Студент психологиясы

        ҚАЗАҚСТАН  РЕСПУБЛИКАСЫ  БІЛІМ  ЖӘНЕ  ҒЫЛЫМ  МИНИСТРЛІГІ

               ӘЛ-ФАРАБИ  АТЫНДАҒЫ  ҚАЗАҚ   ҰЛТТЫҚ  УНИВЕРСИТЕТІ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

            Баяндама 

  

Тақырыбы:  Студент психологиясы

 

 

 

                                                   

 

 

 

                                                   Орындаған: саясаттанушылар, 2-топ

                                                   Тексерген:    Лиясова А. А.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                     Алматы 2013

 

       

       

 

         «Студенттік шақ» деген сөздің өзі балалық шақ жеке өмір сүруге, жауапкершілік жасына өту этапын білдіреді. Студенттік шақтың ұзақтығы жеке адамның алғышарттарына ие болады. Нақтырақ айтқанда, саналы өзін-өзі анықтау сферасының кеңеюі және оның жекелігі жоғарылайды. Студенттік шақ психологиясыда біршама проблемалы.

Адамның өзіне деген және ақиқат шындыққа деген қарым-қатынасына, материалды негізге ие. Сондықтан да, оның санасына және өзіндік сана-сезімін практикалықтан ақиқат шындықтағы оның өмірлік әрекетінен ерекшеліктерді бөліп қарау керек. Яғни, әлеуметтік психологиялық қасиеттері мен сәйкестенімдерді байланыстыра білу керек.

Студенттік  шақ немесе балалықтан ересектікке  өту кезеңі американ психологы Гезелл бойынша, 11 жастан 21 жасқа дейін жалғасады. Он жыл Гезелл бойынша, бұл алтын  жас, балалық өмірді тез қабылдауы, сенімді, ата-анасымен тең болуы, өзінің сыртқы жағдайына аз көңіл бөлуі  сипатталады.

Таным - іс-әрекетінің  адам мақсаттары  мен ұмтылыстарының негізі   болатын  білімін қалыптастырушы, шығармашылық  қызметінің қоғамдық-тарихи процесі. Ой еңбегі мен дене еңбегі арасында қарама-қарсылық бар жерде, шығармашылық, жаңалық ашушы және тудырушы іс-әрекет орындаушылық пен жаттандылыққа әлеуметтік тұрғыдан қарама-қарсы қойылған жерде таным көбінесе, рухани өндірістің түрлі салаларындағы кәсіби мамандардың ерекше функциясы ретінде көрінеді. Таным адамның табиғатқа белсенді түрде әсер етуінен, табиғат заттарын өңдеуден, зат қасиетін өндірісте пайдаланудан бастау алады.

Г.Я.Розен  таным психологиясына арналған еңбектерінде аталған зерттеу аймағының құрылымын  қарастырады және оның төмендегідей компоненттерін бөледі:

А. Танымның нақты механизмдерін, процестері мен  шарттарын зерттейтін танымның жалпы  психологиясы.

Б.   Жеке салалардағы танымдық процестерді  зерттеумен шектелген жеке пәндер:

1. Ғылыми  таным психологиясы.

2. Көркемдік  таным психологиясы.

3.Күнделікті  өмірдің түрлі салаларындағы  практикалық таным психологиясы:

а) үйреншікті таным психологиясы

б) адамдардың бірін-бірі тану психологиясы

в) өзін-өзі  тану психологиясы.

         Г.Я.Розеннің айтуынша, өзін-өзі тану  әдіснамалық тұрғыдан, өзіне ең  жақын болып келетін кең ауқымды  мәселелерді қамтитын  салаға, яғни  адамдардың бірін-бірі тану психологиясына  бағынады.  Автордың пікірінше,  өзін-өзі тану үшін әлеуметтік  перцепция аймағында жүзеге асатын  процестер мен механизмдер маңызды  болып табылады. 

Психологиялық зерттеулер көрсеткендей тұлғаның өзі  туралы пікірі, оның өз іс-әрекетін реттеудің  маңызды тірегі болады. Адекватты  өзіндік бағалау арқылы адамның  өз жетістіктерін шынайы бағалауы негізінде  өнегелік жайлы сұрақтар теориялық-эмпирикалық  деңгейде зерттелген.

