Қазақстанның ДСҰ-на кіруінің жағымды және жағымсыз жақтары

          ДС¥-на кіру кейбір халық шаруашылық салаларының толық жойылуына әкелетіні бізге эл жете қоймаған. Көптеген елдер бұл қауіпті сезінуде, әсіресе мұндай қауіп шығыс Еуропа елдерінде көрінді, онда ауыл шаруашылық өнімдері керек еместігі күтілуде. Сол себепті, оған қатысты шаралар қолданып және саясаткерлер шешім қабылдап, құжаттарға қол қою керек. Қазақстан Республикасы үшін ДС¥-на кірудегі міндеттемелері мемлекеттің аграрлық секторға көрсеткен ішкі қолдау деңгейін қысқартумен негізделеді. 1990 жылы ауыл шаруашылық ЖІӨ-де 34% жетті, реформа жылдары ауыл шаруашылық өнім деңгейі 2,5 есеге қысқарды, қазір оның ЖІӨ ұлесі 8,4% құрады. Қазақстанның ауыл шаруашылық өндірушілерін үкіметтік қолдау деңгейі дамыған мемлекеттермен салыстырғанда ерекшеленеді. Осылайша, агроөнім Швейцарияда 80%, Еуропалық Одақта 45% орташа есепті құрады. ЕО мемлекеттері және Жапония өздерінің сауда-саттық нарығын американдық тауалардан қорғауда. Еуропалық Одақ өзінің мемлекеттік бюджеттен жарты есебінен айырылады, соның ішінде 7 млрд. доллар ауыл шаруашылығы экспортын өркендетуге жүмсайды. Сол үшін Қазақстан да өзінің сыртқы ауыл шаруашылық өнеркәсібін қорғауға ат салысу қажет. Бірақ, ДС¥-ның талаптары егер мемлекет осы аталған шараларды орындайтын болса, оған нақты тексерулер қажет, өндірушіге импортпен зиян келтіреді [16,4236].

            ДС¥-на кірудегі қарсыластардың айтуы бойынша, бұл ұйым трансұлттық корпорацияның қызығушылығын ғана ескереді, ал жай халықтың жағдайына қарамайды. АҚПІ ДС¥-ны делдал ретінде өзінің мүдделерін сақтап қалу үшін пайдалануда. 24 оқиғаның ішінен Вашингтон ДС¥-нан көмек сұраған, 22 ішінде ұйым американдық үстанымды жақсы қолдаған. Американдықтар ДС¥-дан көмек ала отырып, генетикалық тағамдарды өзгерту мәселесінде қолдау тапқан және еңбек қатынастар сферасында жалпы әлемдік стандарттардың орнатылуына қол жеткізбек. Жалақының минимум орнауы әлемдік нарықтағы элсіз дамыған мемлекеттерді бәсекелестік қабілетенен айырады [6,312б]. Бұған Қытайдың қарсылық білдіруі жай емес. Сонымен бірге АҚШ экімшілігі қоршаған ортаны қорғау сферасында ДС¥-ның белсендірілуін сұрайды, себебі АҚШ-та басқа мемлекеттерге қарағанда жоғары стандарттар орнатылған.

           АҚШ-тың приоритеттер қатарына мемлекеттік сатып алудағы транспаренттік туралы әлемдік келісім кіреді. Бұл нарық 3 трлн. долларды құрады. Коррупциямен күрес ретінде американдық экімшілік осы нарыққа қол жеткізуге мақсат қойған. Бірақ Вашингтонның экономикалық қарсыластары күрессіз берілмейді. 
 
 
 

2.2.3 Тиімді жақтары 

            Басты жағымды фактор - әлемдік нарыққа жол ашудағы жаңа мүмкіндіктер. Айта кететін мысал: Үндістандағы БанҒалор қаласы, американдық корпорацияның контракттары арқылы өскен әлемдегі әйгілі бағдарламамен қамтамасыз ету орталығы.

            ДС¥-на кіру мемлекеттің инвестициялық жағдайын көтереді, толық елдің жолын ашады. Бул ұйымның негізгі принципі «транспаренттік» принцип болып табылады. Шетелдіктер әрине өз инвестицияларының қорғалуында сенімде болып, өздерінің ақшаларын елдің экономикасына салады.

