Қазіргі замандағы Испанияның дипломатиялық қызметі

    Бірақ та, Жаңарту кезеңінде Испан дипломатиясы көптеген қиыншылықтарды басынан кешірген болатын. Біріншіден Испания қалалары Италиямен салыстырғанда, алыста орналасқандықтан, олардың арасындағы қарым-қатынастарды сақтау қиынға түсті. Сонымен қатар, Испан карольдері дипломатиялық механизмге арнайы қаражат бөлгісі келмеді, өйткені сол кездегі елшіліктер толық көлемде жұмыс істей алмады. Негізінен сол кезде курьерлік қызметтің болмау салдарынан, Испанияға корреспонденция тек алты аптадан  кейін ғана жеткен еді, ал жеткен кезде ондағы мәліметтер ескірген болатын. Сонымен қатар, испан сарайының үнемі қаладан-қалаға көшуі, елшілікті басқру процессін қадағалау қиынға түсетін еді. Елшілер көбінесе халықаралық проблемаларды шешуде арнайы жіберілген хатқа жауабын бере алмағандықтан толықтай көрінбеушілікте қалған еді. Елшілер почтаны нақты қай жерге жіберу керек екенін білмеген. Осындай жағдайлардың әсерінен көптеген аса қажетті мағлұматтардың жоғалуына әкеп соқты. Мысалы: XYI ғасырдың бірінші жартысында испандықтар маңыздылығы аса жоғары халықаралық шарттарды жоғалтып, таппағаны бізе белгілі.⁸

    Сонымен қатар сол кезді зерттейтін ғалымдар Испания сарайы  өз елшілігіне аса  назар аудармағанын белгілейді. Карольдердің өз елшісіне деген нақтылынбаған сенбеушілік әсерінен, олардың артына арнайы елшілер жіберген, оның міндетіне елшіні қадағалау мен бақылау кіретін. Әрине осындай іс әрекеттердің салдарынан, дипломаттардың арасында үлкен дау туатын.

    Бірақ та, осындай нақты дипломатиялық институттарды қолдану испан монархиясына қолайлы болатынын түсіне бастады. Осыны ескере отырып, Фердинанд арнайы орган ( сыртқы істер министрлігіне сай) құрды. Сол орган курьерлік қызметіне өзгертулер енгізді, сонымен қатар дипломаттар қызметіне байланысты шығарылған заң бойынша: енді әрбір дипломаттың шығындарын міндетті түрде өтеуге уәде береді. Г. Мэтингели пікірінше, Фердинанд ең бірінші испан дипломатиясының модулін қабылдап, өз заманына сай эффекті дипломатиялық қызметін құрған болатын.

    1516 жылы Фердинанд қайтыс болғаннан кейін, оның орнына Карл I-ші келеді. Оның басқару кезеңі де испания тарихындағы ең көрнекті және жоғарғы деңгейде дамыған кезеңдері болып табылады. Карл I-ші билік еткен жылдары бүкіл әлем испанияны «мәңгі» империя ретінде санай бастады.

    Жалпы испан коронасының күші тек әскери жағынан ғана емес , сонымен қатар дипломатиялық өнерімен де өз ұлылығын көрсетті. 1519 жылы  Карл I-ші Қасиетті Рим Империясының тағына отырады. Осыған байланысты оны император Карл Y-ші деп атай бастады. Сөтіп Испания Европаның ең үлкен және ұлы державалардың біріне айналды.

    Карл Y-ші әскери іс-әрекеттерді дипломатиялық  қадамдармен жақсы байланыстыра алатын болған. Ол ағылшын королі Генрих YIII-мен және Франция королімен Франциско I-мен үш рет, Климент YIII мен Павл III-мен екі рет кездескен болатын. Карл Y-ші сол кездегі басқа мемлекеттерге көптеген іс-сапар жасаған ең бірінші монарх болды. XYI ғасырдың ортасында Карл Y-ші көптеген халықаралық конфликтерді шешу үшін  дипломатиялық методтарды қолданған. Осындай жағдайлардың бәрі, сол кездегі испания бүкіл мәселелерді бейбіт  келісім сөздер жолдармен шешу, сол кездегі дипломатияның рөлі жоғары орында болғанын көрсетеді. 

