Шпаргалка по "Истории права Беларусии"

1. Гістарычная навука ў сістэме  гуманітарнай адукацыі. Изучению истории Беларуси уделяется много внимания. Историю своей Родины необходимо изучать постоянно. Она всё время обновляется новыми фактами, заново переосмысливается новыми поколениями. История является важным духовным ресурсом общества. Она помогает увидеть настоящие ценности, корректирует поведение. Среди гуманитарных наук, история имеет свою специфику. В сравнении с другими науками, которые изучают отдельные общественные явления, эта наука-комплексная,интегральная, потому что изучает всё, что развивается во времени и пространстве,т.е. всю совокупность явлений общественной жизни на протяжении всей истории общества.Историк выступает в нескольких ролях, в зависимости от того, какой раздел истории изучает.История изучает конкретно-исторический опыт жизнедеятельности людей.Подходы изучения истории: Формационный(К.Маркс)-Смена 5 основных обществ.- экономич. формаций (первобытно-общинная, рабовладельческая, феодальная, капиталистическая, коммунистическая)недостатки: однолинейность исторического развития,классовая борьба, оведение человеку второстепенной роли.  и цивилизационный (изучение групп людей, кот. Имеют общие ценности, менталитет,идеалы, культуруи которые в процессе своей эволюции проходят стадии возникновения,становления, расцвета, надлома и гибели..)

2) Першабытнае грамадства на тэрыторыі Беларусі. Первое проникновение – 35 тыс.лет.назад .кроманьонцы.эпоха палеолита. Стоянки возле д.Юровичи(Припять)д.Бердыж(рСож)существовали примерно 26-23 тыслетназад.Найдены остатки жилищ, кострищ, орудий труда из кремня, кости мамонта. Каменный век(с появл.людей до 3тыс.до н.э.)Освоение огня, изобретение остроконечных рубящих, режущих, колющих инструментов. Холодный климат ледник. Собирательство корней, клубней, загонная охота, рыболовство, бортничество- присваивающее хозяйство. После отхода ледника(13-11тыс.летдо н.э.)произошло потепеление территория покрылась лесами и озёрами, появились мелкие животные. Приручение собаки. Люди переходили к оседлой жизни. Зарождается гончарство и ткачество Жили первобытные люди в небольших землянках, построенных из костей мамонтов, больших камней. Крышей служили шкуры животных. В центре жилья размещался очаг для костра .Несколько парных семей составляли общину — род в котором жила группа родственников по матери.материнский род. Бронзовый век 3-2тыс до н.э.неолитич.революция, подсечно-огневое земледелие,переход к патриархату,проникновение индоевропейцев. Железный век начался в 7в.до.н.э.сыродутные домницы, пашенное земледелие, первые укрепленные городищаанимизм, фетишизм 
 
 
 
 
 
 

(3)Эканамічнае  развіццё беларускіх  зямель ў IX –  першай палове XIII ст.

В это  время на тер. Беларуси появляются города и такие княжества как Полоцкое, Смоленское Туровское, Витебское, Слуцкое, Менское и т.д.также в этот период на белорусских землях можно отметить появлением ранеефеодальных отношений. Существовало 2 уклада: общинный и рабовладельческий. Большая часть земли принадлежала государству. Крестьяне, которые жили на ней эксплуатировались великим  князем. Основные виды феодального  землевладения были боярское, княжецкое  и церковное. Крестьяне смерды делились на: свободных и зависимых от землевладельцев. Основным занятием населения было земледелие на смену подсечно-огневому пришло пашенное. одной с отраслей сельского  хозяйства было животноводство. Отделялось ремесло от сельского хозяйства.Вгородах занимались обработкай железа ремесленники. Ювелирное дело. Развивалось изделие  из шкур,дерева, кости, гончарство.Возникали  города. Полоцк(862) туров, брест, витебск, минск. Развиывалась торговля.из варяг  в греки. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

