Абсолютті шамалар

Өзін  -  өзі  тіркеу  тәсілі.  Бұл  тәсілмен  мәліметтер  жинау   ... ... ... (есепшілер, санақшылар, тіркеушілер)

сұралушыларға арнайы үлгідегі сұрақ қағаздарын ...  ...  оны  ... ... түсіндіреді. Содан  кейін  толтырған  бланкілерді  жинап

алады да, сол ... ... ... ... ... болса, түзету

енгізеді, соңынан оны  статистика органдарына тапсырады.  Бұл  ...  ... ... және  ...  ...  отбасы  бюджетін

зерттеу немесе түрлі санақтар жүргізу кездерінде қолданылады.

Тілшілік тәсілімен қажетті  ...  ...  ...  бөлімшелері

арқылы ерікті түрде жүргізіледі.  Оның  ...  сол,  ...  ... ... ... үшін ... іріктеліп алынған адамдардың  мекен

– жайына сұрақ  қағаздарын  және  ...  ...  ...  ...  ...  ...  ...  арқылы  жібереді.  Кейіннен,   ... ... ... ... ... ...  ...  мәліметтер  жинауға  жұмсалынатын   шығындар   бақа   тәсілдермен

салыстырғанда барынша аз  ...  және  олар  тез  ...  ...  ... ... ...  ...  қатар,  мұндағы  жиналған  мәлңіметтердің

дұрыстығын сол ... ...  ...  жоқ  ...  байланысты,

оның сапалық жағы басқа  тәсілдермен салыстырғанда төмендеу болады.

Сауал –  сұрақтық  ...  ...  ...  ...  ... ... ... түрде жүргізіледі. Оны жүргізу үшін  сұралушылардың

белгіленген  тобына  сұрақ  қағаздары  таратылып  ...  және  ол  ...  ...  ...  ...  ...   санына   қарағанда,

толтырылып қайтарылғандарының саны біршама аз  және  сапасы  ...  ... ... ... ... ... қағазында көрсетілген  сұрақтардың

жауабын дұрыс толтырмай, басқалай жауаптар беруі де  ...  Бұл  ...  сол,  ...  ...  ...  аты  –  ...  мекен   –   ...  ...  көшу  ...  бұл   ...   ролі   жоғары

көтерілді.  Себебі,  көптеген  ғылыми  мекемелер   мен   ...   ... ой ... білу үшін  ...  ...  арқылы  әлеуметтік

және демографиялық зерттеу  жұмыстарын жиі жүргізе  бастады.  Сонымен  ... – ... ... алысу арқылы жинауға  болады.

Қазіргі талапқа сай электронды есептеуіш  ...  мен  ... ... енуіне  байланысты  статистикалық  бақылау  жүргізу,  оны

топтау және қорытындылау жұмыстары ... ... ... Осыған  орай

мәліметтердің  автоматтандырылған  қоймасы  ...  ...   ...   ... ... ... ... бақылау кезіндегі жіберілетін  қате және оны тексеру

тәсілі.

Статистикалық бақылаудың нәтижесінде  жиналған бастапқы мәліметтер  жан

– жақты  тексеруден  өтеді.   Онда  ...  ...  ...  ... ... ... толтырылғандығы  мен  салыстырмалылығы,

есептелгендігі және т.б. қарастырылады.  Бірақ,  есеп  беру  немесе  арнайы

ұйымдастырылған бақылаудың қайсібірін ... онда  әр  ...  ... қате ... ...   қате   деп   ...   ...   зерттеу    нәтижесінің

көрсеткіштері арасындағы сәйкессіздігі, айырмашылықты ... ...  ... ...  ...  ...  ...  айтады.  Статистикалық

бақылау  мәліметтеріндегі  жіберілген  қателер  репрезантивті  және  тіркеу

кезіндегі қате ... екі ... ...  Репрезантивті  қате  тек  ішінара

бақылау жүргізгенде  ғана  кездеседі.  Бұл  –  ...  ...  ... ... ... толық қалпында көрсете алмаушылығы  деген ұғым.