II.Испаниянның дипломатиялық қызметінің дамуына әсер еткен факторлар 

2.1. Испанияның орталықтандырылған сыртқы саяси аппаратының құрылуы 

    Испанияның  ең бірінші тұрақты дипломатиялық  елшіліктері католиктік корольдер кезінде пайда болды. Отралықтандырылған сыртқы саяси ведомстваларды құру идеясы да осы кезеңге сай келеді.  Осы мақсатпен король Фердинанд  Корль секритариатын  құрған болатын, ол сыртқы істер министрлігінің прототипі болды. Испанияның Сыртқы Істер Министрлігі мемлекет үкіметінің ең бірінші және ең көне институттық органдарының бірі болып табылады.  1529 жылдың 24 қазанында Карл I-ші Король секритариаты мен Мемлекет секретариатын қайта құрды. Келешекте бұл органдар бірнеше рет жаңадан сайланады. Тек, 1626 жылы  Филипп IY-ші билік басына келгеннен кейін ғана бұл орган Церемониал деген атқа ие болады.

    Филипп IY-ші тұсында, Бурбондардың билеген жылдарында , яғни 1714 жылдың 30 қарашада министрлерінің әкімшілік структурасын құру туралы шешім қабылданды. Ол Мемлекеттік бірінші секритариаты мен кабинет деген атауға ие болды. Оның аталуы 1868 жылға дейін сақталған еді. Корольдік декрет 1834 жылдың 16 маусымында Субсекретариатын заңдастырды. Ол осы ұйымның құрылымдық бөлімшесі.¹¹

    1868 жылы Испанияның сыртқы саяси  ұйымы Мемлекет Министрлігі деген  жаңа атқа ие болады. 1928 Испанияның  консулдық және дипломатиялық  қызметтері унификацияланады. Азамат соғысы жылдарында, франкистердің жаулап алынған жерінде Испанияның Сыртқы Істер Министрлігі құрылады.

    1714 жылы Сыртқы Істер Министрлігін  заңдастырғаннан кейін , дипломатиялық  кадрлік қызметтің негізгі функциялары  тіркелген болатын. Келесі дипломатиялық қызметтің өзгеруі 1778 жылы, Флоридобланко кезінде Мемлекеттік секритариатты ауыстырылады. Ол Испания  дипломатиялық қызметінің негізін енгізген болатын. XIX ғасырдың ортасында Испания дипломатиялық қызметі Напалеон енгізген , Франция моделіне сай етіп өзгертілген еді. 1844 жылы дипломатиялық қызметке енді конкурстық жүйемен қабылдайтыны жөнінде Король декреті жасалады.

    Сонымен қатар, корольдік декрет келесі рангтерді енгізді - елші, төтенше жағдайлар жөніндегі елші, өкілетті министр, резидент-министрін, 1-ші, 2-ші және 3-ші рангтегі секретарларді, штаттағы атташе мен уақытша сынақтан өткен атташе. 1844 жылы жасалған Корольдік декрет тағы бір фундаментальді принціпті енгізді. Ол бойынша, елшілер мен өкілетті министрлерден басқа, енді әрбір қызметкер тек ведомстваның иерархиялық баспалдағынан өткеннен кеін ғана, келесі рангке өтуі мүмкін болды¹⁰