Өзіндік бағалау - өзіндік сана сезімдердің  бірлігі, тұлғаның қасиеттеріне, сапасына деген қатынасы. Өзіндік бағалауға  икемділік, орнықтылық, адекваттылық (жағымды, теріс) сияқты сипаттамалар тән болады. Өзіндік сана сезімдердің қалыптасуы жайлы шет елдік зерттеулерде К. Роджерстің жұмыстары мәнді.

Өмірлік тәжірибелерде қалыптасқан «Мен»  бейнесі әлемді, басқа адамдарды  қабылдауға, оларды бағалауға әсер етіп, соның негізінде адам өзінің мінез-құлқын өзіндік бағалайды. «Мен»  концепциясы оң, амбивалентті және теріс болуы мүмкін. «Мен» концепциясы  оң болатын индивид басқаларына  қарағанда әлемді, адамдарды бағалауы өзгеше болады. Оған келісімге келмейтіндер адам санасынан ығыстырылады.

Өзіндік  сананы зерттеу кезінде психологтар  өзіндік танымның дамуына, құрылымы мен генезисіне әсер ететін факторларды  қарастырумен байланысты мәселелерге  басты назар аударады.

         Студенттік кез – бұл ерекше  әлеуметтік категория жоғарғы  білім беру институтымен ұйымдастырыла  біріктірілген адамдардың ерекше  қауымдастығы. Бұл әлеуметтік кәсіби  категория ХІ-ХІІ ғ.ғ. алғашқы  университеттер пайда болғаннан  бері тарихм құрылған. Студенттік  шақ білімдер мен кәсіби іскерліктерді  мақсатты, жүйелі игеруші, ұйғарылғандай,  табанды оқу еңбегімен айналысатын  адамдарды қамтиды. Әлеуметтік  топ ретінде кәсіби бағыттылығымен  болашақ мамандыққа тұрақты қатынастың  қалыптасқандығымен сипатталады. 

Зерттеулер  нәтижелерінің көрсетуінше студенттердің  мамандық жайлы елестетулер деңгейі  оның оқуға деген қатынасының  деңгейімен теңестіріледі. Әлеуметтік-психологиялық  аспектіде студенттік кезең басқа  топтармен салыстырғанда білімділіктің  неғұрлым жоғары деңгейімен және танымдық  және мотивациясының жоғары деңгейімен ерекшелінеді. Сонымен бірге студенттік шақ – әлеуметтік қауым, яғни ол аса  жоғары әлеуметтік белсенділік  пен интеллектуалдық және әлеуметтік кемелділіктің жеткілікті үйлесімді  арақатынасымен сипатталады. Студенттік кездің осы ерекшелігін есепке алу  оқытушының әр студентке педагогикалық  қарым-қатынас партнері ретінде, оқытушы  үшін қызықты тұлға ретінде  қатынастарының неігізінде жатыр.

Адамның өзін-өзі тануының объектісі не деген  сұраққа жауап іздеп көрейік. Кез-келген адамнан өзің туралы не білесің  деп сұрасаң, онда әрбір адам өзі  туралы бірнеше жалпылама сипаттамалардан  тұратын жауап бере бастайды, мыс: «Мен көпшілмін, бірақ кішкене ұялшақтаумын, жалпы ақ көңілмін» деген сияқты. Сол себепті өзін-өзі тану процесінде де де өз тұлғамыздың танығымыз және зерттеп білгіміз келетін аймақтары  мен сфераларын анықтау қажеттілігі  туады.

Психологияда  алғашқылардың бірі болып өзін-өзі  танудың сфераларын американ психологы  У.Джемс белгіледі. Адам санасындағы  таным элементтері ретінде ол физикалық тұлғаны, әлеуметтік тұлғаны, рухани тұлғаны бөледі.

Физикалық тұлға – бұл адамның тәні және адамға қатысты барлық нәрселер: киімі, отбасы, жағдайы, өзінің еңбек өнімдері.       

 Әлеуметтік  тұлға - бұл өзге адамдар тарапынан  біздің тұлғамыздың мойындалуы. У.Джемстің айтуынша, адамды қанша   индивид тұлға деп мойындаса  және ол туралы пікірлері болса,  онда сол адамда сонша әлеуметтік  тұлға болады. Рухани тұлға бұл  сананың жеке күйлерінің, нақты  алынған рухани қабілеттер мен  қасиеттерінің бірлігі. Тұлғаның  аталған үш типі иерархиалы  түрде ұйымдасқан. Ең жоғарғы  деңгейінен рухани тұлға орын  алады , төменгісінде - физикалық.  Әлеуметтік тұлғалар аралық орын  алады. 

