Дини туризм

Қазақстан Республикасының  білім және ғылым  министрлігі

І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік  университеті  

Қаржы-экономикалық факультеті

Экономика кафедрасы 
 
 
 
 
 
 
 

_________________________________________________ пәнінен 

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС 
 

Тақырыбы: __________________________________________________________ 
 
 
 
 

Орындаған:

_______________________

                     (аты-жөні)

_______________________

(курс)

_______________________

(мамандығы) 
 
 
 
 
 
 

 

Талдықорған 2012 ж.

МАЗМҰНЫ 
 

КІРІСПЕ………………………………………………………………….…….

I-ӘЛЕМДЕГІ ДІНИ ТУРИЗМ ГЕОРАФИЯСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ДАМУЫНЫҢ АЛҒЫ ШАРТТАРЫ ...................................…….....

1.1.Туризмнің әлеуметтік функциясы: қажылық туризмнің тарихы...…….…

1.2.Християн дінінің қажылық орталықтары.................................................

1.3.Мұсылман дінінің қажылық орталықтары..................................................

1.4.Буддизм дінінің қажылық орталықтары....................................................

II МҰСЫЛМАН ДІНІНІҢ ӘЛЕМДІК ТУРИЗМ ГЕОГРАФИЯСЫНА ЫҚПАЛЫ.........................................................................................................

2.1.Оңтүстік Қазақстан өңіріндегі діни туризм бағытындағы объектілер...........................................................……………………………….

2.2.Дінтану мақсыттары бар ғылыми туризмнің географиясы..........……….

2.3.Туристік  іс-әрекеттерді ұйымдастыру үшін, діни туризмнің әсері..........

ҚОРЫТЫНДЫ…………………………………………………………………

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ................……………………… 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    I-ӘЛЕМДЕГІ ДІНИ ТУРИЗМ ГЕОРАФИЯСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ДАМУЫНЫҢ АЛҒЫ ШАРТТАРЫ 

    1.1.Туризмнің әлеуметтік функциясы: қажылық туризмнің тарихы

    1.2.Християн дінінің қажылық орталықтары

    Дүниежүзінің  әр түрлі аудандарында  христиан әлемінің қасиетті орындары бар Солардың ішінде ең танымал христман артаоықтарының қатарына  Еуропадағы Рим (Италия), Париж және Лурд (Франция), Фатима (Португалия), Варшава (Польша), Монсеррат(Испания) тағыда басқалар жатады.  Миллиондаған діндәрлар бұл орталықтарға  ғажайып құбылыстарды көру, қасиетті орындарға табыну және олардан таралатын   шапағатты бойларына сіңіру үшін барады. 

    Олардың ішіндегі ең танымалы  XIII ғасырда Византия императоры фраецуз королльіне сатқан Париждегі Нотр-Дам  соборында тұрған «Терновый венец» жәдігері.  Хрусталь шеңберде тұр «Терновый венец» жәдігерін қасетті жұма күні көп мөлшерде келген пиллигримдерге көруге ұсыналы. Ол Рим Папасы II Иоан Павлдің ұсынысы бойынша 1985 жылдан бастап көрсетіліп келеді.

    Христиан  діннің таралуына ықпалеткен Иса  пайғмбар өлгенде оны ораған зығып  матарң қиындысы, ағашқа шегелеген  шегесі мен тамған қаны христиан әдемінде қасиетті саналыпды. Оның түп нүсқаларының бөлшектері мен кейінрек   қолдан жасаған үлгілері Александрия, Дамаск, Антиохию (қазіргі Антакья) қалаларында, сонымен қатар, Кипр мен Кавказ сырты елдеріндегі шіркеулерінде сақталыған. Жоғарыда аталған діни жәдігерлер сақталған шіркеулер қасиетті деп сананалып   бүгінгі таңда діндарлар зиарате тетін орынға  айналған. Еуропадағы христиан әлемінің  6000  қасиетті орындарының үштен бірі Исапайғамлардың анасы Марияға арналған. XIXғасырдан бастап Еуропадағы зиаратетушілер көп келетін қасетті орынның бірі Францияның оңтүстігіндегі  Лурд селосы болып табылады.  Мұндағы құлайананың бейнесі ретінде жергілікті қыздың суреті алынған. Лурдтағы жерүсті және жерасты шіркеулер кешенін көріп, зиаратетуге жылына миллиондаған діндәрлпар келеді. Бүгінгі таңда Лурд Римдегі дни орталықлан кеиінгіхристиан пилигриндері  зиаратетуге  ең көп келетін қасиетті орын болып табылады. Оған жылына 4,6 млн. адам келеді.   Мұндай қасиетті орындар Испанияда, Португалияда, Мексикада да бар. Зиарат ету географиясы көзқарасы тұрғысынан алғанда христиан пилигриндерін тартатын   құдайана мадоннаның сүрегі қара түсті ағаштан жасалған мүсіні болып санналатын «қара» икондардың маңызы зор. Мадоннаның танымал қара түсті бейнесі Австрияда, Швейцарияда, Германияда бар.  Польшада зиаратетушілер Ясна-Гуруеге  барып ұлттық қасетті орын болып саналатын Ченстохов Қара Мадоннасына барып тәетуге ұмтылады. Пляктар оны ерекше қасиеті бар қорғаушы санайитындықтан оған жылына 300 мың адам келеді.   