    Дипломатиялық қызметтік статусы туралы ең алғаш  рет өзгертулер 1851 жылы енгізілген болатын. Ол боынша, енді елші мен дипломатиялық  атташенің атқаратын қызметтері жеңілдетілді. Оның орнына жаңа рангтер пайда болды. Олар елші, 1-ші, 2-ші және 3-ші класстағы секретарьлар мен уақытша сынақтан өткен атташе. Министрлікке уақытша сынақтан өткен атташеға тек арнайы конкурстан өткен адамдар ғана алынатын. Ал конкурсқа тек жоғары білімі барлар ғана  қатыса алатын болған . 1852 жылы қабылданған жаңа корольдік декрет бойынша, енді конкурстан өту үшін түрлі экзамендерден тапсыруға талапкер міндетті болмады. Осыған байланысты  декретте арнайы пәндер пайда болады, ол бойынша енді әрбір талапкер осы пәндерді оқу барысында баға алуға міндетті болды.

    1844, 1851 және 1852 жылдары қабылданған декреттер  бойынша енді саяси   тағайындаушылар болып тек елшілер мен өкілетті министрлер бола алды. Ал іс жүзінде осы заң ұстанылмаған еді.

    Келесі  испан дипломатиясының институционалды дамуының негізгі бағытына әсер еткен нәрсе, ол 1883 жылы қабылданған «Дипломатиялық Карьера, Консульства және Аудармашының құқығы» атты заңы болған еді. Сол кезде Мемлекеттің министрі маркиз Вега де Армихо болды. Осы заң оның талабымен  жасалынған болатын. Жаңа заңға сәйкес, дипломатиялық қызметке алу конкурсы мен дипломаттардың  қызметтік баспалдақтан өсу ережелері өзгертіліп, енді әр дипломат 1 рангтен 2-ші рангке өту үшін өз қызметінде 3 жылдан кем емес жұмыс істеуі міндетті болды. Осыған байланысты енді жыл сайын қызметкерлердің тізбегі, рангтері биографиялары туралы жариялар жазылатын болды.

    Осы кездегі дипломаттардың көбі қоғамның жоғары сословиясынан шыққан еді. Өйткені  атташе қызметіне қабылданған адамдар 3 немесе 6 жылдай жалақысыз жұмыс істеуі міндетті болды.

    Примо де Ривера билеген уақытында испан  дипломатиясы жаңа өзгерістерге ұшырайды. 1928 жылдың 29 қыркүйегінде қабылданған декрет бойынша  дипломатиялық және консулдық ұйымдар бірігіп жұмыс істейтін болған.

    1932 жылы дипломатиялық қызметке түсушілерге жаңа талаптар қойылды. Олардың ең ерекшесі ол француз және ағылшын тілдерін білу. Сонымен қатар, декрет бойынша енді дипломатиялық қызмет барлық социалды класстарға ашық болуын мемлекет басшылары талап еткен. 
 
 

2.2. Франко кезеңіндегі дипломатиялық қызмет 

      1936-39 жылдары болған азаматтық соғыс кезінде, Франко өз билігін құрған кезең еді. Оның  орнатқан режимі Испанияның алдағы дамуына және сыртқы саясатына үлкен ықпал етті. Әрине оның ықпалы Испанияның дипломатиялық қызметінің эволюциясына өз әсерін тигізген болатын.

    Жалпы генерал Франко билеген кезең испания дипломатиялық тарихындағы 2 үлкен кезеңге(1939-1959 жылдары мен 1959-75жылдары           аралығында болған) бөлуге болады. Осы 2 кезеңдер бір-бірімен өте тығыз байланысты.

