«Баға саясаты» түсінігінің мәні мен маңызы

«ФудМастер»  компаниясы табиғи шикізатты жинаудың өзіндік  бірегей жүйесін ойлап тапқанымен ерекшеленеді. Бірнеше аймақта компания шведтік  салқындатқыш резервуарлармен  және экспресс-анализге арналған құрылғымен жабдықталған қабылдау бөлімдерінің желісін  ұйымдастырды. Сүт қабылдау бөлімдері  барған сайын көбеюде – жылдың соңына қарай олардың саны 22 %-ға өсті. Соңғы бес жылда шикі сүтті  өңдеуге қабылдау мөлшері де 50 %-ға өсті. Компания  жұмыскерлерінің  жалпы саны шамамен 2364 адамды құрайды, бұл 2009 жылғымен салыстырғанда 43% -ға жоғарылады.

Осы жерде кәсіпорының  тиімділік көрсеткіштеріне тоқталып өтуді жөн көремін. Өйткені бұл  көрсеткіштер кәсіпорынның өндірістік қызметінің нәтижелілігін, кәсіпорын  ресурстарының пайдалану тиімділігін  сипаттайды.

Бұл мақсатқа жету үшін келесідей  мәселелерді шешу қажет:

• кәсіпорынның   бәсекеге қабілеттілігін арттырудың  теориялық негіздерін қарастыру;
• бәсекеге қабылеттілікке әсер етуші факторларды қарастырып, оны бағалау әдістерін сипаттау;
• кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттырудың негізгі бағыттарын көрсету;
• кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттыру жолдарын анықтау;

 

4-кесте –«ФудМастер» АҚ техникалық-экономикалық көрсеткіштері

№	Көрсеткіштер	Бірлігі	Жылдар		Абсолюттік ауытқу	%
			2010	2011
1	Өнімді өткізуден түскен пайда	Мың тг	75049,5	78143,4	3093,9	3,9
2	Өткізілген өнімнің өзіндік  құны	Мың тг	38465,3	39262,8	796,5	2,02
3	Жалпы пайда	Мың тг	36584,2	38880,6	2297,4	5,9
4	Кезең шығындары	Мың тг	5705,5	9955,9	4250,4	42,6
5	Негізгі қызметтен түскен пайда	Мың тг	30878,7	28926,7	-1953	-6,75

 

4-кестенің жалғасы

6	Салық салғанға дейінгі жиынтық  пайда	Мың тг	39886,9	39882,3	-4,6	-0,01
7	Таза пайда	Мың тг	31909,5	31906,3	-3,7	-0,011
8	Өткізілген өнімнің 1тг кеткен шығындар	Тг	0,588	0,63	0,042	6,6
9	Өнім рентабельдігі	%	0,803	0,736	-0,067	-9,1
10	Сату рентабельдігі	%	0,411	0,37	-0,041	-11,08
11	Өндіріс рентабельдігі	%	0,82	0,805	-0,015	-1,86
12	Жұмыскерлер саны	Адам	1348	1895	547	28,8
13	С.і..жұмысшылар	Адам	1311	1368	57	4,1
14	Бір жұмысшының еңбек өнімділігі	Мың тг	57,2	57,1	-0,1	-0,17
15	Негізгі құралдардың орта жылдық құны	Мың тг	15356,9	18523,5	3166,6	17,09
16	Амортизация мөлшері	%	13,9	14,7	0,8	5,4
17	Айналым құралдарының құны	Мың тг	29264,5	29745,1	480,6	1,6
18	Бір айналым ұзақтығы	Күн	140	137	-3	-2,2
19	Айналымдылық коэффициенті		2,56	2,6	0,04	1,53
20	Қор қайтарымдылығы	Тг	4,887	4,21	-0,67	-15,9
21	Қор сиымдылығы	Тг	0,204	0,237	0,033	13,9
22	Қормен қорулану	Мың тг	812,5	815,6	3,1	0,38
23	Амортизация сомасы	Мың тг	2134,6	2722,9	588,3	21,6
*Ескерту - кәсіпорының стат мәләметтеріне байланысты шығарылған

