Мемлекеттік аппарат

ё<h3>М А З М Ұ Н Ы

КІРІСПЕ.................................................................................................................3-4

І - тарау. Мемлекеттік аппараттың жалпы сипаттамасы...........................5

               1.1. Мемлекеттік аппарат түсінігі  және қызметтері.............................5-10

               1.2. Мемлекеттік аппарат қағидалары.................................................11-13

ІІ - тарау. Қазақстан Республикасы мемлекеттік аппаратының жүйесі...14

               2.1. Мемлекеттік аппарат құрылымы..................................................14-19

                2.2. Мемлекеттік билік органдары......................................................20-22

                2.3. Атқарушы органдар......................................................................23-26

                2.4. Сот билігі.......................................................................................27-30

ҚОРЫТЫНДЫ...................................................................................................31

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..............................................32-33  

</h3> 
<h4>Кіріспе

Қазақстан Республикасының 1995 жылы 30 тамызда қабылданған жаңа Ата Заңы еліміздің тәуелсіз, демократиялық, құқықтық, зайырлы және егеменді мемлекет белгілерін бекітіп айқындап берді. Өз дамуын кеңейте түскен мемлекетте ерекше орын алатын орган жүйесі болып  мемлекеттік аппарат табылады. Конституцияда  мемлекеттік аппарат тармақтарының  әрқайсысына кең өкілеттік берілген.</h4>

Қарастырып отырған курстық  жұмыстың тақырыбы «Қазақстан Республикасының  мемлекеттік аппараты» деп аталады.

Мемлекеттік аппарат – бұл қоғамды басқару үшін арнаулы құрылған мемлекет органдарының біртұтас жүйесі. Оның нышандары: мемлекет қоғамды басқаратын және тек қана қызметпен шұғылданатын адамдардан тұрады; мемлекеттік аппарат мекеме мен органдардың байланыс жүйесі; мемлекет органдарының қызметі ұйымдастырушылық, материалдық және әкімшілік кепілдіктерімен қамсыздандырылады; мемлекеттік аппарат азаматтардың заңды мүдделер мен құқықтарын қорғау үшін құрылады.</

Мемлекеттік аппарат мемлекеттік  органдардың жүйесін өзімен байланыстырады және мемлекет алдындағы мақсаттар  мен міндеттерді жүзеге асыру  арқылы өз қызметін айқын көрсетеді. Қандай да болмасын мемлекеттің ең негізгі құрамды элементі – бұл  аппарат болып табылады.

Негізінен, олар – құқықтық тәртіпті сақтайтын, мемлекеттің ішкі қауіпсіздігін, сыртқы тәуелсіздігін  қорғайтын органдар. Мұндай органдар әр дәрежеде, әр көлемде барлық мемлекеттерде  болады. Мемлекет механизміне тән  заңдылық – оның органдары тек  мемлекет  қызметін атқаруға қажет  болғанда ғана  құрылады. Екінші заңдылығы  – бірінің қызметін бірі қайталайтын  органдардың болмауы. Мемлекет механизмінің құрылымы мемлекеттік органдардан, мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындардан  және мемлекетттік қызметкерлердің, ұйымдық  қаржылардан, сондай-ақ мемлекеттік  қызметтерді қамтамасыз етуге қажет  ықтиярсыз көндіру күштерінен тұрады.

Мемлекеттік орган – бұл мемлекеттік міндеттерді орындаушы жəне осы мақсатта сəйкес биліктік өкілеттіктерді иеленген ұйым немесе мекеме.

Мемлекетттік органдар өкіметтік  қызметтерін жүзеге асырудың барысында  өзара тығыз байланысты болатындығын атап көрсеткен жөн.

Мемлекеттік мекемелер мен  кәсіпорындардың биліктік өкілеттіліктері  болмайды. Олар экономика, білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет, ғылым, спорт және т.б. салаларда жалпы әлеуметтік қызметтерді атқарады.

