Қазақстан мен Туркия туристік байланыстары

Шығыс Анатолияда 1720 метр биіктікте Ван  ағынсыз көлі орналасқан. Көл елде көлемі бойынша бірінші орында тұр.

Түркияның батысында Батыс Анатолия тау  аймағы айқын бөлінген. Батыс Анатолия қыраттарының биіктігі орташа, кейбір шыңдары, мысалы Улудаг тауы (Кіші Олимп) 2500 метрге дейін жетеді. Улудагтың үлкен бөлігі қармен жамылған.

Батыс Анатолия шектерінде Мәрмәр теңіз жағалауының  бойында Апольонт, Изник, Маньяс, Сапанджа көлдері бар жазықтар тізбесі  созылған.

Түркия  территориясы субтропикалық климаттық белдеуінде орналасқан. Дегенмен, елдің рельефтің қатты тілемденуі және ауа массаларының күрделі циркуляциялары нәтижесінде бірнеше климаттық аудан пайда болды.

Түркияның Қара теңіздік жағалауы жылы қоңыржай климатпен ерекшелінеді. Ауасы ылғалды, маусымдық жауын-шашындар біркелкі таралған. Жазы ыстық, қысы суық. Қаңтар айының орташа температурасы жағалауда -1-5, +7° ал шілде айында +22, +24°. Понтий таулары қыста қаратеңіздік жағалауды суық ауа массаларының ықпалынан қорғайды. Бұл аймақта жауын-шашын ең көп мөлшерде жауады. Жағалаудың шығыс жағында жылына орташа 2500 мм жауын түседі. Батыс аймақтарында 700-800 мм түседі. Понтий тауларының оңтүстік баурайында ауа құрғақтығымен ерекшелінеді.

Эгей  теңізінің жағалауы Жерорта теңіздік климатпен ерекшелінеді. Жазы құрғақ және ыстық ал қысы жауынды және жылы. Ең ыстық айлары шілде және тамыз, температурасы Ааданда +28°, ал ең суық айлары қаңтар және ақпан, температурасы +10°. Түсетін жауын мөлшері 500-800 мм жылына. Таврдың батыс бөлігінде 1000-1500 мм жылына жауын түседі. (кесте 1) Түркияның әр аймағындағы температура ерекшеліктерін көруге болады.  

                                                                                                                        Кесте 1  

Түркияның әр аудандағы орташа ауа температурасы (◦С көрсетілген) [1] 

Батыс Анатолияның солтүстігіне Мәрмәр меңізінің  жылы ауасы әсер етіп (судың жоғарғы  бетінің температурасы жазда шамамен +25С, қыс айларында +8) ауыл шаруашылығы үшін жағымды климаттық жағдайларымен ерекшеленеді. Мәрмәр теңізінің жағалауы және аралдары Стамбул қаласының және басқа да жақын орналасқан қалалар тұрғындарының демалысы үшін сүйікті орны. Қаратеңіз жағалауында суы мұздай болып жатқан кезде Мәрмәр теңізінің суы жылынып, шомылу маусымы басталады (кесте 2).  

                                                                                                                        Кесте 2 

Судың орташа температуралық көрсеткіштері (◦С көрсетілген)  [1] 

Түркия  территориясы, Анатолия қыратынан басқасы, өзен тораптарымен жамылған. Бірақ  барлық өзендері таулы болып табылады, құлама сарқырамалары көп, сол себепті  кеме байланысы үшін қолайсыз. Бірақ, өзендер гидроэнергияның басты көзі болып табылады. Сондай-ақ, Түркия сулары егіндіктерді мен шабындықтарды суару үшін пайдалынады.

Өзендер ағындары беркелкісіз. Жаңбыр маусымдары кезінде өзендері ағындарынан тасып  кетеді, ал күзгі және жазғы кезеңдерінде құрғақшылық кезеңдері басталып, кішігірім өзендері құрғап кетеді.

Түркия  тауларынан Оңтүстік Батыс Азияның  ең өзендері бастау алады: Шығыс Анатолияда Еврат және Армян қыратынан бастау алатын Тигр өзендері ағады.

Өсімдік жамылғысы алуан түрлі. Бұл елдің  рельефі мен климаттық жағдайларына байланысты. Түркия флорасында шамамен 6700 өсімдік түрі бар. Көбісі өсімдік тұқымдастары, бұршақ тұқымдас болып табылады. Үштен бірі Түркия үшін эндемик болып табылады. Эндемиктер арасында астрагалдар, акантолимондар, кузиналар көп. Сондай-ақ, эндемик өсімдіктері арасында реликті өсімдіктер де бар, мысалы, үштік дәуіріне жататын бальзам ағашы. 
 