Демек, У.Джемс  бойынша өзін - өзі тану физикалық, әлеуметтік және рухани деңгейлерде  жүзеге аса алады. Кеңестік психологияда ғалымдардың басым бөлігі адамдардың биоәлеуметтік табиғаты туралы қағиданы ұстанады. Осыған сәйкес оның биологиялық  және әлеуметтік қасиеттері ажыратылады. Сондықтан ғылымда ұзақ жылдар бойына адамның екі түрлі деңгейде ұйымдасуы  туралы түсінік жетекші болды, яғни индивид және тұлға ХХ ғ-ң 80 жылдарынан бастап қана аралық айнымалы – әлеуметтік индивид ұғымы енгізіледі.

Студенттік  шақтың өмірлік көзқарастың қалыптасуы үшін өте маңызды, осы уақыттқа дейінгі  адами алғы шарттары жетіледі. Болашаққа  деген өз әрекетінің бағдарламасын  құруда болашақ мамандықты таңдау және т.б. кіреді. өзінің болашағы туралы “мен”—идеалды, “мен” – болашақта образдарының дамуы туралы объективті ұсыныстарының  құрылу процесін зерттеу жоспарда әлеуметтік және медициналық нормалардан ауытқуларына ие еместігі әртүрлі адамдарда бұл  процесстер болатындығын және оптималды  индивидуалды типтік варианттарының ажыратылуының  мүмкін екендігі айтылады.

Студенттік  шақ - өмірлік, болашақ көзқарасының құрылуының шешуші кезеңі. Сондықтан  да, дәл осы уақытта эмоционалды  жеке адамдық алғышарттары жетіледі, өмірлік көзқарасты іздестіруі жастардың  өзіне бағдарлауды, өзінің жекелігін  сезінуді, әлеуметтік жалпылықтың элементті, өзінің болашақ әлеуметтік жағдайының талдануы және оған жету тәсілдерін таңдауы  кіреді.

Осы ізденіс  барысында студенттер жеке өзінің бар  екенін және адамзаттың даму перспективасының мағынасын жаңғыртады. Студенттік шақтағы  жастардың сипаттамасы - өмірлік  болашақтың жоспары. Болашақтың жоспары  бір жағынан жеке адамның өзінің алдына қойған мақсаттарының жалпылық нәтижесінде, жекелікке ұмтылатын  құндылық бағдарланудың тұрақты  ядросының құрылуын қарастырады. Екінші жағынан, мақсат пен мотивтердің  нақтылануы.

Студенттік  кезеңді құрайтын 4-5 жылдың ішінде жеке адамда күрделі өзгерістер болады. Жеке адам дамуының бас кезінде адамның  физикалық тұрғыда жетілуі ғана емес, сонымен қатар тұлғалық белсенділігі мен интеллектуалдылық және моральдық  көрсеткіштерінің де жан-жақты дамуымен сипатталынады.

Студент тұлғасының қалыптасуына, өз ортасы, оқу  орны, оқытушылар мен ата-аналар қарым-қатынасынан  туындайтын ішкі және сыртқы жағдайларда  үлкен әсерін тигізеді. Студенттің танымдық сферасының кеңейіп, жеке адамдық концепциясының, яғни, кемелденуінің басталуы да – осы кезеңдегі түрлі жағдайларға байланысты қалыптасады.

Студенттік  жас (18-25 жас) адам өміріндегі ерекше кезең  болып табылады, себебі «жалпы мәні бойынша және негізгі заңдылықтары бойынша 1-25 ке дейінгі жас, балалық  даму кезеңдері қатарындағы ақырғыдан  гөрі, кемелді жас кезеңдерінің қатырында  бастапқы буын болып табылады.

         Студенттік кез – бұл ерекше  әлеуметтік категория жоғарғы  білім беру институтымен ұйымдастырыла  біріктірілген адамдардың ерекше  қауымдастығы. Бұл әлеуметтік кәсіби  категория ХІ-ХІІ ғ.ғ. алғашқы  университеттер пайда болғаннан  бері тарихы құрылған. Студенттік  шақ білімдер мен кәсіби іскерліктерді  мақсатты, жүйелі игеруші, ұйғарылғандай,  табанды оқу еңбегімен айналысатын  адамдарды қамтиды. Әлеуметтік  топ ретінде кәсіби бағыттылығымен  болашақ мамандыққа тұрақты қатынастың  қалыптасқандығымен сипатталады. 

