Салықтардың экономикалық мазмұны

      7.Жергілікті  символиканы пайдалану құқығы  үшін алынатын алым.

      8.Ипподромдарда  ат жарысына қатысқаны үшін  алынатын алым.

      9.Ат жарысындағы  ұтысы үшін алынатын алым.

     10.Ипподромдарда  тотализатор ойынына қатысу адамдардан  алынатын алым.

     11.Тауар биржаларында  және валютаны сату және сатып  алу кезінде жасалған мәмілелерден  алынатын алым.

      12.Аукциондық  сатудан алынатын алым.

      13.Кино-телетүсірімдер  өткізу құқығы үшін алынатын  алым.

      14.Пәтер  алуға берілген рұқсат қағаз  үшін алынатын алым.

      15.Ит иелерінен  алынатын алым.

      16.Спиртті  ішімдіктермен сауда-саттық жасау  құқығы үшін алынатын лицензиялық  алым.

       17.Жергілікті  аукциондық өткізу және лотореялар  ойнату құқығы үшін алынатын  лицензиялық алым.

 

       Екінші-кезең.

   Қазақстан Республикасының  Үкіметі 1995 жылдың басында салық  реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын  қабылдады, онда еліміздің салық  жүйесі мен салық заңнамасын  бірте-бірте халықаралық стандарт  салық салу принциптеріне сәйкестендіру   көзделген еді. Осыған орай 1995 жылы 24 сәуірде «Салық және  бюджетке  төленетін басқа да міндетті  төлемдер туралы» Қазақстан Республикасы  Президентінің Жарлығы шықты.  Бұл өз қаржы жүйемізді құруға  ықпал етті. Ең бастысы, салық  төлеу жүйесі ықшамдалып,салық  саны 45-тен 11-ге дейін қысқартылды.Оның  ішінде бесеуі мемлекеттік,алтауы  жергілікті салықтар.

       Жалпы мемлекеттік салықтар:

1. Эаңды және жеке тұлғалардан  алынатын табыс салығы.

2.Қосылған құнға салынатын  салық.

3.Акциздер.

4.Бағалы қағаздармен  жасалатын операцияларға салынатын  салық.

5.Жер қойнауын пайдаланушылардың  арнайы салығы мен төлемдері.

      Жергілікті салықтар мен алымдар:

  1.Жер салығы.

  2.Заңды және жеке  тұлғалардың мүлкіне салынатын  салық.

    3.Көлік құралдарына  салынатын салық.

    4.Кәсіпкерлік  қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды  және заңды тұлғаларды тіркегені  үшін алынатын алым.

    5.Жекелеген қызмет  түрлерімен айналысуқұқығы үшін  алынатын алым.

    6.Аукциондардан  алынатын алым.

 

  Қазақстан Республикасы Президентінің бұл Жарлығы Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 16 шілдедегі ғ440-1 заңына сәйкес заң мәртебесін алды.

 Осы кезде Қазақстан  Республикасында салықтар,алымдар  және басқа да міндетті төлемдердің  мынадай түрлері қолданылды:

   1.заңды және жеке  тұлғалардан алынатын табыс салығы;

   2.қосылған құнға  салынатын салық;

   3.акциздер;

   4.бағалы қағаздар  эмиссиясын  тіркегені және мемлекеттік  тіркеуге жатпайиын акциялар  эмиссиясының ұлттық бірыңғайландыру  нөмірін бергені үшін алынатын  алымдар;

   5.жер қойнауын  пайдаланушылардың арнаулы төлемдері  мен салықтары;

   6.әлеуметтік салық  ;

   7.автокөлік құралдарының  Қазақстан Республикасының аумағы  бойынша жүргені үшін алынатын  алымдар;

   8.жер салығы;

   9.заңды және  тұлғалардың  мүліктеріне салынатын салық;

  10.-1 бірыңғай жер салығы;

  11.кәсіпкерлік қызметпен  айналысатын жеке тұлғаларды  және заңды тұлғаларды тіркегені  үшін алынатын алым;

  12.қызметтің жекелеген  түрлерімен айналысу құқығын  бергені үшін алынатын лицензиялық  алым;

  13.аукциондық сатудан  алынатын алым;

  14.Қазақстан Республикасының   базарларында тауарларды сату  құқығын  бергені үшін алынатын  алым;

  15.Қазақстан Республикасының  радиожиілік ресурстарын пайдаланғаны  үшін төленетін төлем;

  16.заңды және жеке  тұлғалардың Алматы қаласының  рәміздерін өз фирмалық атауларында,  қызмет көрсету таңбаларында, тауар  таңбаларында пайдаланғаны үшін  алынатын алым;

   16-1.заңды  және  жеке тұлғалардың «Қазақстан»,  «Республика», «Ұлттық» деген сөздерді  өздерінің фирмалық атауларында,қызмет  көрсету таңбаларында пайдаланғаны  үшін алым;

   17.жеке тұлғалардың  ставкасы есептеу базасының 1 пайызынан жоғары белгіленбейтін  қолма-қол шетел валютасын сатып  алғаны үшін алынатын алым.