            1.2  Тарихы мен мәдениеті 

           Түрік мемлекеті Кіші Азияда құрылды. Бұл жерге Орта Азиядан түрік тілдес тайпалар көшіп келді. Түрік сөзі «адам» немесе кейбір ғалымдар пікірінше, «дулыға» деген мағынаны береді. Қазіргі астанасы Анкара қаласы Анкире деген қоныс орнында пайда болды. Ежелгі фригий тілінен аударғанда, Анкире сөзі «тұрақ» немесе жол бойындағы дем алу орны деген мағынаны береді.

Түрік территориясындағы ең алғашқы цивилизация  хеттер цивилизациясы болған. Бұл  халық жел және күн құдайларына  сыйынған. Хеттер Анатолия территориясын  Қола дәуірінің ортасынан бастап (б.з.д. 1900-1600 жж) мекен еткен. Бұл кезеңде Египет билеушісі Ұлы Рамзес II соғысып, Сирияны да бағындырған. Бірақ, ахей гректерінің б.з.д. 1250 жылындағы Трояны бағындырғаннан кейін хеттер ыдырай бастады. Грек аралдарынан келген «теңіз адамдары» хеттерге қысым көрсете бастады. Ал елдің шекараларында аралас кішігірім теңіз пашалықтары пайда бола бастады. Бұл, Парсы патшасы Кир Анатолияға шығыстан шабуыл жасағанша дейін (б.з.д. 550-530 жж) жалғаса берді. Бірақ, парсылар Ескендір Зұлқарнайырмен қуылды. Ескендір қайтыс болғаннан кейін, оның генералдары соғыс жәдігерлерін өзара бөле бастап, азамат соғысы басталды. Азамат соғысы галаттар (кельттер) б.з.д. 279 жылы Анкараны басып алып, өздерінің астанасы ретінде жариялағанша жалғаса берді.

Рим империясы  елге тыныштық пен гүлденуді әкелді. Бұл шамамен үш ғасырға созылды. Сол кезде, түріктер территориясында христиан діні тарала бастады. Біздің заманымыздың 250 жылы Рим империясы әлсірей бастады. 324 жылы Константин оны біріктірді. Константин жаңа астанасын сала бастады. Бұл қала Константинополь деген атқа ие болды. 527-565 жылдары Юстиниан Рим империясын, немесе Византияның атын шығарды. Ол Италияны, Балкандарды, Анатолияны және Солтүстік Африканы қайта өзіне бағындырды, бірақ, оның қайтысынан кейін бес жыл өткен сон, Меккеде Мұхамед пайғамбар дүниеге келді. Түрік тарихы ең таңғажайып ертегіге ұқсап кетті. 669-678 жылдары ислам әскері Константинопольге шабуыл жасады. Ислам династиялары үлкен билікке ие болды. Дегенмен, Сельджуктардың түрік империясы ең алғашқы болып қазіргі Түркияны биледі.

Ежелгі  кезеңдерде түрік мемлекетінің астанасы Истамбул қаласы болды (еуропалық тілде  – Стамбул), қала Мехмед жаулашы  бастаған түріктер халқысы жаулап алған  Византия империясының астанасы болған Константинополь қаласының орнында  салынды. Византия империясы құлағаннан кейін еуропалық және азиаттық Түркияны – Румелия мен Анатолияны біріктірген Осман империясы құрылды. Осман империясы көп соғысты, оның ішінде Ресей патшалығы мен Польшамен да соғысты [1].

13 ғасыр  соңында Осман империясы түріктерді біріктіре бастап, монғол шапқыншылықтарынан қорғайды. 1453 жылға қарай османдар Мехмед жетекшілігімен Константинопольды басып алады. Сүлейман ғажайып сұлтаны (1520-1566 жж) империяны биікке көтеріп, Константинопольды одан да көркейтті. Бірақ, Сүлейман сұлтанынан кейін бірнеше сұлтан ғана елді билей алды. 1585 жылға қарай Осман империясы құлай бастады. ХІХ ғасырға қарай дұрыс емес билеу салдарынан этникалық ұлтшыл конфликтер басталды. Осман империясына бағынған халық бой көтере бастады. Оларды еуропалық билеушілер қолдады. 1832 жылғы соғыстан кейін Грек патшалығы құрылды, сербтер, болгар, румындар, албандар, армян және араб халықтары тәуелсіздікке ұмтылды. 1918 жылы Антанта Түркияны өзара бөле бастады. Бірінші дүние жүзілік соғысы кезінде Осман империясы жеңілді: 1918 жылдың 30 қазанында «Агамемнон» броненосецте британ адмиралы Түркияға келіссөз талаптарын оқыды (талаптар бойынша Түркия араб елдерінен әскерін алып кетіп, Батуми мен Бакудан кету керек болды). Түрік әскері талқандалды, флот ағылшындар және француздар қол астына өте бастады. Осман империясы өмірін тоқтатып, империямен бірге Стамбул түрік мемлекетінің астанасы ретінде жойылды.

