдік, шығармашылық және дидактикалық ойындар. Серуенге дайындық, серуен, қимылды  ойындар. Серуеннен қайту. Гигиеналық және шынықтыру  шаралары. Балалардың еркін өзіндік іс-әрекеті.	«Сабын көпіршік тері» «Шағылыс қан күн сәулесі» ермек ойыны  «Отбасы» сюжетті-рөлді ойыны «Кім не істейді» дидактика лық ойыны (етістіктер) «Өз үйіңді тауып ал»,  «Бір төбешіктен бір төбешікке» қимылды ойындары	«Бауырсақ» ертегісі бойынша   сахналау іс-әрекеті  «Түстері бойынша қойып шық» дидактикалық ойыны «Бөлмені жабдық тайық» дидактикалық ойыны «Маған қарай жүгіріңдер» «Тауық пен балапандар» қимылды ойындары	«Көңілді доп» спорттық ойын-сауығы «Қуыршақты жуындыру үшін не керек» дидактика лық ойыны «Не жасырын ғанын тап » «Соқыр теке» қимылды ойындары	А.Бартоның «Кір-қожалақ қыз» шығармасын оқу,  қыздың мінез-құлқын, тазалық  ережелерін талқылау «Көлемі бойынша орналастыр» дидактика лық ойыны  «Ауыз үйдегі тышқандар» «Құлыншақ қа су бер» қимылды ойындары	«Гараждағы машиналар» сюжетті-рөлді  ойыны   «Не өзгерді?» дидактика лық ойыны «Пирамида құрастыр» дидактика лық ойыны  «Жасырын бақ», «Ұстап ал да, домалат» қимылды  ойындары
«Ертеңге дейін...»  Балалармен, ата-аналармен қарым-қатынас. Балалардың өздігінен ойыны.	«Менің отбасым» фотосурет терін қарау, талқылау Табиғат бұрышында ғы еңбек: өсімдіктердің ірі  жапырақты өсімдіктердің шаңын  сүрту  «Мейіріммен ата» дидактика лық ойыны	«Ғажайып қапшық» дидактикалық ойыны «Шырша құрастыра мыз» дидактикалық ойыны И.Токмакова ның «Орман жиегіндегі шыршалар» өлеңін оқу	«Ғажайып гүл» бояулармен жұмыс жасау «Мейіріммен ата» дидактика лық ойыны (сын есімдер)	«Мозаика», «Гүлді құрастыр» үстел  үсті ойындары . Табиғат бұрышында ғы еңбек: балықтарға, құстарға жем  шашу «Мен және менің отбасым» дидактика лық ойыны	«Ненің үйі қайда?», «не қалай  айғайлай ды?» дидактика лық ойындары «Кім көңілді, ренжулі, ашулы?» ойын жаттығуы

 

8-қосымша

 

Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің технологиялық картасы

(ІІ сәбилер тобы)

 

«Шығармашылық»  білім беру саласы

Тақырыбы: «Ғажайып себет»

Бөлімдері: мүсіндеу

Мақсаты: сәбилерді  алақан арасына салып домалақтап және сопақшалап илеу дағдыларына үйретуді  жалғастыру.

Қостілділік компонент:: Көкөністер – овощи

                                          Қызанақ – помидор

                                          Қияр – огурец

 

Іс-әрекет кезеңдері	Тәрбиеші әрекеті	Балалардың іс-әрекеті
Мотивациялық-қозғаушылық	Үлкен және кішкентай көжектердің  келуі (ойыншықтар).	Сәбилер көжектердің келгеніне қуанады.
Ұйымдастыру-іздестіру	Ғажайып сәт: «Көжектердің ғажайып себеттермен  келуі» Үлкен көжектің себетінде нағыз қияр мен қызанақ. Кішкентай көжектің себеті бос. Мүсіндеу тәсілдерін көрсету.	Сәбилер қызығушылық танытады. Себетті, оның ішіндегі нәрсені қарайды. Сәбилер көжектерге көмек көрсеткілері келеді Сәбилер көкөністерді мүсіндейді
Рефлексивті-түзетушілік	Барлық мүсінделген көкөністерді көжектің ғажайып себетіне салуды ұсынады.	Сәбилер көжекке көмектескендеріне  қуанады. Ойын бейнелерімен қоштасады.