Христиандарда Иса пайғампар мен Анақұдайдан  басқа олардың есімімен байланысты көптеген қасиетті орындар бар.

    Қасиетті  саналатын бірнеше орындар бар  христиан зиаратетушілері баратын  ірі орталықтың бірі Рим. Оған жылына  құдайға басиетін  8млн. христиан барады. Мәңгілік қаладағы  дүниежүзіне  танымал шіркеудің бірі  іргетасы IVғасырда қаланып, кейіннен талай ірет қалпынакелтірілген   Сан-Джованни-ин-Латерано соборы.  Оны Римнің және дүниежүзінің барлық шіркеуінің анасы және бас шіркеуі саналады.  Қазіргі Сан-Джованни-ин-Латерано Рима  кафедралды соборы болып табылады.

    Рим қаласы шегінде басшысы Рим-Папасы болып табылатын католик шіркеулеріннің орталығы- Ватикан қала-мемлекеті орналасқан. Онда өзінің әсемдігімен, баға жетпес құнды мәлени мұра болып саналатын Әулие Петр соборы бар.  Оған әсіресе пасха мейрамында  әлемнің түкпір-түкпірінен жылына милиондаған діндәрлар келеді.   

    1.3.Мұсылман дінінің қажылық орталықтары

    Мұсылмандардың  қажылыққа баратын өз орталықтары  бар. Олардың ең бастысы Сауд аравиясындағы  Мекк қаласы.   «Мекке» сөзі қажылыққа  баратын қасиетті орын ретінде мұсылман әлемінен тыс жерлергеде  танымал болғанымен Мұхаммет пайғампар дүниеге келген қатаға діни ұстанымға  сәйкес  қалаға баруға  мұсылмандарға ғана рұықст етіледі.   . 

    Құрба айт мейрамында  ислам дінін  ұстанатын мұсылмандар әлемнің  түкпір-түкпірінен  Меккедегі қағба онраласқан аль-Харам мешітіне ағылады. Қағба бір диаганалы солтүстьіккее екіншісі оңтүстікке, басқа тұстары батыс пен шығысқа бағыттарып орнатылған  астрономиялық мәні бар сұрғылт-жасыл түсті граниттен жаслған дұрыс шаршы. Аңыздарға сәйкес оны Мұхамет пайғампардың өзі орнатқар.

Кағба орналасқан  дүниежүзіндегі ең үлкен  ашық аспан астындағы  мешітке  жылына 2 млн. адам келеді.  Олар мешітке  аяғын шешіп, оң аяғымен босағадан  аттап,  бейбіршілік қақпасы арқылы кіреді.    Қажыға келген мұсылмандар денесіне ұзындығы белгілі бір өлшемдегі екі  ақ мата ихрмады жамылып аль-Харам  мешітінің бас кеңістігінің ортасында орналасқан Қғбаны сағат тіліне қарсы бағытта 7 рет айналып өту рәсімін жасайды. Дәстүр бойынша қажылыққа келгендер ихрамды үйлеріне алыпкетеді. Меккеге қажылыққа бару мұсылмандардың негізгі бес парызының бірі болып табылады.   Мұсылмандардың басқа қасиетті орыны Сауд Аравиясындағы Медина қарасында орналасқан.

    Медина  алты жолақты автомагистральы бар заманай қала  болып табылады. Меккемен салыстырғанда Мединаның жері құнарлы үлкентігі жағынан  аль-Харам мешітіне қарағанда кіші болғ,анымен көріктілігімен көзге түседі. Мешіттке өрнектеліп алтын жалатылған қызғылт гранит көрік береді.  Мешіттің ортасында қоршауға алынған Мұамет пайғампар тұып оқыған саздан қаланған кішкене үй менпайғампар  жерленген зират бар. Мекке мен Мндина қалаларының жалпы исламдық маңызы бар. 