5_)Барацьба  насельніцтва беларускіх  зямель супраць  крыжакоў і манголаў  у XIIIст Паўночназаходнімі суседзямі Полацкай зямлі з даўнейшых часоў былі шматлікія прыбалтыйскія плямёны. Славяне сутыкнуліся з імі яшчэ ў VI — VII стст. н. э. Развіццё феадальных адносін у балтаў пачалося крыху пазней за славян. Паміж насельніцтвам паўночназаходніх зямель Русі і мяжуючымі балцкімі плямёнамі існавалі даўнія палітычныя, эканамічныя, культурныя і этнічныя сувязі. 3 рускіх абласцей у Прыбалтыку траплялі традыцыйныя прадметы экспарту: футра, воск, шыферныя прасліцы, вырабы са шкла, металічныя ўпрыгажэнні (бронзавыя грыўны, бранзалеты). 
У пачатку XIII ст. гэтыя мірныя адносіны парушыліся. нямецкія рыцары высадзіліся ў вытоках Заходняй Дзвіны і заснавалі тут крэпасць Рыгу (1201У войсках крыжакоў ствараліся асобныя манашаскарыцарскія арганізацыі: іх звалі духоўнарыцарскімі ордэнамі. Уступаючы ў ордэн, рыцар заставаўся воінам, але даваў зарок манаства: не мог мець сям'і. 3 гэтага часу ён пакорліва слухаў галаву ордэна — гросмайстра, ці вялікага магістра. Першым быў створаны ў 1119 г. ордэн тампліераў (храмоўнікаў), другім — ордэн шпітальераўянітаў.У канцы XII ст. стварыўся трэці ордэн Тэўтонскі, які пазней перасяліўся з Палесціны ў Прусію. У 1202 г. рыжскі епіскап Альберт Буксгаўдэн, заснаваў рыцарскі ордэн мечаносцаў.У 1237 г. абодва гэтыя ордэны аб'ядналіся па намаганню палы рымскага Грыгорыя IX і стварылі Прускі (Лівонскі) ордэн. Пацярпеўшы цяжкае паражэнне ў вайне з арабамі, нямецкія князі ў канцы XII ст. вырашылі перанесці вайну ў Прыбалтыку і Русь. Замацаванне крыжакоў каля вытокаў Дзвіны паставіла пад іх кантроль важны для Полацкай зямлі гандлёвы шлях, закрывала выйсце ў Б'алтыйскае мора. Рыцары імкнуліся трымаць у сваіх руках таксама права збіраць даніну з ліваў. полацкі князь Уладзімір пачаў рыхтаваць сумесны паход з эстамі і лівамі супраць крыжакоў, аднак раптоўна памёр. Крыжовы паход пачаўся паспяхова. У Прыбалтыцы не было вялікіх войскаў, магутных крэпасцей, і жыхары яе былі ўзброены горш за закаваных у латы рыцараў. Заваяваўшы Эстонію і значную частку Латвіі, рыцары сталі пагражаць Русі. Знішчэнне Аляксандрам Неўскім нямецкіх рыцараў на лёдзе Чудскага возера ў 1242 г. спыніла крыжацкую агрэсію на паўночным захадзе. 3 усходу на рускія землі абрынуліся татарамангольскія полчышчы. У 1223 г. на р.Калцы сышліся на першую бітву татараманголы і рускія. У трагічнай бітве на Калцы прымалі ўдзел і беларускія харугвы. За пяць гадоў (1236 1240) татараманголы з мячом і агнём прайшлі ўсе рускія землі, знішчылі Кіеў, галіцкія і валынскія гарады, ашаламілі Заходнюю Еўропу спусташэннем Венгрыі, Малапольшчы і Сілезіі. У 1237 г. гарэлі Разань, Суздаль, Уладзімір. Татараманголы рушылі да Вялікага Ноўгарада, але дабрацца туды не змаглі. 
У 1240 г. татараманголы разбурылі УладзімірнаКлязьме, Маскву. Знішчылі і паланілі сотні тысяч людзей. Цаной велізарных страт рускі народ абяскровіў сілы татараманголаў і пазбавіў іх магчымасці заваёўваць краіны і народы Заходняй Еўропы. Аднак Русй, палітычна раздробленая, раздзіралася міжусобіцамі і не змагла аб'яднаць свае сілы, каб даць адпор захопнікам, а таму трапіла пад уладу моцных татарамангольскіх ханаў.Беларускія землі засталіся ў баку ад асноўнага напрамку руху татараманголаў. Татарамангольскія нашэсці на заходнерускія землі адбываліся ў 1258, 1275, 1277, 1287,1315,1325,1338 гг. 
 