            Аумақтық блокадалар арасындағы бәсекелестік «банан соғысына» әкеледі. Бірақ, ДС¥ сауда соғыстарын әскери конфликттерге әкелмейтін құралға айналды. Бұл әсіресе, Қазақстан және ТМД елдері үшін қажет [12,1356].

            Қазақстан ДС¥-на кірмесе экономикалық дағдарысқа ұшырауы да мүмкін. Әлемдік нарықтағы ойын ережелері бізсіз, кейде бізге қарсы орнатылады. Қазақстан Республикасының мүдделеріне нұқсан келтіретін санкция, квота, Джексон Вениктің түзетулері және басқа да шаралар біздің халықаралық еңбек бөліндісінің толық қатысушысы болмайынша жалғаса береді. Бірақ, бүгінде Қазақстан күшті бәсекелестері үшін нарыққа толық жол ашуға дайын емес. Біздің өнеркәсіпке, ауыл шаруашылыққа, қаржы секторына көмек қажет.

          Еркін саудада оппозиция екі қарама-қарсы идеяға негізделген, екеуі де дүрыс емес. Біріншісінде, еркін сауда сауда дефицитін құрып, жұмыс орындарының болмауын реттеу арқылы дамыған мемлекеттердің өмір деңгейін түсіреді. Екіншісінде, еркін сауда бай мен кедей елдері арасындағы экономикалық құзды ұлғайтады. Екеуі де шын болу үшін бай елдер жұмыс орындарын жоғалтып, бір жағынан жай баи бастау керек, ал дамушы елдер жұмыс орындарын алып, тезірек дамып, біртіндеп қайта кедей бола бастайды. Сіз басқа мемлекеттермен тарифсіз және шектеулерсіз еркін саудаласасыз деп ұйғарайық. Сол мемлекеттегі арзан эрі жақсы өнімге сұраныс көп болады. Нәтижесінде барлық серіктес-мемлекеттердің тұтынушылары сұраныс бойынша жақсы бағамен жақсы заттар шығаруға тырысады. Бұл жай және түсінікті жағдай. Егер қалған елдер жоғары тарифтерді импортқа қойып, тек сіз кедендік барьерсіз қалсаңыз? Сонда сіздің өнеркәсібіңіз экспортқа мүмкіндігі болмай, шығарған арзан сапалы заттарын импортқа өткізе алмай жатса. Еркін сауданың жақсы жері; мұндай жағдайда мемлекет сонда да тиімді жағына шығады. Ең алдымен тұтынушылар нарықтағы ең арзан және сапалы тауарларға жол ашады. Ал өз өндірісі бәсекелестердің жоғарғы қысымымен бәсекелестерге қарағанда соңында ғана эффективті болады. Мысалы, Жаңа Зеландия, ауыл шаруашылығы затарын шығарушы импортер-ел, оларда өте төмен тарифтер, сол себепті бұл ел өте қарқындап өсуде. Ал басқа елдерде керісінше жағдай нашар. Олардың халқы барлығы үшін көп төлейді, оның ішінде отандық тауарға, сол себепті бәсекелестік стимулдың болмауынан баға күрт көтеріледі. Бұл елдердің өнеркәсібі тоқтап қалуға ұшырайды.

           Мұнда пікір туындайды, отандық өнеркәсіптің дағдарысы болмайды және Қазақстанның ДС¥-на кіруде келесі себептермен ұлып алады: біріншіден, қазақстандық өнеркәсіп ұлкен импорттық топтамамен толықтырылған, сондықтан әкелінген өнімге баж салығынан шығынға ұшырайды; екіншіден, отандық өндірістегі төмен баға және жаман сапаның байланысын ешқандай шетелдік кәсіпорын үсына алмайды, болмаса өздерінің абыройының түсінуінен қорқады. Соған орай, импорттық баж салығына қарағанда, теңгенің төменгі курсы өте жақсы қорғаныс.

