Инфляцияға қарсы саясатын жетілдіру жолдары

- Инфляция  әлеуметтік - экономикалық салдарлары.

 Инфляция  қоғамда ақшаның құнсыздануы,  бұл процесс қарқынды да ұлғаймалы  түрде жүреді, тауар тапшылығы  асқындайды, ақшалай қор жинау  мүддесі жойылады, ақша-несие жүйесінің  қызметі бұзылады, тауарды тауарға  тікелей айырбастау (бартер) кеңейеді.

Инфляция  жағдайында Үкімет «қымбат – ақша»  саясатын ұстануға мәжбүр болды, Ұлттық банк несие  беру «процентін  және міндетті резерв нормасын өте  жоғары деңгейде ұстап отырды. Осылай  жүргізілген  монетарлық  (ақша – қаржы) саясаттың  нәтижесінде  инфляция  ауыздықталды, сонымен бірге ішкі  өндіріс  пен нарық  екі – үш есе қысқарды,  ұлттық  өндіріс  орындары тоқтап қалды, жұмыссыздық  күрт өсті. Негізінен  сыртқа  өнім шығаратын шикізат  өндіру  салалары жұмысын  тоқтатқан  жоқ,  керісінше  экспорт көлемін  айтарлықтай өсірді. Нарыққа  көшу жылдары Қазақстанда  бұрыннан  қалыптасқан  өндірісаралық диспропорциялар  қысқарғанның  орнына арта түсті.

Қазақстан Республикасындағы инфляцияның  дамуы – мемлекеттік бюджет тапшылығына  байланысты. Бюджет тапшылығы   инфляцияның   қайталама  факторы  болып табылады, өйткені ол  шығындардың  инфляциясынан  жәнге  осығарн  байланысты  мемелкет  кірічстерінің  құнсыздануынан туады.

Бағалардың  өсуі тұрғындардың нақты табысын  төмендетеді. Сондықтан кәсіподақтар еңбекақының номиналды деңгейін көтеру туралы талап қояды.

Курстық жұмыстың ІІ – бөлімі «Қазақстан республикасындағы  инфляция және   оны реттеу»  деп аталады, ол келесі бөлімшелерден  тұрады:

- Қазақстандағы  инфляцияның пайда болуы және  ерекшеліктері;

- ҚР  инфляцияның қазіргі кездегі  даму қарқынын талдау;

- Инфляция  салдарынан туындайтын проблемалар

2004 жылдан  бастап  Ұлттық  банктің  негізгі   мақсаты ретінде  бағалардың  тұрақтылығын  қамтамасыз ету   ақша – кредит  саясатындағы  мүлдем жаңа айқындама  болып  табылады.

Негізгі  мақсатты  орындау үшін Ұлттық банкке  мынадай  міндеттер жүктелген:

мемлекеттің ақша – кредит саясатын әзірлеу  және жүргізу;

төлем жүйелерінің  жұмыс істеуін  қамтамасыз  ету;

валюталық реттеуді және  валюталық  бақылауды  жүзеге асыру;

қаржы жүйесінің  тұрақтылығын қамтамасыз етуге ықпал  ету 

Ұлттық  банктің  негізгі  мақсаты мен  міндеттерін осылайша түйіндеу инфляция бойынша мақсатты көрсеткіштер үшін  Ұлттық Банк жариялаған Еуроодақ стандартына  және  инфляциялық таргеттеу принциптеріне  көшуді едәуір   нақты көрсетеді.

Курстық жұмыстың соңғы бөлімінде келесідей  мәселелер келтірілді:

-ҚР-да  инфляцияға қарсы күресінің болашаққа  арналған бағыттары;

- Инфляцияға  қарсы саясатты жетілдіру жолдары;

 Президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 2006 жылғы жолдауында айтқандай: «Қазақстан экономикасын тұрлаулы экономикалық өрлеудің іргетасы ретінде одан әрі жаңарту мен әртараптандыру үшін мемлкет қазынагерлік, кредит-ақша саясатының, өндірістің негізгі факторларын тиімді қайта сапалы өнім мен қызметке деген сұранысты көтермелеп отыруға міндетті. Қазақстан экономикасын алдағы уақытта одан әрі жаңарту мен әртараптандыру мақсатында нақтылы тұрғыда мынадай бағыттарда баса көңіл бөлу керек. Оның бірі  - ақша-кредит саясаты Ақша-кредит саясатының негізгі мақсаты – инфляцияны тежеуді қамтамасыз ету. Бұл мақсатқа жету жолындағы жауапкершілік Ұлттық Банк пен Үкіметке жүктеледі. Олардығ қолында сол үшін барлық өкілеттіктер мен құралдар бар. Ақша-кредит саясатының келесі міндеті – қаржы нарығының тұрақтылығын қамтамасыз ету, инфляция өсімінің залалды зардаптарын төмендету, сонымен бір мезгілде экономикалық өрлеуді ынталандыру үшін нақтылы айырбас бағамының икемділігін сақтап тұру. Осы орайда Ұлттық қор маңызды рөл атқаруға тиіс. Үкімет Қор қаражатының ашықтығын және ұтымды құрылуы мен пайдаланылуын қамтамасыз етуге тиіс деп санаймын». /18, 4б./

Қазақстан экономикасында сақталып отырған жағдайға байланысты Қазақстан Республикасының  Ұлттық Банкі ақша қатынастарын реттеудегі жаңа режимге, яғни инфляциялық таргеттеуге  көшуге бағыт алды.

