Паскаль программалау тілі

                                                    Мазмұны

 КІРІСПЕ....................................................................................................................3

I.ПАСКАЛЬ ПРОГРАММАЛАУ ТІЛ

     1.1. Паскаль тілінің негізгі элементтері.....................................................5

1.2 . Мәлімет типтері....................................................................................7

     1.3. Программа құрылымы...........................................................................9

II.ТУРБО ПАСКАЛЬДАҒЫ ЕНГІЗУ ЖӘНЕ ШЫҒАРУ

 ОПЕРАТОРЛАРЫ

     2.1.  Сандық мәліметтерді енгізу операторы ...........................................14

     2.2 . Символдық мәліметтерді енгізу операторы......................................17

     2.3. Мәліметтерді шығару операторы ......................................................23 ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................................35 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР..................................................................37 

  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

  КІРІСПЕ 

     Паскаль тiлiн 1968 - 1971 жылдары швейцариялық ғалым Никлаус Вирт оқып - үйренуге қолайлы программалау тілі ретінде ұсынған болатын. Бұл тілдің стандарты кейiнiрек бекiтiлдi, ол сол кездері кең таралған АЛГОЛ, ФОРТРАН, БЕЙСИК тiлдерiне қарағанда жетiлдiрiлген, жұмыс iстeyгe ыңғайлы тiл болды. Паскаль тiлi өзінің қарапайымдылығының және тиiмдiлiгiнің арқасында дүние жүзіне тез таралды. Қазiргi кезде барлық дербес компьютерлер осы тілде жұмыс iстей алады. Паскаль тiлiнде жазылған программаның дұрыстығын компьютерде тексеру және жiберiлген қатенi тузету оңай.1975 жылы стандартты Паскальдың компиляторымен Турбо Паскаль(3.0версия) программалау тілі пайда болды.Содан бері Паскаль жалпы білімдік,кәсіптік-техникалық мектептерде және жоғары білім беру орындарында «бірінші» программалау тілі ретінде қолданыла бастады.

     Тілдің  алфавиті басқа тілдермен салыстырғанда  құрылымы жағынан түсінікті.Тілдің алфавитінің құрамына әріптер,цифрлар  және арнайы белгілір кіреді.

     1)Әріптер ретінде латын алфавитінің 26 әрпі ғана қолданылады.Ұлттық алфавиттегі әріптер(қазақ,орыс т.с.с)тек апостровқа(жоғарғы үтірге)алынған сөз тіркестері немесе жүйелі жақшаға алынған түсініктеме ретінде ғана кездеседі.

     2)Цифрлар: 0,1,2,3,......9

     3)Арнайы  белгілір.

     Бұл тілде жазылған программа компьютерде орындалу барысында алдымен трансляцияланады (машина тiлiне аударылады), объектiк программаға түрлендіріледі де содан кейiн ғана орындалады. Осы сәтте компьютерде программаның екі нұсқacы болады, оның бiрiншiсi - алгоритмдiк тiлдегi алғашқы түпнұсқасы, ал екiншiсi - объектiк кодтағы жазылған программа. Есеп нәтижесін машиналық кодта жазылған программа арқылы аламыз, ал программаны түзету қажет болғанда, оның алгоритмдiк тiлде жазылған алғашқы нұcқacы өңделеді.

     Қазiргi кезде Паскаль кез келген күрдлі есептерді шығара алатын, кең таралған стандартты оқу тіліне айналды.

     Программалау  тілі–ЭЕМ-де шешілетін әр түрлі  есептердің программасын компьютерге  түсінікті формада жазу боп табылады.Программалау тілдері жоғарғы және төменгі деңгейлі тілдер болып бөлінеді.Қолданбалы мазмұнды есептерді шешуге бағытталған, командалардың мол жиынтығынан тұратын табиғи тілге ұқсас программалау тілі-жоғарғы деңгейлі программалау тілі деп атайды.Қазіргі кезде олардың бірнеше түрі бар.Жоғарғы деңгейлі программалау тілдерінің бірі - Паскаль тілі.

  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                               I.ПАСКАЛЬ ПРОГРАММАЛАУ ТІЛІ 

1.1.Паскаль тілінің негізгі элементтері

     Программалар  белгілі бір мәселені, есепті шешуге арналған. Есеп шығару барысында компьютерге бастапқы мәліметтер енгізіледі, оларды қалай өңделетіндігі көрсетіледі және нәтиже қандай түрде, қандай құрылғыға шығарылатыны айтылады.