             Қазақстан үшін ДС¥-на қатысушылардың арасында сауда жүргізу ұлкен мағына береді, біздің елімізге көп әлемдік мұнай экспортын, табиғи газ, электроэнергия, газды тартумен байланысты. ДС¥-на кіру Қазақстанға 114 мүше-мемлекеттерімен жақсы қарым-қатынаста болуына және экспортты лицензиялау, стандарттауға артықшылық береді, антидемпинг және компенсациялық баж салығын қолдану және мемлекеттің сыртқы экономикалық өсуіне жақсы әсер етеді. ДС¥-на кіру көпжақты сауда жүйесінің толық құқықты қатысушысы ретінде интеграцияның әлемдік қауымдастыққа аяқ басуы және республикалың заңдарын әлемдік жаңашыл деңгейге көтеру болып саналады.

          ДС¥ сауданың ережелерін және қолайлы ортаны береді, яғни жеке мемлекеттің өз экспортын дамытуына мүмкіндіктер береді. Егер үкімет жақсы саясат жүргізіп, ресурстарын эффективті қолданса, экспорттың көтерілуі болады. Қазақстанның XXI ғасырда әлемдік дамудың көшбасшылары қатарына кіруге барлық мүмкіндіктері бар. Көптеген табиғи ресурстар, ғылыми потенциал, мамандандырылған жұмыс күші—мұның барлығы елімізді ғаламдық экономикада бәсекеге қабілетті етеді. Б¥¥-ның Бас Хатшысы айтқандай, "қазіргі тынышсыз әлемде ғаламданудан қорғалмағандар жеңіледі, олар борттан шетте қалғандар" [13,596]. 

Қорытынды  

            Халықаралық экономикалық ұйымдарға қатыса отырып, Қазақстан өзінің экономикалық, элеуметтік, мәдени жетістіктерімен әлемдік қауымдастықпен толық тануы үшін нақты жұмысын жүргізіп келеді. Сонымен қатар, халықаралық арнайыландырылған құрылымдар мен донор-мемлекеттердің әрекетіне тәуелді мәселелерді шешуге көңіл аударады.

            Көпжақты ынтымақтастық және халықаралық ұйымдарда қатысу, біздің экономикамыз бен ұлттық қауіпсіздігімізді қамтамасыз етуге ашық екендігін көрсетеді. Сыртқы саяси қызметінде, ҚР-сы халықаралық ұйымдарда ерекше орынға ие. Қазақстанның шетел елдерімен сауда-экономикалық қатынастардың барлық формалары мен халықаралық экономикалық және қаржылық институттармен өзара әрекетінің стратегиялары жасалған.

        Қазіргі таңдағы ең маңызды халықаралық экономикалық ұйым – ДСҰ осы ұйымға кіруші мемлекеттердің экономикасын дамыту мен қайта қалпына келтіруге көмек көрсету мақсатында құрылған. Өндірістік дамыған елдер соғыстан күйрегеннен кейінгі қайта қалпына келтіру кезеңінің аяқталуынан кейін экономикалық ұйымдар тобы дамушы елдердің элеуметтік және экономикалық прогресіне ықпал етуге, шаруашылықтарының тиімділігін көтеруге алдына мақсат етіп қойған. Халықаралық ұйымдар жүйесінің ішінде ең басты орынды әрқайсысының егемендігі бар мемлекеттер алады. Бұл мемлекеттерден жалпы халықаралық жүйенің тұрақты жұмыс істеуі толығымен байланысты. Себебі барлық халықаралық ұйымдарда құрылған мемлекеттердің мықты күші болады, олар құрылған ұйымдар арқылы халықаралық міндеттемелердің орындалуы мен сақталуын қамтамасыз етеді.

       Қазақстан—табиғи ресурстарға бай, экономикалық өсуге барлық мүмкіндігі бар ұлкен ел. Бұған таптырмайтын компонент қажет – қаржы капиталы, шетел несиелері мен инвестициялар, олар ұлттық экономиканың дамуына әсер етеді. Капиталды енгізу технология берумен, ұйымдасқан және