Еліміздегі  макроэкономикалық тұрақтылыққа қол  жеткізу, қаржы секторының пәрменді дамуы, сыртқы экономикалық конъюнктураның жайлы болуы Ұлттық Банктің қызметінің сапалы және жаңа жолға түсуіне себепші  болды. Бұл өз кезегінде ақша-кредит саясатының құрылуына және дамуына  ықпал етіп, іскерлік ортаға, коммерциялық емес банктердің жұмысын бақылауға  және ақша айналымын тұрақтандыруға әсерін тигізді.

Ұлттық  Банктің ақша-кредит саясаты ақша агрегаттары мен теңге бағамына ғана байланысты емес, сонымен қатар, басқа да монетарлық емес факторларға: ауыл шаруашылық өнімдері, жанармай және тұрғындық-коммуналдық шаруашылық қызметтерінің бағасына да байланысты инфляцияны минимизацияға бағытталған.

Сонымен тоқсан сөздің тобықтай түйініне келетін  болсақ, инфляция төңірегінде қозғалып жатқан мәселелерді жай сөз ретінде  қалдырмай онымен күресу шараларын  жетілдіріп, тиімді жолдарын іздестіру  керек.   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Бухгалтерия-Жұмабек  Жанділдин «Қазақстан экономикасының «қызуы» қандай?». // Айқын апта №71 (523) 20.04.2006, бейсенбі.

Бимендиева Л.А. «Экономикалық өсу – ұлттық экономиканың қызмет етуінің   нәтижесі ретінде» // Хабаршы журналы № 6, 2004 ж.

Бердалиев К.Б  «Қазақстан экономикасын басқару негіздері», 

     Алматы – 2001.

Жүнісов Б., МәмбетовҰ., Байжомартов Ү.  «Нарықтық экономика  негіздері»    Алматы «Экономика»-2000ж

Көшенова Б.А. «Ақша, Несие, Банктер, Валюта қатынастары»

      Алматы «Экономика»-2000ж

Мақыш С.Б. «Ақша  айналысы және несие»,  Алматы – 2000 ж.

Мэнкью Н.Г. «Макроэкономика», Москва 1999 г

Мауленова С.С. «Экономикалық  теория». Алматы – 2004.

Мамыров Н.Қ., Есенғалиева  Қ.С. «Микроэкономика». Алматы – 2000 ж.

 Назарбаев  Н.Ә. Қазақстан Республикасының   ұзақ мерзімдік (2030 ж. дейінгі)  даму стратегиясы.  Алматы - 1997

Райханов Н. «Қазақстанның  экономикалық реформа жолы өзінше»  // Ақиқат  -1996ж

«Экономикалық саясат», // Экономика Алматы - 2002

Ільясов Қ.Қ., Құлпыбаев  С. «Қаржы», // Алматы,2005ж.

«Макроэкономика», Н.Қ. Мамыров, М.Ә. Тілеужанова.  Алматы – Экономика, 2003ж.

Қазақстан Республикасының  президентінің халыққа жолдауы. 2006 жыл, маусым

 «Банки Казахстана»  №3, 2006ж. // Қазақстан Республикасының  Ұлттық Банкі 2006 жылдың 7-мамыр  №5 баспасөз-релизі 2006 жылдың қаңтар-ақпанға  арналған.

Сәйденов Әнуар. Ұлттық валюта: белесті жылдар бедері. //Егемен Қазақстан 2005ж. – 15 қараша, 6 бет.

«Банки Казахстана»  №1, 2005ж. // Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі №004 баспасөз-релизі 2005 жылғы 13 қаңтар.

«Банки Казахстана»  №10, 2005ж. //Досниязова А.К. Инфляционное таргетирование.

«Банки Казахстана»  №8, 2006ж. //Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі баспасөз-релизі 2006 жылғы 16 тамыз.

Қаржы-инвестициялық  журнал «LS(Личный счет)» №2(17) Қыркүйек-қазан 2008жыл

Г.С.Вечканов, Г.Р.Вечканова  «Макроэкономика» Москва 2008г

Егемен Қазақстан  газеті 26 қараша 2008 жыл.