Мемлекеттің пайда болу себептері, оның белгілері, міндеттері, түрлері

    Міне қоғамның осы негіздеріне  сүйене отырып, құқықтық мемлекет орнатуға мүмкіншілік қалыптасады.

    Құқықтық мемлекеттің негізгі  белгілері:

    - мемлекеттік билікті үш түрге бөлу, олардың арақатынасын қатаң сақтау; азаматтық қоғамның қалыптасуы;

    - қоғамда жоғары дәрежеде құқықтық мәдениеттің қалыптасуы, адамдардың рухани сана-сезімінің жақсы дамуы;

    - мемлекеттік аппараттың, лауазымды тұлғалардың, қоғамдық ұйымдардың, жеке адамдардың, өмірдегі қарым-қатынастарда өзара жауаптылығы;

    - құқық пен заңның арақатынасында көп алшақтыққа жол бермеу, олардың өзара қатынасын бақылап, жақсартып отыру;

    - қоғамның экономикалық, әлеуметтік бағытында әділеттікті, теңдікті қамтамасыз ету үшін антимонополиялық органның болуы;

    - соттың жоғары беделі, ең сыйлы  орган деп саналуы және соттың  тәуелсіздігі;

  Қазақстан мемлекетіміздің бүкіл аумағында Конституциясының үстемдігін қамтамасыз етуді, азаматтардың жоғары деңгейдегі құқықтары мен бостандықтарын қорғауды, биліктің бөлісу принциптерін орындауды, қоғамдағы қарым-қатынастар субъектілерінің арасындағы таластарды шешуді дұрыс қамтамасыз ету үшін Конституциялық кеңестің жұмысын жақсарту;

    -қоғамның ішкі құқық нормалары  мен халықаралық құқықтың өзара  қатынасын бақылап, жақсартып  отыру;

    -қоғамда заңның үстемділігін  орнату, азаматтық қоғамды қалыптастыру. Адамдар "заңның құлы" болмайынша, құқықтық тәртіп те, демократия да жақсы дамуға тиіс емес. Бұл туралы өмір тәжірибесінен қалыптасқан мынадай өсиет сөз бар:

    Заң – мемлекеттің ақылы.

    Сот – мемлекеттің жүрегі.

    Мәдениет – мемлекеттің тәртібі.

    Міне, осы үш қағидалы өсиет өзара бірігіп, қалыптасып және мемлекеттің ішкі заңдары көпшілік таныған халықаралық құқықтық нормалар мен принциптерге сәйкес келсе, елімізде мемлекет орнайды.

    Адам қоғамының барлық дәуірінде  құқықтық мемлекет құру мәселесі толастап көрген емес. Әсіресе елді басқаруда абсолютизм, деспотизм, тоталитаризм орнаған кезде құқықтық мемлекет орнату – деген дауыс, талап күшейіп отырды. Бұл тұрғыдан өте күшті концепция феодолизмге қарсы, буржуазияның күресі кезінде қалыптасты. Күрестің саяси ұрандары: "Бостандық"! "Теңдік"! "Әділеттік"! халыққа едәуір жақсылықтар әкелді.

   Бірақ көп елде реакцияшыл  буржуазияның кертартпа саясатты  демократиялық реформаны толық  аяқтауға мүмкіншілік бермеді.  Ірі буржуазия саяси билікке  қолы жеткеннен кейін құқықтық мемлекет орнату бағытынан алшақтай бастады. Бұл елдерде буржуазияның үстемдігін қорғайтын мемлекет пен құқық орнап көп уақыт өмір сүрді.

   ХХ ғ. Қоғамды басқару тәжірибесін  шынықтырып, капиталистік елдер  жаңа экономикалық саясатқа көшіп,  халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартып, бостандықтың шеңберін кеңітіп, демократиялық мемлекетті дамытуда. Бұл саясаттың мазмұны:

   1). Қазіргі заманда халықтың рухани сана-сезімі қоғамдық басқаруға, қоғамдық меншік орнатуға жетілген жоқ. Сондықтан меншіктің түрлерін шектемей, нарықтық экономикаға толық бостандық беру. Осы жерде "Өзімдікі дегенде өгіздей күшім бар..." деген мақал дұрыс келеді.

   2). Нарықтық экономика арқылы  халықтың еңбекке деген ынтасын  көтеріп, шаруашылықтың, өндірістің  барлық саласында бизнесмендердің бәсекесін дамыту.

   3). Халыққа өздерінің әлеуметтік  экономикалық мүддесін-мақсатын  орындаудағы іс-әрекетіне толық  бостандық беріп, мемлекет тек  көмек көрсетуге тиіс. Мемлекет  нарықты экономика туралы заңды,  құжаттарды дер кезінде қабылдап, олардың орындалуын қатаң түрде бақылап отыруы керек. Әсіресе, жеке меншікті қорғауды, адамдардың бостандығын сақтауды бірінші бағытқа алу керек.

   Осы жаңа экономикалық саясат  капиталистік елдердің соңғы  40-50 жыл ішінде экономикасын дамытып,  халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартып демократиялық қоғам құруына мүмкіншілік беріп отыр.

   Қазіргі заманда дүниежүзінің  барлық мемлекеттері капитализмнің  жаңа экономикалық саясатын қабылдап, нарықты экономиканы дамытып  жатыр. Кеңес Одағы ыдырағаннан  кейін бұрынғы советтік республикалар да осы жолға бет бұрып отыр.