        Үшінші- кезең .

  2001 жылы 12 маусымда Қазақстан   Республикасының жаңа Салық кодексі қабылданып, 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа енгізілді.

    Қазақстан   Республикасының Салық кодексіне  сәйкес салықтың 9 түрі бар.2005 жылы  акциз салығын қосымша ретінде  экспортталатын шикі мұнайға,  газ конденсатына рента салығы  қосылды.

             Салықтың түрлері:

   1.Корпорациялық табыс  салығы.

   2.Жеке табыс салығы.

   3.Қосылған құн  салығы.

   4.Акциздер.

   4.1. Экспортталатын  шикі мұнайға, газ конденсатына  рента салығы.

   5.Жер қойнауын  пайдаланушылардың салықтары мен  арнайы төлемдері.

   6.Әлеуметтік салық.

   7.Жер салығы.

   8.Көлік салығы.

   9.Мүлік салығы.

 

     Алым дегеніміз-белгілі бір қызмет түрін бастар алдында немесе осы қызмет түріне құқық берер кезде төленетін міндетті төлем.

  Сонымен қатар алым-анықталған  құқықтық мәртебені бергені үшін  төлем болып саналады.

   2002 жылы алымның  13 түрі болды. 2003 жылдан бастап  «елтаңбалық алым» алынып тасталды. 2005 жылы алымдарға өзгерістер  енгізілді, яғни: «жылжымалы мүлік  кепілін мемлекеттік тіркегені  үшін алым» және «кеменің немесе  жасалып жатқан кеменің ипотекасын  мемелекеттік тіркеу үшін» және  туындылар мен сабақтас құқықтар  обьектілерін пайдалануға лицензиялық  шарттарды мемлекеттік тіркеу  үшін алымдары қосылды.

           Алымдардың түрлері:

   1.Заңды тұлғалардың  мемлекеттік тіркегені үшін алым.

   2.Жеке  кәсіпкерлерді  мемлекеттік тіркегені үшін алым.

   3.Жылжымайтын мүлікке  құқықтарды және олармен жасалған  мәмілелерді мемлекеттік тіркегені  үшін алым.    

   3.1. Жылжымалы мүлік  кепілін мемлекеттік тіркегені  үшін алым(2005 жылдың 1қаңтардан)

   4.Радиоэлектрондық  құралдарды және жиілігі жоғары  құрылғыларды мемлекеттік тіркегені  үшін алым.

   5.Механикалық көлік  құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік  тіркегені үшін алым.

   6.Теңіз,өзен кемелері  мен шағын көлемді кемелерді  мемлекеттік тіркегені үшін алым.

   6.1.Кеменің немесе  жасалып жатқан кеменің ипотекасын  мемлекеттік тіркеу үшін алым (2005 жылдың 1 қаңтардан)

   7.Азаматтық әуе  кемелерін мемлекеттік тіркегені  үшін алым.

   8.Дәрі-дәрмек құралдарын  мемлекеттік тіркегені үшін алым.

   8.1.Туындылар мен  сабақтас құқықтар обьектілеріне  құқықтарды,туындылар мен сабақтас  құқықтар обьектілерін пайдалануға  лизензиялық шарттарды мемлекеттік  тіркеу үшін алым(2006 жылы 1 қаңтардан)

   9.Автокөлік құралдарының  Қазақстан Республикасының аумағы  арқылы жүру алымы.

  10.Аукционардан алынатын  алым.

  11.Жекелеген қызмет  түрлерімен айналысу құқығы үшін  лицензиялық алым.

  12.Телевизия және радио  хабарларын тарату ұйымдарына  радиожиілік спектрін пайдалануға  рұқсат бергені алым.

 

       Төлемақы-белгілі бір қызмет түрін пайдаланған кезде төленетін міндетті төлем.

Төлемақының 9 түрі бар.2005 жылы төлемақыға өзгеріс енгізілді. Радиожиілік  спектрін пайдаланғаны үшін төлемақыға қосымша ретінде «қалааралық  және халықаралық телефон байланысын бергені үшін төлемақы» төлейді.

          Төлемақының түрлері:

  1.Жер учаскілерін  пайдаланғаны үшін төлемақы.

  2.Жер бетінде көзердің  су ресурстарын пайдаланғаны  үшін төлемақы.