     Паскаль тілінде программа жеке - жеке жолдардан  тұрады. Оларды теру, түзету арнайы мәтіндік редакторлар атқарылады. Программа алдындағы азат жол немесе бос орын саны өз қалауымызша алынады. Бір қатарда бірнеше команда немесе оператор орналаса алады, олар бір - бірімен нүктелі үтір (;) арқылы ажыратылып жазылады, бірақ бір жолда бір ғана оператор тұрғаны дұрыс, ол түзету жеңіл, әрі оқуға ыңғайлы.

     Паскаль тілінде программа үш бөліктен тұрады: тақырып, сипаттау бөлімі және операторлар бөлімі.

     Кез келген программаның алғашқы жолы PROGRAM сөзінен басталатын оның тақырыбынан тұрады. Одан кейін программаның ішкі объектілерінің сипаттау бөлімі жазылады. Бұл бөлім программадағы айнымалылар, тұрақтылар  тәрізді объектілердің жалпы қасиеттерін алдын ала анықтап алуға көмектеседі. Сипаттау бөлімі бірнеші бөліктерден тұрады, бірақ программаның күрделілігіне байланысты көбінесе ол бір немесе екі ғана бөліктен тұруы мүмкін.

     Программаның  соңғы және негізгі бөлімі операторлар  бөлімі – болып табылады. Орындалатын іс - әрекеттер, командалар осы бөлімде орналасады. Ол begin түйінді сөзінен басталып, бірақ атқарылатын операторлар (командалар) тізбегі жеке - жеке жолдарға жазылып біткен соң end түйінді сөзімен аяқталады. 
 
 
 

     

      
 

     Операторлар бөлімінде командалар ретімен орналасады. Олардың кейбірі шартқа байланысты атқарылса, ал кейбір қайталанатын цикл немесе қосымша программа түрінде орындалады. Операторлар бөлімінде орнатылатын негізгі әрекеттерді қарастырайық.

     Деректер  - сан мәндері мен мәтін түріндегі сөз тіркесін мән ретінде қабылдай алатын тұрақтылар, айнымалылар т.б. осы тәрізді құрылымдар немесе солардың адрестері.

     Дерек енгізу - бастапқы деректерді пернетақтадан, дискіден немесе еңгізу - шығару порттарынан еңгізу арқылы жүзеге асады.

     Операциялар немесе амалдар - берілген және есептелген мәндердің меншіктеу, соларды өңдеу, салыстыру операцияларын орындайды.

     Шартты  түрде атқарьшуы белгілі бір көрсетілген шарттың орындалуына байланысты, командалар жиыны атқарылады, әйтпесе олар аттап өтіледі немесе басқа командалар жиыны орындалады.

     Цикл-белгілі  бір шарттар орындалған жағдайда көрсетілген командалар жиынын бірнеше рет қайталап атқарылады.Қайталау саны бүтін санмен беріледі.

     Көмекші программа - алдын ала қандай да бір атаумен атымен атымен аталған командалар тобы. Олар программаның кез келген жерінен оның атауын көрсету арқылы шақырылып атқарыла береді.

     Түсініктеме - программа жолдары соңында немесе оның түйінді сөздері арасында қазақша (орысша) түсінік беретін пішінді жақшаға алынып жазылған сөз тіркесітері. Олар программа операторларының орындалуына ешқандай әсер етпейді. 

                                          1.2. Мәлімет типтері

     Программада пайдаланылатын мәліметтердің немесе шамалардың мәндері Паскаль тіліндегі алдын ала келісілген типтердің біріне тән болуы тиіс.Кез келген тұрақты,айнымалы,функция немесе өрнек өзіне тән бір түрмен сипатталады.Тұрақты сандарды сыртқы пішініне қарап-ақ ажыратуға болады,ал айнымалылар мен функциялар программаның сипаттау бөлігінде анықтала жазылып көрсетіледі.Мәлімет типтері қарапайым құрылымды-скалярлық және курделі құрылымды-структуралық шамалар болып екіге бөлінеді.

     Мәліметтердің немесе шамалардың типі деп, олардың  қабылдай алатын мәндерінің және олармен  орындауға болатын амалдардың жиының анықтауды айтады, яғни тип дегеніміз - шамалардың қабылдайтын мәндеріне  берілетін сипаттама.

     Мәліметтердің әр типі тек өзіне ғана сәйкес келетін операциялар жиынын орындата алады. Мысалы, 1 мен 2 мәндері бүтін сандар типіне жатады, оларды қосуға, азайтуға, көбейтуге және бөлуге болады.АJI, «ІВМ» және «РС» мәндері сөз тіркесі типіне жатады, бұларды біріктіріп жазуға ғана болады («ІВМ РС»). Қосуға, азайтуға, көбейтуге, бөлуге болмайды. Кез келген тұрақты, айнымалы функция немесе өрнек өзіне тән бір типпен ғана сипатталады. Паскаль тілінде шамалардың типін көрсету міндетті болып табылады. Сондықтан программа алдына оның сипаттау бөлімінде пайдаланылатын барлық шама атаулары және оның типтері көрсетілуі қажет.