 

Күтілетін нәтиже:

Нені біледі: көкөністерді және олардың атауларын;

Қандай түсініктерді игерді: ұжымда жұмыс істеуді;

Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: өзіне таныс заттардың (көкөніс) пішінін ермексазды алақан арасына салып домалақтап (қызанақ) және сопақшалап (қияр) илеуді.

 

 

 

 

 

 

Қиял туралы жалпы ұғым</strong>

 

<strong>

</strong>

 

Қиял дегеніміз  — сыртқы дүние заттары мен  қүбылыстарының субъективтік образдарын қайтадан жаңартып, өндеп, бейнелеуде көрінетін, тек адамға ғана тән психикалық процесс: «...барлық жан қуаттарын (рухани күштерді) тек қиял ғана өзіндік  сақталатынсөзімдік заттарды модельдендіре  алады» (әл-Фараби). Адамда қиял пайда  болған кезде ми қабығында бүрын  жасалған уақытша байланыстар түрлі  комбинацияларға туседі де, жаңа нәрселердің  бейнесі туып отырады. Уақытша байланыстарды  қайта жасап, өндеу процесінде екінші сигнал жүйесі шешуші рөл атқарады.

 

Адамдардың  қиялына тән кейбір ерекшеліктерді төмендегіше топтастыруға болады:

 

 

 

1) әр адамның  қиял ерекшеліктері оның жеке  қызығулары мен қасиетгеріне, алдына  қойған мақсатына байланысты  болып келеді. Бүл арада суды  аңсап шөлдеген жолаушының қиялы  мен екі-үш күннен кейін емтихан  тапсыратын студенттің машинасының  тетігін жетілдіруді ойлап жүрген  инженердің қиялын салыстырып  көруге болады;

 

2)  қиялдың  мазмүны мен формасы адамның  жас және дара ерекшеліктеріне  де, білім тәжірибесіне де байланысты. Мәселен, көргені де, түйгені де  көп, өмір тәжірибесі мол, әр  тарапты білімі бар ересек  адамның қиялы мен енді ғана  өмірге аяқ басайын деп түрған  жеткіншектің қиялын бір өлшемге  салуға болмайды;

 

3)  қиял  адамның    өскен    ортасына, этностық ерекшелігіне, табиғат,  жер-су қоршауына байланысты да  көрініп отырады. «Жаратылыстың  қүшағында,—деп жазады М. Жүмабаев, — меруерт себілген көк шатырдың астында, хош иісті жасыл кілем үстінде, күнмен бірге күліп, түнмен бірге түнеп, желмен бірге жүгіріп, алдындағы малымен бірге өріп, сары сайран далада түрып өсетін қазақ баласының қиялы жүйрік, өткір, терең болуға тиісті».

 

4) қиял адамның  барлық психикалық құбылыстарымен  ұштасып жататын процесс. Мәселен,  алға қойған мақсатты жоспарлап,  жүзеге асырудың жолдарын іздестіру  қиялсыз мүмкін емес. Бұл - қиялдың  ерікпен байланысына жақсы мысал.  Қиялдың ойлау процесінде  алатын  орны  ерекше.   Өйткені  ойлау  белсенділігі адамды шығармашылық  әрекетке жетелейді. Ал ондай  әрекет қиялдың өте күшті дамуын  қажет      етеді. Ойлау   мен   қиял   бір-бірімен   тығыз   байланысты. Жан қуаттарының   осы   екеуі  де   мәселені   шешуге,   сұраққа жауап беруге  қатысады.  Бірақ қиялда мәселені  шешудің өзіндік  ерекшелігі  болады.   Қиял   —  мәселені   суреттеу, жанды  көрініс  арқылы  шешсе,  ойлау оны тірі  суретсіз  жалпылай, ұғым, пікір,   тұжырым  түрінде шешеді;

 