          Зерттеулер нәтижелерінің көрсетуінше  студенттердің мамандық жайлы  елестетулер деңгейі оның оқуға  деген қатынасының деңгейімен  теңестіріледі. Әлеуметтік-психологиялық  аспектіде студенттік кезең басқа  топтармен салыстырғанда білімділіктің  неғұрлым жоғары деңгейімен және  танымдық  және мотивациясының  жоғары деңгейімен ерекшелінеді. Сонымен бірге студенттік шақ  – әлеуметтік қауым, яғни ол  аса  жоғары әлеуметтік белсенділік  пен интеллектуалдық және әлеуметтік  кемелділіктің жеткілікті үйлесімді  арақатынасымен сипатталады. Студенттік  кездің осы ерекшелігін есепке  алу оқытушының әр студентке  педагогикалық қарым-қатынас партнері  ретінде, оқытушы үшін қызықты  тұлға ретінде  қатынастарының  неігізінде жатыр. 

         Бүгінгі жастар осы заманның  сыншысы тарихшысы да болғандықтан  оқушымен жүйелі жұмыс жүргізілуіне  баса назар аударады; жастарды  тәрбиелеу саласында көтеруге  негіз болатын мәселелер ол  білім және тәрбие беру саласында  ғылымның дамуына оның жедел  жүзеге асырылуы мұғаліммен оқушылардың  ара қатынасы ғылыми-теориялық  білім беруге баса назар аударады. Жастардың психологиялық ерекшеліктері  мен физиологиялық заңдылықтарын  оқу барысында ескеру керектігі  тұралы И.М.Сеченов . А.Н.Леонтьев . А.А.Давыдов . т.б. пікір білдірді. Ұлы педагог Я.А.Коменский : «Заттың  не құбылыстың түп тамырына  жету, анықтау қабілетін дамыту, оны шынайы түсіну және оны  қолдана білу қажет»,-деп ерекше  атап өткен . Ал қазақтың педагог-  ғалымы М.Жұмабаев оқыту процесінде  қарапайымнан күрделіге көше  отырып, өз бетінше оқуға, өз  бетінше білім алуға үйрету  қажеттігін көрсетеді. И.С.Кон  былай деп жазды: студент «Бір  жағынан, ол нақты индивидті  әрекет субьектісі ретінде, оның  барлық жеке бас қасиеттерімен,  әлеуметтік рөлдерімен бірге  белгілейді. Екінші жағынан, тұлға  индивидтің әлеметтік қасиеттері  ретінде, осы адамның басқа  адамдармен тура немесе жанама  өзара әрекеттесуі нәтижесінде  түзілген бойындағы әлеуметтік  маңызы бар қасиеттердің жиынтығы  ретінде түсіндіріледі. Тұлғамен  қарым-қатынасқа түсетін адамдар  оны еңбек, таным және қарым-қатынас  субъектісінде көреді». Ғылыми  әдебиеттегі студенттердің тұлға  ретінде анықтамаларының әрқайсысы  тәжірибелік зерттеулермен және теориялық негіздеулермен бекітілген, Б.Г.Ананьев бойынша адам ұйымдасуының төрт деңгейі ғылыми зерттеулер үшін қызығушылық тудырады. Олардың қатарына индивид, іс-әрекет субъектісі, тұлға, жеке даралық жатқызылған. Студенттік кез – бұл ерекше әлеуметтік категория жоғарғы білім беру институтымен ұйымдастырыла біріктірілген адамдардың ерекше қауымдастығы. Бұл әлеуметтік кәсіби категория ХІ-ХІІ ғ.ғ. алғашқы университеттер пайда болғаннан бері тарихм құрылған. Студенттік шақ білімдер мен кәсіби іскерліктерді мақсатты, жүйелі игеруші, ұйғарылғандай, табанды оқу еңбегімен айналысатын адамдарды қамтиды. Әлеуметтік топ ретінде кәсіби бағыттылығымен болашақ мамандыққа тұрақты қатынастың қалыптасқандығымен сипатталады.