     Паскаль тілінде пайдаланылатын барлық типтер скалярлық (қарапайым) және құрылымдық (структуралық) болып үлкен екі топқа бөлінеді. Скалярлық (қарапайым) типке шамалардың стандартты типі және жасанды тип (тағайындалған) жатады. Стандартты типтерге:

     • Бүтін - INTEGER;

     • Нақты - REAL;

     • Логикалық - BOOLEAN;

     • Тіркестік - (STRING);

     • Мәтіндік (ТЕХТ) тәрізді типтер жатады.

     Құрылымдық  типтері жиымдар - ARRAҮ, жазбалар - RECORD, жиындар - SET және файлдар - FILE түрлеріне бөлінеді.

Бұлардан  өзге типтер программаның типтері сипаттау бөлігінде анықталуы қажет. Тұрақты сандардың типін олардың сыртқы пішініне қарап - ақ ажыратуға болады, ал айнымалылар мен функциялар типтері программаның сипаттау бөлімінде көрсетіледі.

     Ол  үшін type түйінді сөзі қолданылып, жазылу пішімін былай көрсетуге

болады:

     Туре  <тип атауы> =<тип мәндері>;

     Логикалық шамалар екілік сандар жүйесіне сәйкес «1» және «О» деген мәндерді ғана қабылдайды. Мұндағы «1» тексерілетін белгілі бір шарттың - логикалық тұжырымның орындалатынын, яғни ақиқат екенін, ал «О» сол шарттың орындалмайтынын - тұжырымның жалған екенін көрсетеді. Бұл екі мән программада ағылшын тіліндегі айтылуына сәйкес true (1) және false (О) болып жазылады. Символдық шамалар апострофқа алынған бір символды ғана мән ретінде қабылдай алады, мысалы, 'R','Л','%'тағы басқа. Бірақ әрбір таңбаны оның кодына байланысты реттелген бүтін сандармен де өрнектеу мүмкіндігі бар.

     Логикалық немесе бульдік тип «BOOLEAN» сөзі арқылы өрнектклкді.Бұл типтегі шама екі мәннің біреуін ғана қабылдай алады:

     TRUE(ақиқат) немесе FALSE(жалған).

     Логикалық амалдың үш түрі бар:                                                                                     

     AND(логикалық «және»), OR (логикалық «немесе»)NOT (логикалық «емес»).

     Символдық немесе литерлік типтегі берілгендер  «CHAR» сөзімен жазылады.CHAR типтегі шамаларды арифметикалық өрнектерде қолдануға болмайды.

     Мәліметтердің қарапайым түрлерін стандартты типтер деп атау қалыптасқан. Стандартты типтердің real түрінен өзгелері реттелген деп аталады, өйткені оларды бүтін сан арқылы өрнектей отырып өсуі не кемуі бойынша реттеп орналастыруға болады.

     Стандартты  типтер паскаль тілінде төмендегі қарапайым типтер пайдаланылады:

     • Бүтін типтер - SHORTINT, INTEGER, LONGINT, ВУТЕ, WORD;

     • Нақты тип - REAL, SINGLE, DOUВLE, EXTENDED, СОМР;

     • Логикалық - BOOLEAN;

     • Симводық - CНAR;

     • Ауқымды (диапозонды) тип;

     • Саналатын тип;

                                

                                    1.3. Программа құрылымы

     Паскаль тілінің программасы блоктардан құрылады, қандай да бір блок ішінде басқа да кішігірім блоктар орналасуы мүмкін. Блоктар екі бөлімнен тұрады, олардың алғашқысы - мәліметтерді сипаттау бөлімі, ал екіншісі.- сол мәліметтерді пайдаланып, әр түрлі іс - әрекеттерді (операцияларды, амалдарды) атқару бөлімі.

     Программа тақырыбы PROGRAM сөзінен және программаның атауынан тұрады.Турбо Паскальдың 7 версиясында программа тақырыбын жазбай-ақ қойсада болады.Сипаттаманы беру бөлігі программада кездесетін барлық мәліметтерді хабарлауға және соларды сипаттауға арналған.Кей жағдайда сипаттау бөлігінің жоқ та болуы ықтимал.Программаның операторлық және ол BEGIN түйінді сөзімен басталып, END сөзімен аяқталады.

     Мәліметтерді сипаттау бөлімінің болуы міндетті емес, ал екінші негізгі бөлімінің болуы міндетті. Басқа блокқа кірмейтін блок негізгі (глобальді) блок болып саналады. Ал блок ішіндегі блок - жергілікті (локальді) блок деп аталады.