    Франконың таққа келуінің бірінші этапында испан дипоматиясына кері әсер еткен фактор ол Сыртқы Істер Министрлігінде жұмыс атқаратын қызметкерлерін толықтай тазарту болды. Сыртқы саяси Франкистік бағыттарды жүзеге асыру үшін сенімді кадрлар керек еді. Франктің қабылданған ең бірінші заң 1938 жылдың 21 қыркүйегінде жасалған. Ол бойынша жаңа рижімде Сытрқы Істер Министрлігінің барлық қызметкерлерді арнайы сынақтан өтуі міндетті болды . Осы мақсатпен , мемлекет басшысы мен халықаралық қатынастарды Сыртқы Істер Министрлігіне тікелей бағынатын Трибунал жасалады. Оның функциясына Сыртқы Істер Министрлігінің орталық ақпаратына қызметкерлер таңдау мен шет мемлекеттерде орналасқан ұйымдарды тексеру кіреді. Осыған байланысты көптеген дарынды испан дипломаттары өз қызметінен босатылған еді.³

    Франкизмнің бірінші жылдарында, Сыртқы Істер Министрлігі Испанияның сыртқы саяси механизімінде үлкен роль атқарғанымен , оған кейбір шектеулер қойылған еді.

    1942 жылдың 16 желтоқсанында декрет қабылданғаннан кейін Испанияның  Сыртқы Істер Министрлігінің құрылымына өзгертулер енгізілді. Ол бойынша, министрлік реорганизациялнып, жаңа ұйымды құрү тиісті болды. Сонымен қатар, Декретке сәйкес министрліктің орталық ұйымы Субсекретариат үш негізгі ұйым (Сыртқы саяси, Экономикалық саяси және Жалпы сұрақтар) , Протокол бөлімі мен Дипломатиялық кабинет кірді(1-ші статья бойынша).

    Сыртқы  саяси бөлімнің басқару органына территориалды, сонымен қатар, функционалды бөлімшелер кірген. Ол Европа бөлімі, Латын Америкасы мен Азия мемлекеттері, сонымен қатар Ақпарат бөлімі мен Мәдениет қатынастары (2-ші статья бойынша).

    Негізгі экономикалық саясатымен айналасатын  ұйымның міндетіне коммерциялық шарттар жасауда келіссөздер жүргізу арқылы жүзеге асыру мен сыртқы саудамен айналысатын бөлімдерді бақылау кірді( 3-ші статья бойынша).

    Жалпы мәселелермен айналысатын Басты  басқару органының міндетіне  құқық бөлімі, кадрлік бөлім, шифрлер  бөлімі мен министрліктің жалпы  регитрі кірді ( 4-ші статья бойынша).

    Протокол  бөлімінің міндеттеріне Испан елшілігінің  жұмысы мен шетелде  және испан жерінде орналасқан елшіліктерінің жұмысын қадағалау кіретін еді ( 5-ші статья бойынша).⁵

    Дипломатиялық кабинет министрлік  пен дипломатиялық миссия Басшылаоының арасындағы байланысын қадағалайтын орган еді.

    1942 жылы Сыртқы Істер Министрлігі мен оның мүшелеріне үлкен ықпал еткен тағы жаңа декрет жарияланды. Ол бойынша, Испанияда дипломатиялық мектеп ашылып, оның міндетіне Сыртқы Істер Министрлігіне арналған диломатиялық кадрлерді дайындау керек болды.

    Келесі  франкистік Испанияның дипломатялық қызметіне ықпал еткен декрет  1945 жылдың 31 желтоқсанында қабылданды. Оған байланысты министрлік ұйымның құрылымы кеңейтіліп, құрылымы келесідей болды:

          - Субсекретариат

               - Сыртқы саясаттың басты басқару органы

               -  Экономика саясатымен айналасатын Басты басқару

                  органы                                  

              -  Ішкі режиммен айналысатын Басты басқару органы

              -  Бұйрық Протокол мен Канцеляриямен айналасатын орган

• Дипломатиялық кабинет

  -    Дипломатиялық мектеп

    Сонымен қатар сыртқы істер министіріне  қызмет ететіндер келесідей:

    -   Испан мәдениетінің институты

    -   Елшіліктің басты кеңесі

    -   Мәдени байланыстың хунтасы

    -  Дипломатия жөніндегі информациялық  бөлім

    -  Халықаралық құқық бөлімі

    -  Мемлекет адвокатурасы