Тіркеу кезіндегі жіберілетін  қате  бұл  -  әлеуметтік  –  ... ... ...  әсерін  тигізетін  фактілердің  дұрыс

анықталмауы  ...  ...  ...   ...   ...   анықталмауы

салдарынан туатын қате. Бұл  қателік дұрыс  жазбағандықтан,  тіркеуді  дұрыс

жүргізбегендіктен, бұрмалау мен қате ...  ...  ...  ...  өзі  фактінің  біртектілігіне  орай  кездейсоқ  және   жүйелі   түрде

жіберілген қате ... ... ... ... ... Ол әр ... себептердің әсерінен артықты  –

кемді қателікке ұрынуы ықтимал. Бұл – не азайтылып, не көбетіліп  жазу деген

ұғым. Ол арнайы мамандығының жоқтығынан, ... –  ...  ...  ... ... – ... қараудан болады. Мысалы,  бір  бағананың  көрсеткішінің

мүлдем басқа, екінші бағанаға ауыстырылып жазылуы немесе 43  ...  ... ... 53 жас деп қате ... ... ... статистикалық  бақылау жиынтығының көлемі көп  болатын болса,  онда

кездейсоқ  ...  қате  оның  ...  ...  ...   ...  Себебі,  жалпы  жиынтықты  ...  ...   ... ... ... бірі ... ... түрде (ұдайы) жіберілетін  қате. Мұнда көрсеткіштер белгілі  бір

себептерге қарай біржақты бұрмаланып,  яғни  не  ...  не  ... Бұл  есеп  ...  ...  ...  өте  ...  және  оның

нәтижесі  жалпы  жиынтыққа  кері  әсерін  тигізеді.  ...   ...   ... қате ... ...  ...  және  ...  байқаусызда

жіберілген болып екіге  бөлінеді.

Абайсызда,   байқаусызда   ...   қате    ...    ... Ол ... ...  ... ... жауап бермеу салдарынан

жіберілуі  мүмкін.  Мысалы,  халық  санағы  ...  ...   ... ... ...  сандар  арқылы  көрсетеді.  Сұралушы  адам  39

немесе  41  ...  ...  өзін   40  ...  деуі  ...  ...  40 жастағы  адамдардың саны  39 және 41 жастағылардан  көп  болып

шығады. Сондықтан да ... ... ... ... жас  ...  дұрыс

анықтау үшін адамдардың туған  жылын бөлек, айын бөлек бағанаға жазып,  ... ... ...  немесе  әдейі  жіберілетін  қате.  Бұл   –   ...   –   ...   ...  ...  ...  ...  азайтып  жазу   арқылы

жіберілген қателер.

Әдейі жіберілген қате есеп беру формаларында  жиі  кездеседі.  ... мен ... ... ... ... ...  кемітіп,

ал жұмыс көлемін арттырып немесе қоймадағы бағалы заттардың,  шикізаттардың

мөлшерін есеп беру формаларында  азайтып  көрсету  фактілерін  атап  ... ... ... ... ... – көп ...  ...  дұрыс

болмауынан,   тіркеушілердің,   санақшылардың,    тіркеу    ...    ...  ...  ...  ...   түсінбеушілігінен   және   т.б.

себептерден туындайды.

Статистикалық бақылауды  жүргізгеннен кейін, жиналған ... ... ... ... ... ... үшін, барлық  жиынтықтар

міндетті түрде тексерілуден өткізіледі. Және ол қисынды түрде  тексеру  және

есептеу арқылы тексеру ... ... екі ... ...  ...  ...   дегеніміз   –   ...   ... ... ... ... ... байланыстылығын  бір  –

бірімен салыстыру арқылы жіберілген қатені  түзету.  ...  ...  ...  жас  ...  мен  ...  ...  ...  жіберілген   қатені

анықтаймыз. Егер баланың  жасы туған  жылы  бойынша  жасы  онда,  ал  ... деп ... онда  ...  лайықты  білім  дәрежесін  көрсетуге

қпате жіберілгендігін оңай ... ...  ...   ...   ...   ...   жалпы   жиынтық

көрсеткіштеріндегі  жіберілген  қателерді  түзету  үшін  орта  ...  ... ... есептеу тәсілін қолдану  арқылы  түзетулер  енгізіледі.  Бұл

тәсіл әрбір кәсіпорынның, мекеменің, ұжымның ... ... есеп ... сандық көрсеткіштерді тексеру кезінде  жиі қолданылады.