 
 
 
 

6)Культура  беларускіх зямель  у IX – XIII стст

До конца 10 в на бел землях не сущ. монумент. архитектуры, но были богатые традиции деревян. зодчества.Одним из самых  известных строений Полоцка явл. Софийский собор (50-е годы 11 в.)Собор  был построен Вс. Чародеем, как символ мощи Полоцкого кн-ва, богатства  и символ рав-ва с Киевом и Новгородом. Соф. собор был украшен фресками, в нем хранилась гос. козна, архив, библиотека. Там подписывались самые  важные договора и хранилась печать Полоцкого княжества. Святая София  – символ православия. В 20-30 е годы 12 в. строится под Полоцком большой  собор Бельчицкого монастыря. Он был украшен фресками и керамич. плиткой. В середине 12 в. по заказу Е. Полоцкой строится Спасо-Преображенская церковь Спасо-Ефрасиньевского монастыря (8-12 м). Всего в Полоцке в 12 в. было построено 10 храмов. 6 из них найдены  в археологических раскопках. Борисо-Глебская церковь (Коложская кон. 12в.). Стены  украшены фресками, а пол выложен  плиткой. Снаружи украшена плиткой  и тесаным камнем в форме крестов  и геометрических фигур. Храмы строились  на нашей территории в Витебске, Турове и др. Новые социально-экономические  отношения, рост торговли и городов  способствовали развитию ремесел, декоративно-прикладного  искусства и т.д. В 12-13 вв. на наших  землях насчитывалось около 60 видов  ремесел (резьба по дереву, ювелирное, кузнечное, гончарное и т.д.) В  производстве домашней утвари, оружия, украшений использовали дерево, железо, серебро, золото, стекло и т.д. Из дерева – ложки, гребни, из кости – гребни, шахматы, из камня – кресты, иконки, из золота – украшения. Славились  своим умением ювелиры. Шедевр ювелирного искусства – крест, сделанный  Лазарем Богшей в 1167г. 6-конечный. был  украшен золотом, серебром, миниатюрами  святых и орнаментами.. В 1941г. он В 1997г. мастером Н. Кузьмичем была сделана  копия. С появлением христианства стала  распространяться живопись (роспись  храмов) – фрески Софийского собора, Спасо-Преображенской церкви и т.д. Полоцкие мастера были хорошо знакомы с классич. Византийской манерой письма использовали местные традиции. В 12-13 вв. у нас появл. иллюстр. рукописи, в которых находились рисунки – минатюры. Самая известная – Радзивиловская летопись (около 600 рисунков), Оршанское и Лавришеское евангелие. Жизнь наших предков была тесно связана с музыкой, песнями и танцами. Профессионалы, для которых искусство – средство существования, являлись скоморохи (жонглеры, актеры). Они участвовали в княж. застольях, военных походах и др. Среди муз. инструментов, на кот. играли, были трубы, дудки, гусли, рожки. Все это говорит о том, что в 9 – 13 вв. на бел. землях развивалась худ.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