    1.4.Буддизм дінінің қажылық орталықтары

Буддизм  үш әлемдік діндердің бірі Ол біздің жылсанауыбіздің жылсанауымызға дейінгі VI—V ғасырларда Үндістанда пацйдаболып, Оңтүстік –Шығыс, Шығыс және Орталық Азияға, Сібірге таралды.  Будда діні басқа діндер сыяқты мелицинаның, ойшылдықтың, жоғарғы моральдық құндылықтардың көмегімен адамды ішкі жан дүниесінің рухани тазаруына ұмтылдырады.

    Ортодоксальды  буддистер мұсылмандар мен хрестяндар сыяқты қасетті саналатын діни орындарға  зиарат етуге бармайды.  Соған  қарамастан олардың қасетті саналатын  өз діни орындары бар. Өзін Рхани жетілдіру  үшін оған діндарлар жеке саяхатқа шығады.   1951 жылы Қытайға қосылғанға дейін Тибеттегі Гималай таында теңіз деңгейінен 3650м биікте орналасқан Лхаса қаласына зиарат ету мақсатында мыңдаған діндарлар ұзақ және қауіпті қасиетті сапарға аттанып отырған. Мұнда будда дінінің рухани көшбасшысының сарайы мен монастыры орналасқан. 1000 астам әр түрлі бөлмелері, 10000 астам табыну заттары, 20000  астам мүсіндері бар көп қабатты сарай кешені в ХVII ғасырда салынды. Үндістанға эмиграциялағанша 1959 жылға дейін Тибеттің басшысы қазіргі  XIV Далай-ламаның қысқы резиденциясы болды. 

    Бдда  әлемінің екінші қасиетті орын Шри-Ланкадағы Канди қаласында орналасқан. Қаланың ең орталығындағы жасанды көлдің жағалауында айнала қазылған ормен қоршалған  Далида Малигава храмы бар. Онда қасетті қазына саналатын  буддоның солжақ күректісі сақталған. Діндарлардың пайымдауы бойынша елдің егемендігін сақтауға кепілдік беретін басты мұрсы болып саналады. Жоғарыда аталған ждіни жәдігердің (Буддоның тісінің)  тарихы құпыяға толы. Аңыз деректері бойынша Буддоның ізбасарларының бірі жерастына  көмілген тісті қазыпалған. Қасиетті деп саналатын жәдігер Үндістанда сақталып келді. Тайпалар арасындағы соғыс кезіндетіс қауіпсіздік мақсатында тіс  Шри-Ланкаға жіберілді. Оы Үнді ханшасы Хемалатха шашына тывғып жеткізген. .

    Әр  жыл сайын шілденің соңы мен тамыздың басында Канди қаласында қасетті жәдігерді көпшіліккеткөрсетуге орайластырып Перахера салтанаты өткізіледі.    Оған дүниежүзіндегі барлық буддисер өкілдері қатысады.  Әшекейленген  пілмен қала көшелерін бойлай қасетті саналатын жәдігерді алып жүреді. Тісті көрсету салтанаты сазды әуендер мен  билер орындалаып, алау алынып жүретін Оңтүстік Америкалық карнавалдарды еске түсіреді.   Оның соңы  но күнге созылатын көпшілік қатысатын үлкен мейрамға ұласады.

Будизмнің негізін қалаушы болып саналатын   Сиддхартха Гаутама адам бейнесіндегі материалдаған құдай мүсіндеріне табынуға қарсы болғанымен будда храдарында   табынуға қарсы шыққанымен сан ғасырлар бойы діндардар әкелген өлшеусіз қазына жиналды. Біздің жыл санауымыздың 1 ғасырына дейін буддалық өнер туындыларында  Буддоның өзі бейнеленбеген.  

    Қазіргі кезде зиарат етуші діндарларды  тартатын орталықтар көптеген Буддо  мүсіндері болып табылады. Олардың  кейбірінің өлшемі  өте ірі .

    Жапонияның  Осаки қаласының маңындағы Нара қаласындағы монастырда биіктігі 16 метрге жететін Ұлы Буддоның отырған қола мүсіні бар. Дінларлардың пайымдауынша оның алақанын ашып түрған оң қолы төккен мейірімін, созып тұрған  сол қолы тілектің орындалуын білдіреді және орындалған жағдайда жұмаққа барады.  Аталған қасиетті орынға зиарат етуге дінларлар екіден, үштен, кейде жалғыздан  келеді.  . Оларды туристер тобынанг жеңіл ажыратуға болады.  
 