5)  адам  қиялы еңбек процесінде,    іс-әрекет      үстінде  жарыққа шығып, дамып отырады.  Мұндағы негізгі  шарт: саналы   мақсаттың   болуы,   болашақты   болжай алу, істейтін еңбектің  нәтижесін күні бүрын көре  білу, яғни оны өңдеп, өзгертіп, елестете алу — адам қиялына  тән негізгі белгілер. Қиялда  адамның дүние жөніндегі әр  түрлі таным-түсінігі әртүрлі  формада қиюласып, жаңа сапаға  ие болады. Қиял бейнелері адам  қажеттігінен тәуелді бола түрып,  оны белсенді кызметке итермелейді,творчестволық  ісіне күш-жігер қосады. Қиял тек  теориялық және практикалық қызметте  ғана емес ол адамның бүткіл  рухани өмір жүйесінде елеулі  орын алады. Кісінің өмір жолы, жеке басының ойдағыдай дамуы,  даралық қасиеттері, іс-әрекетінің  қүрылымы, өмір салтының қалыптасуы  мүнсыз мүмкін емес. Адам санасының  жануар психикасынан басты айырмашылығы  адамда            ойлаумен   қатар қиял   әрекетінің   олғандығында.

 

Айдаһардың  бейнесін Италияның атақты суретшісі  Леонардо да Винчи қиял арқылы былайша  суреттейді: «Көкжал аңшы иттің не жай иттің басын аламы , оған басқа  мысықтың көзін саламыз, құлағы үкінікі  болады, мұрыны тазынікі секілді, қасы арыстандікі, самайы — әтештікі, мойны  суда жүзетін тасбақанікі сияқты». Осы бейненің өзі шындықта бар  нәрселерді топтастыру арқылы туып отыр. Бірақ осы топтастыру нәтижесінде  келіп шыққан тұтас образдың өзін көре білу үшін адамға ең күшті, өрен жүйрік қиял қажет.

 

Қиял процесінің адам әрекетінің қандай саласында болмасын зор маңызы бар. Қиялдың өзі осы  әрекет арқылы өзгеріп, дамып отырады.

 

Тіпті бала қиялындағы фантастикалық образдардың  өзі де оның танымын кеңейтетіндігі, қоғамдық тәжірибені меңгеруге жағдай жасайтыны, мұның өзі баланың  психологиясына қатты әсер ететіні  байқалады. А. П. Чехов «Үйде» деген  әңгімесінде осы жайлы өте  жақсы көрсеткен. Шылым шегіп  әдеттенген жеті жасар балаға ешбір  сөз әсер етпей қойған. Бірде әкесі  оның қиялына әсер етуді ойлайды. Ол баласына мынадай әңгіме айтады: «Кәрі патшаның патшалыққа мұрагер  болатын жалғыз ғана ұлы болыпты,—  өзі дәл сен сияқты кішкентай  бала екен. Өзі жақсы бала екен. Еш уақытта өкпелемейді, ерте жатады, столдағы нәрселерге тимейді екен... өзі ақылды болыпты... Оның бір ғана кемшілігі  — шылым тартады екен... Патшаның баласы шылымнан көкірек ауру болып  жиырма жасында өліпті. Қаусаған ауру шал ешбір қолғанатсыз қалыпты. Мемлекетті басқарып, сарайды қорғайтын ешкім болмапты. Жау келіп, шалды өлтіріп, сарайды қиратып тастапты, сонымен, енді бақша да, шие де, құстар да, қоқыраулар да қалмаған...». Эмоциялы әсерге толы осы әрекеттің оған күшті әсер еткендігі сонша, бала «қараңғы терезеге ойланып сәл қарап отырып, селк етті де, мұңайған дауыспен: — Мен енді шылым тартпаймын...— деді» ...

 

Қиялдың адам қажетіне асуы, оның шындықпен байланысты болып келуі адамға ерекше қанат  бітіріп, оның ілгері өрлеуіне себепші  болады. Халық «Қыран жетпеген жерге  қиял жетеді» деп өте тауып  айтқан. Бір кезде талантты орыс ғалымы Қ. Э. Циолковский (1857-1935) космосқа ұшуды армандап еді. Космос кораблімен аспан әлеміне тұңғыш жол салған Ю. Гагарин мен қазақ ғарышкері  Тоқтар Әубәкіровтің және басқаларының ерліктері осындай шындықпен  тығыз байланысты қиялдың іске асуы болып табылады.