басқару тәжірибесі, экономикалық өсуге жағдай жасайтын ғылыми-техникалық зерттеу мен жұмыстары шешімдерімен қоса жүргізіледі. Әлемдік қауымдастықтан несие алу Қазақстанға дамыған мемлекеттер иерахиясында жоғарғы орын алуға, интеграция процесіне енуге мүмкіндік береді, онсыз мемлекеттің толық экономикалық дамуы мүмкін емес. Қаржы-несие қатынастары сыртқы экономикалық байланыс формасы ретінде, мемлекет ішіндегі процеске ықпал ретінде әлемдік тәжірибеде кең қолданылады. Әлемдік социалистік жүйенің құлдырауы, әсіресе Кеңес Одағының кұлдырауы «қырғиқабақ соғысын» аяқтады, қазіргі кездегі әлемнің геосаяси конфигурациясын тбірімен өзгертті. «Батыс» ( дамыған капиталистік елдер, «бірінші әлем»), «Шығыс» (социалистік елдер, «екінші әлем») және «Оңтүстік» (дамушы мемлекеттер мен аумақтар, «үшінші әлем») үштігінің (триада) орнына, әлемнің экономикалық, саяси картасында дамыған бай Солтүстік пен дамушы кедей Оңтүстік бірігеді. Үш әлемнің орнына екі әлем қалады. Егер Бұрыңғы кезде мемлекеттер формациялық белгімен бөлінсе (социализм мен капитализм), ал қазіргі кезде планетада ғаламдық көпнүсқаулы нарықтық жүйе қалыптасты. Әлемдік саясаттың өсу деңгейін бай Солтүстік пен кедей Оңтүстік арсындағы қайшы қарым-қатынастарынан анықтайды.

   Экономикалық даму деңгейі бойынша қазіргі Қазақстан дамыған және дамушы мемлекеттер арасындағы орынды алады. Қазақстан өзінің геосаяси жағдайымен, экономикалық потенциалымен, мәдени және ғылыми мұраларымен, демократиялық құндылықтарға қайта келумен, конфессионалды шыдамдылығымен және әлемдік қауымдастыққа интеграциялық дайындығымен өзіне дамыған мемлекет статусын алуға кепілдік беретінін баса айту керек.

       Әлемдік нарықтағы ойын ережелері бізсіз, кейде бізге қарсы орнатылады деп жоғарыда айтылған болатын. Ағысқа қарсы жүзу мүмкін емес, сондықтан да Қақазқстанға ағыспен жүзуге тура келеді. Бірақ, бүгінде Қазақстан күшті бәсекелестері үшін нарыққа толық жол ашуға дайын емес. Ал өнеркәсіпке, ауыл шаруашылыққа, қаржы секторына көмек қажет. Сарапшылар пікірінше, Қазақстан ДСҰ-на 2015 жыл кіруге дайын болады. Және осыған дейін біз өз экономикамызды реттеуіміз – өзіміз үшін маңызды.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 

1. Мировая экономика  под ред. Булатова, Алматы 1999 - 4586

2. Байбесиев А «Халықаралық экономикалық қатынастар» Алматы 2003-

3466

3. Кабдешев К «Казахстан в международных организациях» Алматы 2005-

1706

4.   И.Н Герчикова,   «Международные   экономические организации:

регулирование   мирохозяйственных   связей   и   предпринимательской

деятельности», М. 2000-3256

5. К.А Семенов «Международные валютно-финансовые отношения», М.1999-2116

6. Дюмулен И «Торгово политическая система ГАТТ: принципы, правовые

нормы и правила» Внешняя торговля М. 1 993 №7/8 1 776

7. Пэдро М. «МЭ, валютные и финансовые отношения» М. 1 996-2246

8. Сазерленд П «Россия и ВТО» Международная жизнь М.1995 №9 1236

9. « Қазақстандағы  шағын бизнес 2000-2005 » Алматы 2006-2956

10. Т.С.Мендыбаев,    Н.Фомин,    В.Шелгунов        «Тайны   кредитных

историй.Факты.Документы.Комментарии», М. 1995- 288стр

11.  Чернышев  С.В «Механизм регулирования  международной  торговли:

нормы и правила  ГАТТ. М. 1991-1986

12. «Международная  торговля» перевод с английского  М.Баном 1994-1986

13. Портер «Международная  конкуренция» М. 1993-2566

14. С.Ә Досқалиев «Қазақстанның халықаралық экономикалық қатынастары»

Алматы 1997- 1826

15. "Казахстанская правда" от 17 декабря 2001г.№ 291

16.  Герчиков И.И «Международные экономические организации», М. 2001-