Статистика органдары  жоғары көрсетілген  тексерулерден  бөлек  бірізді

және жоспарлы ... ... ... ... ... есеп  ... көрсеткіштердің дұрыстығын тексереді.  Оның  өзі  тақырыпты,

жинақты (комплексті) және жаппай болып үш ... ... ... жеке ... ...  бір  ...  ... жеке көрсеткіші ғана алынады.

Жинақты (комплексті) тексеру  кезінде  кәсіпорынның  барлық  есеп  беру

формалары түгелдей тексеріледі. Ал ...  ...  ...  есеп  беретін

кәсіпорындардың белгілі  бір есеп беру формасы немесе  ...  ... ... ... оның ...  ...  алдарына

қойған негізгі мақсаттары есеп беру формаларындағы мәліметтердің  дұрыстығын

және сапасының жоғары болуын ... ... Егер есеп  беру  ... ... ... жіберілген қате болса, онда  оны  түзетіп  қана

қоймай, сонымен бірге  негізгі ... ...  ...  ...  ... ... ұжымның  атына жіберілген кемшіліктерін  қалай  жою  керек

екендігі туралы  жазбаша  нұсқау  береді.  Кейбір  ...  ... ... ...  ...  ...  бұрмалау,  өтірік  ақпарлар  ... онда ... ... бұл ... ... әкімшілікті  және

заң орындарын хабардар етеді, ал кінәлі адамдар жауапқа тартылады.[3]

Қорытынды.

Тәуелсіздік алып, егемен  ел  болғанымыз  кеше  ...  ... ... ... ... ... біржола толығымен  бет  бұрды.  Ана

тіліміз мемлекеттік мәртебеге  ие  ...  ...  және  ...  орта  ... ... ... жатыр.

Статистика – бұл жан  – жақты да, күрделі қоғамдық  ғылым.  Оның  өзі

бірнеше бөлімдерге бөлінеді. оған ... ...  ...  ... ол ... жалпы  принциптері  мен  әдістерін  ...   –   ...   ...   мұнда    халық    ... ... Оның ...  мен  ...  ...  ... салалары мен  элементтердің  өзара  байланысын  зерттейді;  салалық

статистика, мұнда өнеркәсіп, ауыл ...  ...  ...  ... ... ... ... және т.б. болып бөлінеді.

Соңғы кезде өмір салтын, әлеуметтік қарым  –  қатынасының  әр  ... ... және оның ...  жүйесін  зерттейтін  әлеуметтік

статистика  қалыптасты.  Осы  ...  ...   ең   ...   ... – статистиканың жалпы теориясы.

Статистиканың жалпы теориясы – статистика  пәнінің  бастапқы  ...  ...  ...  даярлайтын   жоғарғы   және   ...   ... ... ... Бұл ... ...  ...  мақсаты  –

студенттерді, ғылыми ұйымдастырылған  жүйе бойынша  статистикалық  ... ... ... ... ... ... жүргізу.

Статистикалық бақылау деп  қоғамдық өмірдің көптеген құбылыстары  мен

процестері туралы бастапқы мәліметтерді  ...  ала  ...  ... ғылыми ұйымдастырылған жүйеде тіркеу, жинау тәсілі айтылады.

Қолданылған әдебиеттер тізімі.

1. Ы. Әміреұлы. «Статистиканың  жалпы теориясы».  Алматы,  1998

жыл.

2.  Ө.  ...  М.  ...  ...   ... Алматы, 1998  жыл.

3.  Қ.Қ.  Белгібаева,  С.М.  ...  ...  және   ...    ...    ...     ...     ... жыл.

4. Қазақстан     халқының      экономикалық      ... ... 1991 - ... ... в ... №8, 2006 ж. 11 ...    ...        халқының        ...        ... ... 1991 - 2005ж

[2] Ө. Кесікбайұлы, М.  Өскенбайұлы. «Статистиканың жалпы  теориясы». Алматы,

1998  жыл.

[3] Ы. Әміреұлы. «Статистиканың  жалпы теориясы». Алматы, 1998 жыл.