    2.1. Оңтүстік Қазақстан  мен Қызылорда  облысы 

    Қазақстандағы діни туризмнің бағытты  ол; Мұсылман әулиелерінің қатарында Қожа Ахмет Яссауидің (1103-1166) алатын орны өте жоғары. (Оның жерленген жері - Түркістандағы кесенесіне барып зиярат ету - Меккеге қажылыққа барғанмен бірдей деп саналады). Бірақ даналық өсиеттері мен ізгілікті істері, әсіресе дүние қызығушылықтан бас тартуы, тақуалығы оның халық арасында аса зор беделге ие болуына әсер етті. Жұрт оны әулиеліктің үлгісі ретінде пір тұтқан. Ахмет Яссауи суфизмдегі жаңа ағымның және суфийлік «Ясавийа» орденінің негізін салушы, түркі тілінде жазылған «Даналық кітабының» авторы. Өз ілімін уағыздау үшін ол ежелгі Яссы қаласын (Түркістанның бұрынғы аты) таңдап алған. Ол осында қайтыс болып, осы жерге жерленген. Оның бейіті XII ғ. өзінде-ақ жұрт зиярат жасайтын орынға айналған, XIV ғ. соңында Әмір Темір ескерткіш кесене салдырғаннан соң, ол мұсылман дүниесіндегі басты қасиетті орындардың біріне айналған. Яссауи кесенесі - ортағасырлық  Қазақстанның  ең алып, ең зәулім, тарихи-көркемдік тұрғыдан ең маңызды ескерткіші. Ол XV ғ.-XX ғ. басы аралығындағы Орта шығыстың сәулет өнерінің тарихында ерекше орын алады, себебі бұл ғимаратта Шығыс сәулет өнерінің барлық жетістіктері көрініс тапқан, Темірдің салтанатты стилінде, тимуридтер дәуірінің зәулім салтанаттылығында, XVI-XIX ғғ. Бұхара сәулетшілігінде кеңінен өріс алатын барлық жаңалықтар бас қосқан. Қ.А.Яссауи кесенесі 1394-1399 жылдары салынған деп келген болатын. Бірақ соңғы жылдары жүргізілген зерттеулерде бұл ескерткіштің шығуы, салыну хронологиясы және архитектуралық құрылысы ту-ралы жаңа тұжырымдама ұсынылды. Әулие қайтыс болғаннан соң оның бейітінің үстіне кішігірім караханидтік үлгідегі кесене салынады. Бұл жер өте құрметтелгендіктен, оның айналасында Қожа Ахметке табынуға байланысты бірнеше құрылыс объектілері пайда болған. 1389-1399 жылдары Темірдің бұйрығымен бұрынғы құрылыстардың басын біріктірген зәулім ғимарат салынады. Қызметтері, көлемдері, орналасу архитектуралары әртүрлі 35 құрылыстан тұратын кешен осылай көтерілді. Ғимарат табалдырығынан аттап кіргенде бірден ең үлкен бөлмеге тап боласыз, бұл бөлмені ертеде «Қазандық» деп атаған, бөлменің ортасына койылған алып қазанның атынан шыққан, оны күйған Тебризден шыққан шебер Абд ал-Азиз деген кісі. Қазандықтан оңға қарай құрылысы аяқталмай қалған портал, сол жағында әулиенің бейіті орналасқан. Шығыс пен батыстан оған жапсарлас екі үлкен-кіші Ақсарай залдары, құдықхана, халимхана (мінажат етуге келгендерге ас беретін бөлме), кітапхана және мінажатшылар үшін құжыралар орналасқан. Кесене темір дәуіріндегі сәулет өнерінің ерекше сипаттарын бойына жинаған (үлкен көлем, ішкі логика, құрылымының аяқталғандығы және әшекейлерінің сәнділігі).Кесене айналасында көтерілген «Ескі Түркістанға» келер болсақ, ол туралы біз кешен айналасындағы цитадель мен діни құрылыстардың қалдықтарына қарап түсінік ала аламыз. «Ескі қаланың» көп бөлігі жақында ғана, 80-90-жылдары (XX ғ.) алғашқы құрылыстарының археологиялық қалдықтарына қарап қалпына келтірілген. Ескі қаланың түрғын кварталдары туралы тек көне суреттер, фотографиялар, архив сызбалары арқылы ғана емес, сонымен бірге ескі қаланың шегіндегі сақталып қалған кварталдар бойынша да мағлұмат алуға болады. Кесене ансамблін қоршай орналасқан қала оған табиғи фон болып, цитадельдің басты ролін айшықтап, басты қалақұрушы доминанта - Қожа Ахмет Яссауи кесенесінің зәулімдігі мен алыптығыннан алынатын әсерді одан сайын күшейте түседі.Ескерткіш кесененің, мешіттің және ханаканың қызметтерін біріктіретін көп камералық және әртүрлі қызмет атқаратын ескерткіш ғимараттар типінің дамуындағы шарықтау шегі десе де болады.