1923 жылдың  қазан айында Түркия Республикасы  болып жарияланды, астанасы Анкара  қаласы болды. Тұңғыш Президенті Мустафа Кемаль болды. Мустафа Кемаль 1938 жылдың 10 қарашасына дейін елді биледі. Тұңғыш президенті кезінде Түркия саясатына Ислам діні ықпал етпеген. Қазіргі таңда Түркия батыс мемлекеті, НАТО және БҰҰ мүшесі, әлемде әсері бар мемлекетке айналды. Ел басы  - президент. Парламент 2 палатадан құралған, әр төрт жыл сайын қайта сайлау өткізіліп отырады. Үкіметті премьер-министр басқарып отырады. 

Түркия  өзінің көрікті жерлер саны мен көркемділігімен  Греция, Италия мен Испаниядан кем  емес. Қазіргі Түкия территориясы ежелгі кезеңдерінде Рим, Византия, Осман, Сельджук империялар құрамына кіретін еді, осының салдарынан ел барлық аталған мемлекеттер мәдениеті мен салттарынан әсері қалды [1].  

          1.3Маңызды туристік аудандары 
 

          Тарихпен бай және айбындымен ерекшеленетін Памуккале - фантастикалық бірегейлі орын болып табылады. Бұл ұйғарыммен ешкім дауласпайды. Памуккале (түрік тілінен аударғанда – «Мақтадан жасалған қорған» білдіреді) - әлемнің сегізінші кереметіне жатқызылады. Бұл орын ертеден өз емдік қасиеттеріммен тамаша пейзаждарымен белгілі.  Екі мың жыл бойы ағып тұрған бұлақтар құрамында жылдар бойы жиналған кальциймен толықтырылды. Тау баурайымен ағатын бұлақтар  террасалар мен кішкентай бассейндер құрастырды. Бірақ,  туристтерді тек қана сұлулық тартпайды, атап өткен термалды қайнар сулары емдік қасиетімен белгілі. Мұнда адамдар остеохондрозды, бауыр ауруларынан және бүршіктер, көз, адал, тері және басқа аурулардан емделіп шығады. Бұл тамаша жердің жанында Хиераполиса ертедегі қалалары құлаған құрылыс орындары орналасқан. Мұнда Пергамскогосы патшалық кезеңінен бері сақталған қала қалдықтары орналасқан. Туристер үшін минералды суларымен толтырылған бассейн, ежелгі амфитеатр, рим моншасы Түркия территориясындағы ең ірі некрополь, қақпалар және Домитиана қызықты болады. Мұндағы су температурасы +35◦С. Бұл суларда Клеопатра да шомылды. Қонақ үйлерінде түнеп, таңғы және кешкі тамақ ұсынылады. Кешкі тамақтан кейін міндетті түрде кешке қарай далаға шығу қажет. Мұнда арнайы бағдарламалар құрастырылған. Бағдарламаларға турист дем алуы үшін көңіл жадырататын шоу кіргізілген. Мұнда «кім Памуккаледе болмады, сол Түркияны да көрмеді» деген сөз кеңінен таралған [15].

Кушадасы  қаласында таңырқарлық керуен - сарай  бар, 16 Мехмет сұлтанымен салынды. Сауда  керуендері ұзақ жолдан кейін ежелгі заманда осында тоқтаған. Саяхаттаушылар Ұлы жібек жолы арқылы жерорта теңіздік қалаларына қара теңіз жолдары арқылы шығысы ғанибеттеріне берілді. Сарай 60 жыл бойы қалпына келтірілді. Көптеген туристер мен жергілікті тұрғындарға, көпшілікке бұл жерде бос уақытты өткізуге мүмкіншілік жасалған. Сарайдың ішкі ауласы  тропикалық өсімдігімен, керемет фонтанмен жабдықталған. Тыныш қана жерде сылдырап ағып жатқан су дыбыстары, құстардың назды құбылған дыбыстары мен шығыс тұздықтарының иісі кез-келген адамды дем алдырады. Түрік асханасының дәмін осында татуға болады. Мұнда туристер үшін түрік халық музыкасы, билері, шоу бағдарламасына кіргізілген.