7) Утварэнне Вялікага княства Літоўскага і ўваходжанне ў яго склад беларускіх зямель Для заходнiх зямель Русi XII—XIII стст. былi перыядам для феадальнай раздробленасцi. Паступова фармiруюцца фактары, якiя падштурхоўвалi заходнерускiя княствы да аб`яднання кансалiдацыi, утварэння адзiнай царквы. па прычыне iх размяшчэння па гандлёвых шляхах; тут не было мангола-татарскага iга; на заходнiя землi ў большай ступенi ўплываў знешнепалiтычны фактар у выглядзе двайной пагрозы з боку крыжакоў i мангола-татараў), але самая важная прычына аб`яднанай тэндэнцыi на Русi – унутрыпалiтiычная – у XIII ст. пачаўся новы этап iнтэнсiўнага развiцця феадальных адносiн, а гэта непазбежна вяло да абвастрэння класавай барацьбы, што ў феадальным грамадстве заўседы з`яўлялася фактарам аб`яднальных працэсаў. Такiм чынам, сукупнасць унутраных i знешнiх фактараў адрадзiла iмкненне заходнерускiх княстваў да кансалiдацыi. А аб`яднанай сiлай заходнерускiх княстваў выступiла ўлада вялiкiх князеў лiтоўскiх.У першай палове XIII ст. пачынае стварацца цэнтралiзаваная раннефеадальная Лiтоўская дзяржава з моцнай вялiкакняскай уладай. Яе ўзнiкненне звязана з iмем лiтоўскага князя Мiндоўга, якi шляхам крывавай барацьбы аб`яднаў большасць лiтоўскiх княстваў.Працэс аб`яднання ў ВКЛ быў працяглы i складаны. Ёе адбываўвся больш за стагоддзе шляхамi: на аснове пагадненняў мiж лiтоўскiмi i славянскiмi князямi; дынастычных шлюбаў; пры дапамозе ваеннай сiлы.Першымi ў склад ВКЛ трапляюць землi Верхняга Панямоння, Чорная Русь, цi Новагародчына (Новагародак быў першай сталiцай ВКЛ). Полацк апынуўся ў складзе ВКЛ у 1307 г., Вiцебск – у 1320, Турава-Пiнскiя землi – у пачатку XV ст. Асаблiва паспяхова аб`яднальны працэс iшоў пры Гедымiне (1316—1341). Iм была перанесена на ўсе ВКЛ Стараруская мадэль дзяржаўнага кiравання. Старабеларуская мова стала мовай дзяржаўных дакументаў (лiтоўцы пакуль не мелi сваей пiсьменнасцi). ВКЛ – гэта полiэтнiчная дзяржава чатырох асноўных народаў – беларускага, рускага, украiнскага i лiтоўскага 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

8) Унутрыпалітычнае развіццё ВКЛ у канцы XIV-першай паловеXVI ст.

Вялікае княства Літоўскае па форме кіравання  было феадальнай манархіяй на чале з вялікім князем Дзяржаўнай мовай  у ВКЛ была старабеларуская. На ёй гаварыў вялікакняскі двор, гэта была мова судоў, дзяржаўных актаў. Вышэйшыя органы ўлады ВКЛ: вялікі князь, Рада, Сойм. Рада ("паны-рада") у першыя гады свайго існавання выступала  ў якасці Савета пры гаспадары. Аднак  па меры ўзмацнення феадальнай знаці  Рада адасабляецца ў самастойны, асобны ад вялікага князя орган улады  Унутрыпалітычнае становішча характарызавалася  феадальнымі ўсобіцамі. Напрыканцы XIII ст. у ВКЛ стаў княжыць вялікі князь Віцень (1293 - 1316), мэтай якога  было ўмацаванне дзяржавы. У 1307 г. ў  склад ВКЛ увайшло Полацкае княства. Менавіта вялікі князь Віцень увёў агульнадзяржаўны герб "Пагоня" Значна пашырылася тэрыторыя ВКЛ пры  вялікім князі Гедыміне (1316 - 1341). У склад княства у гэты час  увайшлі Віцебская, Берасцейская, Менская  і Тураўская землі. У 1323 г. Гедымін  перанёс сталіцу ВКЛ з Наваградка ў Вільню. З 1345 па 1377 г. вялікім князем быў Альгерд (1345 - 1377). Уступленне на трон Ягайлы суправаджалася абвастрэннем дынастычнай барацьбы ў княстве паміж Ягайлам, яго дзядзькам Кейстутам і братам Андрэем полацкім У 1385 г. Ягайла заключыў Крэўскую ўнію з Польшчай, якая значна паўплывала на далейшае палітычнае жыццё ВКЛ. Ягайла перайшоў у каталіцтва, ажаніўся з каралевай Ядзвігай, стаў польскім каралём. У 1387 г. ён прыняў прывілей, паводле якога праваслаўная знаць, якая была ў асноўным беларуска-ўкраінскага паходжання, ставілася ў няроўнае эканамічнае становішча з феадаламі каталіцкага веравызнання. Гэта пастанова выклікала ў асяроддзі шматлікай арыстакратыі рэзкае незадавальненне, якое першым скарыстаў стрыечны брат Ягайлы Вітаўт (сын Кейстута). Пачалася міжусобная вайна паміж Ягайлам і Вітаўтам, якая скончылася Востраўскім пагадненнем 1392 г., паводле якога Вітаўт стаў вялікім князем (1392 - 1430). ВКЛ гарантавалася самастойнасць у союзе з Польшчай.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