 

<h4>І тарау. Мемлекеттік аппараттың жалпы сипаттамасы

1.1. Мемлекеттік аппарат  түсінігі және қызметтері

Мемлекет пайда болғаннан  кейін  саяси билік жүргізу  қажеттігі туындайды. Осыған байланысты қоғамда басқару, билік жүргізу  арнайы мамандандырылған адамдардың топтарын қалыптастырады, олардың атқаратын  қызметтері айқындалып, салаларға бөлінеді, кәсіби дәрежеге көтеріледі. Мемлекеттік  билікті ұйымдастыру, халықты басқару  үлкен өнер. Осыған байланысты қоғамда  мемлекеттің арнайы аппараттары  қалыптасады. Аппараттардың көлемі, құрылымы, таптық сипаттары, атқаратын  қызметтері мемлекеттің тарихи типтеріне  байланысты болып ұйымдастырылады.

Мемлекеттік аппарат – бұл қоғамды басқару үшін арнаулы құрылған мемлекет органдарының біртұтас жүйесі. Оның нышандары: мемлекет қоғамды басқаратын және тек қана қызметпен шұғылданатын адамдардан тұрады; мемлекеттік аппарат мекеме мен органдардың байланыс жүйесі; мемлекет органдарының қызметі ұйымдастырушылық, материалдық және әкімшілік кепілдіктерімен қамсыздандырылады; мемлекеттік аппарат азаматтардың заңды мүдделер мен құқықтарын қорғау үшін құрылады.</h4>

Қазақстан Республикасының  «Мемлекеттік қызмет туралы» Заңының 2-бабында: «Мемлекеттік қызмет – азаматтардың мемлекеттік органдар мен олардың аппаратында конституциялық негізде жүзеге асырылатын және мемлекеттік басқаруды жүзеге асыруға, мемлекеттің өзге де міндеттері мен функцияларын іске асыруға бағытталған кәсіби қызмет» делінген.

Мемлекеттік аппаратың ерекше ішкі құрылысы бар: олардың арасындағы қатынастар бір жүйеге біріктіріледі. Бұл жүйенің негізін экономика, саяси қарым-қатынастар, сана-сезім  құрайды. Осы жүйеде әрбір органның өзінің орны, бір-бірімен қарым-қатынастары, қызметінің негізгі принциптері  көрсетіледі. Дамудың әрбір кезінде  мемлекеттік органдардың орындайтын қызмет бабы және істері өзгеріп отырады. Шығыс мемлекеттерде бүкіл аппаратты  бір орталыққа бағындыратын –  патшаның билігі орнаған Парламенттік республикада негізгі функциялар парламенттің қолында болады. Мемлекеттік аппарат  дамуының объективтік бағыттары  байқалады: бюрократизация, дифференция, профессионализмнің өсуі. Мемлекеттің әрбір типіне мемлекеттік аппараттың ерекше нышандары сәйкес келеді. Мемлекеттік қызмет – конституциялық негізде баянды етілетін азаматтардың мемлекеттік органдар мен оның аппаратындағы мемлекеттік басқаруды, басқа да мемлекеттік міндеттер мен қызметтерді атқаруды жүзеге асыратын кәсіптік қызметі.¹

Қазіргі мемлекеттік аппараттың қызметі мынандай принциптермен  реттеледі: мемлекеттік аппараттың ішкі құрылысы және құзыретінің нәтижелі, тиімді болуы.

Ол үшін қызметті демократиялық, Конституциялық, заңдылық принциптерге сәйкес болуға тиіс. Мемлекеттің лауазымды  адамдары, қызметкерлері нормаларды жоғары этикалық дәрежеде орындау қажет. Мемлекеттік аппарат халықтың мүддесін қорғап, соны іске асыруға міндетті. Халықтың мемлекетті басқару процесіне  қатысудың демократиялық жолдары, олардың сайлауға қатысуы, халықтың өкілдері мемлекеттік аппарат құрады, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына  мемлекет кепілдік береді. Халық мемлекеттік  аппараттың қызметіне көмек беру үшін қоғамдықұйымдарды құрады, олар мемлекеттік аппаратпен байланысатын саяси жүйені құрады. Конституцияның 33-бабында «Азаматтардың тікелей және өз өкілдері арқылы мемлекеттің өкілдік, атқарушылық және сот органдарының құрылуы мен жұмыс істеуі жөніндегі әрекетін жүзеге асыру мүмкіндігі: «Ал қатысудың түрлерін былай деп белгілейді: мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін өзі басқару органдарына жеке және ұжымдық өтініштер жолдау: «мемлекеттік органдар мен өзін өзі басқару органдарын сайлау және оларға сайлану, референдумға қатысу, мемлекеттік қызметке кіру».