   3.Қоршаған ортаны  ластағаны үшін төлемақы.

   4.Жануарлар дүниесін  пайдаланғаны үшін төлемақы.

   5.Орманды пайдаланғаны  үшін төлемақы.

   6.Ерекше қорғалатын  табиғи аумақтарды пайдаланғаны  үшін төлемақы.

   7.Радиожиілік спектрін  пайдаланғаны үшін төлемақы.

   7.1.Қалааралық және  халықаралық телефон байланысын  бергені үшін төлемақы (2005 жылдың 1қаңтардан)

    8.Кеме жүретін  су  жолдарын пайдаланғаны үшін  төлемақы.

    9.Сыртқы жарнаманы  орналастырғаны үшін төлемақы.

     Мемлекеттік баж дегеніміз-уәкілдік берілген мемлекеттік органдардың немесе лауазымды адамдардың заңдық мәні бар іс-қимылдар жасағаны үшін және құжаттарды бергені үшін алынатын міндетті төлем.

      Баж салығы-алып келінген,сыртқа шығарылатын,сондай-ақ транзитті тауарлар,бұйымдар мен қызметтерден алынатын салықтар.                                    

      «Салық» ұғымымен «салық жүйесі» ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің, салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін құрайды.

     1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде  тұңғыш салық жүйесі жұмыс  істей бастады. Ол «Қазақстан  Республикасындағы салық жүйесі  туралы» заңға негізделді. Бұл  заң   салық жүйесін құрудың  қағидаттарын, салықтар мен алымдардың  түрлерін, олардың бюджетке түсу  тәртібін белгілеген алғашқы  құжат аді. Осы заңға сәйкес  Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың  1-інен бастап 13 жалпы мемлекеттік  салық, 18 жергілікті салықтар мен  алымдар енгізілді.

     Қазақстан  Республикасының Үкімеі 1995 жылдың  басында салық реформасының ұзақ  мерзімді тұжырымдамасын қабылдап,онда  еліміздің салық жүйесі мен  салық заңнамасын бірте-бірте  халықаралық салық салу қағидаттарына  сәйкестендіру көзделді.

  Осыған байланысты  Салық және бюджетке төленетін  басқа да міндетті төлемдер  туралы 1995 жылғы сәуірдің 24-інде  Қазақстан Республикасы Президентінің  заң күші бар жарлығы шықты.  Енді бұрынғы 42 салықтар мен  алымдар едәуір қыстартылып, олардың  саны небәрі 11 болып қалды. Қазақстан  Республикасы Президентінің бұл  жарлығы Қазақстан Республикасының  1999 жылғы шілденің 16-сындағы ғ440-1 заңына сәйкес заң мәртебесін  алды. Осы уақыт аралықтарында  Президент жарлықтарымен және  Қазақстан Республикасының заңдарымен  бұл заңға өзгерістер мен толықтырулар  енгізілді.

   Салықтардың,оларды  төлеушілердің, салықтарды алу  әдістерінің, салық жеңілдіктерінің  жиынтығының болатындығынан салық  жүйелерінің әжептәуір күрделі  үлгілері болуы мүмкін. Барлық  өркениетті елдерде салықтардың  бүкіл жиынтығы әр түрл қағидаттар  бойынша жіктеледі:

   -салық салу обьектілері  бойынша;

   -салықты алатын  және салықтан жиналған сомаға  билік жасайтын органға қарай;

   -пайдалану тәртібі  бойынша;

   -обьектінің экономикалық  белгісі бойынша.

  Салықтарды салу обьектісі бойынша олар тура және жанама салықтар болып бөлінеді.

Тура  салықтар-салық төлеушінің кірісі мен мүлкінен тікелей төленген салықтар. Олар өз кезегінде нақты және жеке салықтарға жіктеледі.                                                                                                          Нақты салықтар салық төлеушілердің мүлкінің кейбір түрлеріне (үй,жер,кәсіп,ақшалай капитал,және т.с.с.) салынады.                                                                                                                             Жеке тура салықтар-бұл жеке адамдар заңи ұйымдардың табыстары мен мүлкіне салынатын салықтар. Нақты салықтардың айырмашылығы жеке салық салу әрбір салық төлеушінің жеке табысы мен мүлкін де, оның қаржы жағдайын да ескереді.

Жанама  салықтар-бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген салық төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар. Жанама салықтарға қосылған құнға салынатын салық,  акциздер жатады. Жанама слықтарға сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер де (кеден баждары түріндегі,экспортқа және импортқа салынатын салық түріндегі кеден кірістері, ішкі рынокта сатылатын тауарлар бағасы мен олардың фактуралық құнының айырмасы) жатады.