9) Знешняя палiтыка ВКЛ не была свабоднай ад уплыву на яе ўнутрыпалiтычных працэсаў у дзяржаве. Унiя з Польшчай (1385), нягледзячы на складаныя ўнутраныя вынiкi, умацавала мiжнародныя пазiцыi княства. Галоўным ворагам, з якiм ВКЛ даводзiлася весцi напружаную барацьбу, былi Тэўтонскi i Лiвонскi ордэны. У 1409 г. пачалася «вялiкая вайна» памiж Польшчай, ВКЛ, з аднаго боку, i Тэўтонскiм ордэнам – з другога. Вырашальны ўдар быў нанесены крыжакам у бiтве пад Грунвальдам (1410), i нямецкая агрэсiя была спынена.У XIV—XV стст. працягвалiся набегi татар на тэрыторыю ВКЛ. Значнай падзеяй у барацьбе з iмi быў разгром Альгердам мангола-татар на р. Сiнiя Воды (1362), далучэнне да ВКЛ Кiеўшчыны, Падолii. У 1455 г. атрады мангола-татар былi разбiты войскамi кiеўскага князя Сямена Алелькавiча. На гэтым набегi Арды на тэрыторыю ВКЛ практычна спынiлiся.З другой паловы XV ст. у знешняй палiтыцы ВКЛ паўстае пытанне ўзаемаадносiн з мацнеючым суседам на поўднi – Крымскiм ханствам. Першапачаткова адносiны былi добрыя, але калi ханам стаў Менглi-Гiрэй (1468), ён па дамоўленасцi з Масквой пайшоў вайной на Кiеўскiя землi, узяў Кiеў. Пад нацiскам крымскiх татар паўднёвыя межы ВКЛ адступiлi на поўнач. Толькi за перыяд з 1500 па 1569 г. татары зрабiлi на Беларускiя землi 45 набегаў, у 1505 г. дайшлi да Мiнска i Новагародка, у 1521 г. спустошылi землi памiж Слуцкам i Мiнскам. У 1527 г. лiтоўскiмi, беларускiмi i ўкраiнскiмi атрадамi было нанесена паражэнне крымскiм татарам пад Каневам на Ўкраiне. З гэтага моманту яны ўжо не пагражалi ВКЛ. Пазней татарскiя ханствы выкарыстоўвалiся ВКЛ як iнтрумент усходняй палiтыкi.З канца XV ст. абвастрылiся адносiны памiж ВКЛ i Рускай дзяржавай. Прычыны – завяршэнне палiтычнага аб`яднання Паўночна-Усходняй Русi пад уладай Масквы (вылучылiся два цэнтры аб`яднання зямель былой Старажытнаруская дзяржавы – ВКЛ i Маскоўская дзяржава), -- асаблiвасцi вырашэння канфесiйнага пытання ў ВКЛ, наступ каталiцызму падштурхнулi беларускiх феадалаў да пераходу пад уладу Масквы. Канфрантацыя памiж маскоўскай дзяржавай i ВКЛ неаднаразова прыводзiла да войн (1492—1494, 1500—1503, 1507—1508, 1512—1522, 1534—1537).Такiм чынам, знешняя палiтыка ВКЛ была складанай i супярэчлiвай, прыярытэты ў ей мянялiся. У XIV—XV стст. – гэта барацьба супраць крыжакоў  (Тэўтонскi ордэн) i татарскiмi ханствамi (Залатой Ардой, Вялiкай Ардой, Крымскiм ханствам) i пашырэнне сваей тэрыторыi, у канцы XV—XVI стст. – галоўным напрамкам знешнепалiтычнай дзейнасцi ВКЛ сталi адносiны, а па сутнасцi канкурэнтная барацьба з мацнеючай маскоўскай дзяржавай. Страта 1/4 тэрыторыi ВКЛ у гэтай барацьбе сведчыла пра значнае аслабленне ВКЛ i вымушала яго да больш цеснага саюза з Польшчай.