Әдетте заң әдебиеттерінде «мемлекеттік аппарат» және «мемлекет механизмі» түсініктері синоним сөздер ретінде қолданылады. Мемлекеттік аппарат – бұл мемлекеттің басқарушылық қамтамасыз етушілік және қорғаушылық функцияларын іске асыру бойынша жұмыстарын жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың, мекемелер мен ұйымдардың біртұтас, иерархиялық жүйесі.²

Мемлекет аппаратының, оның барлық бөлімшелерінің мазмұнын қоғамдық өмірдің барлық салаларының тиісті ұйымдасуы мен тиімді қызмет етуін  қамтамасыз етуге бағытталған басқарушылық, ұйымдастырушылық қызмет құрайды.

Бұл қызметтің нысандары  көп жағдайда басқарудағы заңдар мен құқықтық механизмдердің қолданылу  шамасына байланысты. Осыған сәйкес, мемлекеттік  аппарат қызметінің келесі нысандарын бөліп қарастыруға болады:

1. тікелей басқарушылық – бұл ғылыми ұсыныстар жасаумен, тәжірибе алмасумен байланысты, құқықтық сипатты иеленбеген қызмет түрлері;
2. құқықтық нысандар – бұл құқықтық заңды сипаттағы қызмет түрлері, яғни, олар барлық субъектілер үшін міндетті болып табылады және мемлекеттік міндетті салдарды туындатады. Мемлекет аппараты қызметінің негізгі құқықтық нысандарына мыналар жатады:

а) құқықшығармашылық  қызмет – бұл нормативтік актілер жобаларын дайындауға, оларды қабылдау мен жариялауға байланысты қызмет;

б) құқыққолданушы қызмет – бұл құқықтық нормаларды жүзеге асырумен байланысты қызмет;

в) құқыққорғаушы  қызмет – бұл заңдардың сақталуын бақылаумен және қадағалаумен, кінәлі тұлғаларды заңды жауапкершілікке тартумен т.б. байланысты қызмет.³

Осы жерде мемлекеттік  аппараттың жалпы сипаттағы белгілеріне  тоқталып өтелік.

Біріншіден, мемлекеттік аппарат арнайы басқарумен шұғылданатын адамдардан тұрады (заң шығарумен, заңды орындаумен, оларды бұзудан қорғайды).

Екіншіден, мемлекеттік аппарат органдардың және мекемелердің қиын жүйесі, өздерінің негізгі билік қызметтерін іске асыруға тығыз байланыста болады.

Үшіншіден, мемлекеттік аппарат бөліктерінің барлық қызметтері ұйымдастыру және қаржы құралдарымен қамтамасыз етіледі.

Мемлекеттің құрамдас бөлігін  мемлекеттік органдар құрайды. Мемлекеттік  органдар дегеніміз - мемлекет механизмінің құрамдас бөлігі ретінде құқықтық негізде  басқару, билік жүргізу мақсатында құраылған жүйе.

Мемлекеттік органдардың  өзіне тән ерекшеліктері болады:

1. Мемлекеттік орган өмір қажеттілігіне байланысты, құқықтық негізде арнайы функцияларды атқару үшін құрылады.
2. Мемлекеттің басқа органдармен тығыз байланыста қызметін іс жүзіне асырады.
3. Билік жүргізу барысында күш қолдануға құзыры бар.
4. Мемлекеттік орган мемлекеттің функцияларын, саясатын іске асыратын мекеме.
5. Мемлекеттік орган арнайы дайындықтан өткен, қолдарында билік жүргізу құқығы бар аранайы адамдар тобы.
6. Құрылған органдар заңдылық негізінде қызмет атқарады.
7. Мемлекеттік орган материалдық база мен қаржымен қамтамасыз етіледі.