4-кестеден көріп тұрғанымыздай, өнімді өткізуден түскен табыс 2011-жылы 3,9% көбейген, демек өнімді өткізу қарқыны өскен, тұтынушылар саны көбейген. Түтынушылар санының көбеюінің себебе сапа жоғарлаған. Кәсіпорын өз тұтынушыларын қанағаттандыру шараларын жақсы ұйымдастырған. Жалпы табыс 5,9% көбейген, бірақ  таза табыс 0,01% кеміген. Өнімнің айналым ұзақтығы 2,2% кеміген, демек кәсіпорын өзінің маркетингтік қызметін жақсартқан. Жұмыскерлер саны да көбейген, кәсіпорында әр түрлі жағдайларға байланысты жұмысқа қабылдау өсуде.

«ФудМастерге» көбірек шикізат  керек: соңғы жылдары компания өз өкілеттігінің географиясын кеңейтуде, жарты жылдың ішінде компанияның 8 жаңа филиалы ашылды, ал Қазақстан бойынша  олардың саны қазір 16. Он бес жылдығын  «ФудМастер»  жаңа жобаларымен атап өтті: компания Солтүстік және Батыс  Қазақстанға қанат жаю үстінде. Осы жерде әсіресе байқалатын жақын орналасқан елдердегі бәсекелестердің  қысымына қарамастан, қазақстандық өндіруші өндіріс қуаттарының инвестициялары мен модернизациясының, ең үздік  өңдеу технологияларын пайдаланудың және тағамдық қауіпсіздіктің барлық талаптарына сәйкес келетін сапалы шикізатты пайдаланудың арқасында  өндірісін сенімді дамытуда. Ал «ФудМастер»  Қазақстандағы заманауи сүт өндірісін  тұрақты дамытуды, халықты табиғи ингредиенттерден және әлемдік сапа стандарттары бойынша дайындалған  өніммен қамтамасыз етуді өзінің негізгі міндеті санайды.

1-сурет.Кәсіпорын номенклатурасы

 

 

Сұранысқа ыңғайлана отырып, «ФудМастер» өзіміздің дәстүрлі өнім түрлерін де шығаруды игерді және кеңейе бастады. Бүгін отандық компаниялар  табиғи май мен қатты ірімшік  сатудағы өз орындарын жоғалтуда. Осы  салада жұмыс жасайтын көптеген кәсіпорындар тоқтау шегінде немесе бұл тауарларды сатылымнан шығаруда. Үлкен көлемде  ірімшік пен май шығаратын  шетелден импортталған өнім бағасымен  салыстырғанда осындай отандық  өнімді өндіру пайдасыз болып шығады. Одақтас көршілерде шикізаты арзан, демек өнім бағасы төмен, ал шығару көлемі үлкен.

Қазақстанға қарағанда табиғи шикізат бағасының арзандығына  қарамастан, шетел өндірушілері құрамы сүт өнімдеріне сай емес ингредиенттерден тұратын өнім шығаруға көшуде –  бұл өнімді одан ары арзандатады. "ФудМастер" қазіргі қиын жағдайларға  қарамастан, мұндай қадамдар жасамай  жылдан - жылға тек қана табиғи өнімдерден бас тартпай келе жатыр.

 

2.2 Бәсекелік ортадағы кәсіпорынның баға саясатын қалыптасуын зерттеу.

Нарық белсенділігінің ең күрделі және қиын болжауланатын  элементтерінің бірі –баға саясаты. Көпшілік жағдайда бәсекелестердің  іс-қимылына негізделіп, шығарылатын  өнімге баға өзгеріп отырады

Бәсекелестерінің нарықтағы  жағдайын қадағалап отыру арқылы ФудМастер өзінің нарықтағы позициясын анықтай алады.

Отандық нарығымызда  «Адал»,  «Қайсар»,  «Любимый»  сияқты бір  қатар сүт өнімдерін өндіретін  кәсіпорындар жұмыс істеп келуде. Олар   да  отандық нарықта  өз үлесін алып отыр.