 

 

 

 

 

 

Қиял түрлері

 

 

 

Қиял актив, пассив болып екіге бөлінеді. Қиялдық  бүтіндей пассивтік түрінің шегі - түс көру. Түс көрудің физиологиялығын  жан-жақты түсіндіріп берген И. П. Павлов болды.

 

Ұйқы кезінде  ми клеткаларының бәрі тежелмейді, кейбір бөлімдері қозу жағдайында болып  жүмыс істей береді. Мидың мүндай бөліктерін «күзетші пункт» деп атайды. Осы «күзетші пункттердең біздің бүрын қабылдаған, көрген, естіген, қолға үстап, дәмін татқан заттарымыздың  бейнелері мида қайтадан «тіріледі». Түсте небір ақылға сыйымсыз образдардың  жасалатыны белгілі. Өйткені бүл  кезде мидағы сигнал жүйелерінің  арасындағы байланыс әлсірейді, мүнда  негізінен бірінші сигнал жүйесі ғана қызмет істейді. Екінші    сигнал    жүйесінің    қызметі    толық    тежелуге үшырайтындықтан, адамның ойлау  қабілеті өте төмен болады. Сөздік сигаалдардың әсер етпеуі мида кездейсоқ  образдардың пайда болуына жағдай жасайды да, соның нәтижесінде  түске қайдағы «кереметтер» кіреді. И. М. Сеченов осындай түстерді «болған  әсерлердің болып көрмеген қиысулары» деп сипаттаған. Түсте реалдық  образдар мен нәрселердің фантастикалық  түрде қосылуынан ғажайып образдар жасалады. 

 

Үйқы кезіндегі  осындай ғажап фантазиялық бейнелер де өмірде бар нәрселердің жиынтығынан  қүралған. Бұлардың негізі — адамның  ояу кезіндегі басынан кешкен оқиғалары, ойы мен мақсаты, тілегі мен арманы, естіген-көргендері, істеп  жүрген қызметі, басқалармен қарым-қатынасы т. б. үйқыдағы адамның түс көруіне  себепші болатын фактілердің  есебі жоқ. Мәселен, ми клеткаларына көшедегі транспорттың тарсылы да, ағаш жапырағының сылдыры да, иттің  шәуілдеп үргені де, есіктің ашылып-жабылуы  да әсер етіп отырады. Тіпті организмнің  ішкі мүшелерінің (жүрек, өкпе, асқазан  т. б.) жүмысына бір жайсыздық түссе, бүл да адамның түсіне қай-қайдағы  бірдеңелерді кіргізеді. Мәселен, үйқыдағы адамның жүрегіне бір салмақ түссе, оның жүрегі қатты соға бастайды. Осыған орай адам мынадай түс көреді. Өзін қуған біреуден қашады, бүдан ол ентігіп, булығады да.

 

Түс көрудің  мазмұны адамның, көбінесе, қызығуына, талғамына орайлас келіп отыратындығы да шындықпен жанасымды факт. «Егер  иттің түсіне сүйек кірсе, саудагердің  түсіне ақша кіреді» деген мақал  да біздің осы пікірімізді қуаттайды. Өмірде ешбір естімеген, көрмеген нәрселер түске кірмейтіндігін ғылым дәлелдеп отыр. Мәселен, іштен соқыр болып  туған адамның түсіне көзге көрінетін  «бейнелер кірмейді, оның басқа сезім  мүшелері арқылы (иіс, дәм, есіту т. б.) қабылдаған нәрселері еніп отырады. Егер соқырлық кейінірек пайда болса, онда сол адамның түсіне бүрын  көзімен көрген заттарының бейнелері  кіре береді. «Барлық адамдардың түсі, -деп жазды И. П. Павлов, — бірінші  сигналдардың бейнелі, нақты және эмоциялық  түрде жандануы».