Президенттің «Қазақстан-2030»  жолдауында мемлекеттік аппаратты  жақсарту және оның тиімділігін арттырудың жеті принциптері белгіленген:

1. Неғұрлым маңызды бірнеше функцияларды ғана орындауға жұмылған ықшам әрі кәсіпқой Үкімет.
2. Стратегиялар негізіндегі іс қимыл бағдарламалары бойынша атқарылатын жұмыс.
3. Нақтылы жолға қойылған ведомоствоаралық үйлестіру.
4. Министрлердің өкіліеттіктері ен жауапкершіліктерін, олардың есептілігін және олардың қызметіне стратегиялық бақылауды арттыру.
5. Министрлердің ішінде, орталықтан аймақтарға және мемлекеттен жекеше секторға қарай орталыққа тәуелділікті жою.
6. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы батыл да ымырасыз күрес.
7. Кадрларды жалдау, даярлау және жоғарылату жүйелерін жақсарту.⁴

 

<h4>

 1.2. Мемлекеттік аппарат қағидалары

Қазіргі мемлекеттік аппараттың қызметі мынадай қағидалармен реттеледі: мемлекет аппаратының ішкі құрылысы және құзыретінің нәтижелі, тиімді болуы. Ол үшін оның қызметі демократиялық, Конституциялық, заңдылық принциптерге сәйкес болуға тиіс. Мемлекеттің лауазымды  адамдары, қызметкерлері нормаларды жоғары этикалық дәрежеде орындауы қжет. Мемлекеттік аппарат халықтың мүддесін қорғап, соны іске асыруға міндетті. Халықтың мемлекетті басқару процесіне  қатысуының демократиялық жолдары  – оларды сайлауға қатысуы, халықтың өкілдері мемлекеттік аппаратты  құрады, азаматтардың құқықтары мен  бостандықтарына мемлекет кепілдік береді.</h4> Халық мемлекеттік аппараттың қызметіне көмек беру үшін қоғамдық ұйымдарды құрады, олар мемлекеттік аппаратпен байланысатын саяси жүйені құрады. Конституцияның 33-бабында «Азаматтардың тікелей және өз өкілдері арқылы мемлекеттің өкілдік, атқарушы және сот органдарының құрылуы мен жұмыс істеуі жөніндегі әрекетін жүзеге асыру мүмкіндігі» делінген. Қатысудың түрлері былай деп белгіленеді: мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарына жеке және ұжымдық өтініштер жолдау; мемлекеттік органдар мен өзін-өзі басқару органдары сайлау және оларға сайлану, референдумға қатысу, мемлекеттік қызметке кіру.⁵

Мемлекеттік аппаратты  ұйымдастырудың және оның қызметінің қағидалары – бұл мемлекеттік органдарды құру мен олардың қызмет етуінің негізгі бағыттарын анықтайтын бастамашылық ережелер. Оларға мыналар жатады:

1. адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының артықшылығы қағидасы, бұл қағидаға сәйкес, мемлекеттік қызметшілер аталған құқықтар мен бостандықтарды мойындауы және қорғауы тиіс;

ҚР халықаралық құқықтың негізгі қағидаларын мойындап отырып, адам құқын қорғауды ең басты құндылықтар  қатарына көтерді және конституцияда  мемлекетеріміздің «ең қымбат қазынасы адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары» деп жариялануы соның нақтылы айғағы ретінде қабылданады.

2. демократиялық қағидасы, бұл қағида мемлекеттік органдар қызметін қалыптастыру мен ұйымдастыруға азаматтардың кең көлемде қатысуын білдірді;

Бұқара халықтың билік  жүргізуге тартылуы және олардың  мемлекеттік органдарды құруға тікелей  қатысуы ҚР К ның бабында «мемлекеттік биліктің бірден бір бастауы халық. Халық тікелей билікті республикалық референдум және еркін сайлау арқылы жүзеге асырады, сондай ақ өз билігін жүзегег асыруды мемлекеттік органдарға береді», деп атап көрсетілген.