 

5-кесте- Кәсіпорындардың өнімдерінің нарықтағы бағалары

Өнімнің атауы	ФудМастер (тг)	Қайсар (тг)	Адал (тг)	Любимый (тг)
Айран 1л	210	175	180	180
Сүт 1л	195	180	180	170
Ряженка 500г	180	175	170	165
Қаймақ 200г	170	160	160	150
Сүзбелік ақ ірімшік	150	140	150	130
Сүзбе 250г	140	120	130	110
Кілегей 250г	165	155	160	150
Ескерту-өнімдердің нарықтағы  бағаларына сүйене отырып жасалған

Кестеден ФудМастер өнімдерінің  бағасы ең жоғары екенін көріп тұрмыз. Одан кейінгі орында Адал өнімдері тұр, яғни сапасына байланысты баға тағайындау орын алып отыр, яғни бұл кәсіпорынның да өнімдерін халық тұтынады, сапасы да қанағаттандырады. Бірақ ФудМастер  өз өнімдерінің бағасын төмендетпейді, өйткені ол өз сапасына сай тағайындалған  баға. Бәсекеге қабілеттілікті жоғарылату ФудМастер компаниясының даму стратегиясы  болып келеді, өйткені тек сонда  ғана ол сол нарықта қызмет етумен қатар өз жұмысын кеңейтіп, нарықтағы  үлесін жоғарылатады.

Жоғарыда айтып өткендей ФудМастер бағаларын одан артыққа  көтере алмайды. Өйткені оның бәсекелік  ортасында бұл мүмкін емес. Кәсіпорынның нарықтағы бағаны бақылауға толықтай құқығы жоқ.

«ФудМастер» өнімдері бәсекелес  басқа кәсіпорын өнімдерімен  салыстырғанда жоғары. Өнім сапасына баға тағайындау дұрыс болуы тиіс.

Ал келесі кестеде  әр өнім номенклатурасының өзіндік  құны көрсетілген.

 

6-кесте өнімдердің өзіндік  құны

өнімнің атауы	өзіндік құны, тг
Айран 1л	153,28
Сүт 1л	142,33
Ряженка 500г	131,38
Қаймақ 200г	124,08
Сүзбелік ақ ірімшік	109,48
Сүзбе 250г	102,18
Кілегей 250г	120,43

Осы кестеде көрсетілген  мәлімет бойынша өнімнің нарықтағы  бағасын толық шығындар әдісі  бойынша есептеп шығарамыз. Мұнда  өткізу толығымен кепілденген. Бұл  әдісте айнымалы(тікелей) және тұрақты (үстеме) шығындардың жиынын және пайданы  қосу арқылы баға қосылады.

Бөнім = Өқ+П+С

Ө-өзіндік құн 

С-жанама салықтар

П-пайда

ҚҚС 12%, пайда 25%

1-өнім бойынша,  Бөнім=153,28+153,28*0,12+153,28*0,25=209,99тг

2-өнім бойынша, Бөнім=142,33+142,33*0,12+142,33*0,25=194,99тг

3-өнім бойынша, Бөнім=131,38+131,38*0,12+131,38*0,25=179,99тг

Келесі өнімдердің бағасы дәл осылай есептеліп шығарылады, я,ни пйданың пайыздық көрсеткіші нарықтағы  барлық бәсекелес кәсіпорындарға ортақ  болады.

Еркін бәсекеде бағаны қалыптастыру саясаты көбіне нарықтағы бағаларға  сүйене отырып жасалынады. Мысалы, «бәсекелестік туралы Заңның» 11 бабында кәсіпорындар бағаны көтеру және ұстап тұру бойынша бәсекелестікке қарсы іс-әрекет ретінде келісілген деп қарастырылған. 2011-жылғы сүт өнімдерінің бағасын көтеру фактілері бойынша инспекция тексеріспен айналысқан еді. Бұл жерде басты назар «ФудМастер» компаниясының тобына кіретін «Фудмастар-Трейд» және «Молком-Павлодар» ЖШС өнімдерін таратушылар іліккен. Тексерушілердің мәліметі бойынша бағаны көтеруге ешқандай негіз болмаған.

ФудМастер өнімдері сапа жағынан  жоғарғы дәрежелі болғаны оның күшті  жағына кіреді. Бәсекелестері қандай бағаны ұсынса да тұтынушылар сапа жағынан ФудМастер өнімдерін  тұтынатыны анық.