   Әлемдік стандарт жолына Қазақстан да бет бұрып, нарықты экономиканы дамытуға кірісті. Кеңестік жүйенің жақсылығы да аз болған жоқ: 20-60 жылдары экономиканың, мәдениеттің, қорғаныстың жетістіктері дүниежүзіне белгілі болды. Бірақ Кеңес Одағының жетістіктерінен гөрі кемшіліктері басым болды. Сондықтан Одақ ыдырады...

   Енді капиталистік елдердің ХХ  ғасырдың 30-50 жылдары либералдық-демократияға  бет бұрып, дамуының себептеріне  қысқаша түсінік берейін.

  Бірінші себебі – капиталистік елдердің 1929-1938 жылдары дүниежүзілік экономикалық дағдарыстан Кеңес Одағының бір орталықтан жоспарлау тәжірибесінің жақсы жағын пайдаланып, экономиканың жақсы дамуына мүмкіншілік жасады. Жеке меншіктегі шаруашылықтарға мемлекет тиіспеді. Осы тәсілді капиталистік мемлекеттер үздіксіз пайдаланып келеді.

   Екінші себебі – Ресейде, Қытайда тағы басқа Еуропа – Азия елдерінде социалистік мемлекеттер орнап, қалың бұқараның мүдде-мақсатын орындаймыз, қорғаймыз деген желдірме "ұрандарынан" көңіл бөлуге мәжбүр болды. Бұл саясатты дұрыс, жақсы дамытуға ғылыми-техникалық төңкеріс экономикалық жағдай жасады.

   Құқықтық мемлекет орнатудың негізгі бағыттары:

   -мемлекет билікті үш саласының  жұмысын жақсарту, әсіресе заңның, нормативтік актілердің сапасын көтеру;

   - нормативтік актілердің дұрыс  пайдалануын, орындалуын қамтамасыз  ету, халықтың рухани сана-сезімін,  мемлекеттік, қоғамдық ұйымдардың  жұмысын жақсарту;

   - қоғамдағы қатынастарды дұрыс,  жақсы реттеу, басқару бағытындағы  мемлекеттік, қоғамдық ұйымдардың жұмысын жақсарту;

   - бостандықты, теңдікті, әділеттікті,  демократияны дамыту;

   - заңдылықты, құқықтық тәртіпті  қатаң сақтау.

   Қазақстан Републикасының Конституциясы  бойынша құқықтық мемлекет қалыптастырудың  негізгі бағыттары демократиялық, зайырлы, құқықтық, әлеуметтік мемлекет құру

    Демократиялық мемлекет – Қазақстан Републикасында алдымен Конституция қабылдап, тікелей басшысын және Парламент сайлауға, өкілетті мерзімі біткен соң, оларды ауыстыруға халықтың құрылтайшылық билігі бар республикалық құрылыстағы мемлекет ретінде танытатын ұғым. Республиканың жоғарғы органдары арқылы көпшілік қазақстандықтардың еркін шынайы анықтауға және мүддесін барынша жүйелі қорғауға қажетті мүмкіндіктер береді. Демократиялық мемлекет әлеуметтік және ұлттық нысандарына қарамастан, азшылық пен жекелеген азаматтардың мүддесін білдіруіне, оның есепке алынуына да мүмкіндіктер береді, мемлекеттік қызметке араласып, қатысуға тең құқықтар беріледі. Демократиялық мемлекет қызметінің түбегейлі принциптерінің бірі - "Қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық".

   Зайырлы мемлекет – Қазақстан  Республикасында діни мекемелер  мен діе ұстау мемлекеттен  бөліністігін білдіреді және  бұл Қазақстандағы ислам мен  православиелік тағы басқа нанымдық  ағымдарға бірдей қатысты. Діни негізде партия құруға жол берілмейді. Наным немесе атеизм мәселесі-әркімнің жеке басының шаруасы. Елдегі дін ұстау бостандығы мен діни бірлестіктердің жұмысы жөніндегі заңдылықтарды мемлекет белгілеп, бақылайды.

   Құқықтық мемлекет – қазақстанның барлық органдары мен лауазымды адамдарының қызметі құқық нормаларына байланысты, соған бағынышты, және соған сәйкес іс-әрекет жасайды. Құқықтың негізгі принциптері: азаматтар үшін - "заңға тыйым салынбағанның бәріне рұқсат етіледі", мемлекеттік органдар мен лауазым иелері үшін - "Заңда нақты не көрсетілсе, соған ғана рұқсат". Барлық заң жүйесін жақсартып, әділеттікті жоғары дәрежеге көтеру және азамат құқығы мен бостандығын халықаралық өлшем деңгейіне жеткізу Қазақстан мемлекетінің негізгі міндеті. Құқықтық мемлекетте Заң бір әлеуметтік – топтық емес, халықтың шынайы еркін білдіреді. Мұндай мемлекетте заңның рухы үстемдік етеді. Барша адамдар, ең жоғары дәрежедегі лауазым иелеріне қатардағы азаматтарға дейін заңдардың бүкіл халықтың мүддесі, игілігі үшін жасалып. Қолданылатынын, заңдар адамдарға қажет қоғамдық тәртіпті орнататынын, адамдарға отбасын құрып, өсіп-өнуге, өзі қалаған жұмыспен шұғылдануға, өздерін еркін сезінуге, қоғам ісіне қатысуға жағдай туғызуы керек екенін түсінуі қажет.

    Қазақстан мемлекеттік тәуелсіздік алғаннан бері он тоғызыншы жыл. Тарих ауқымын алғанда бұл – уақыт жиынтығы ғана, ал мұндай уақыттың ішінде, әлбетте, мемлекеттік дамудың сапалық жағынан жаңа үлгісін қалыптастыру біршама қиын. Онтоғыз жыл – бұрынғы бірқалыпты тіршіліктің талай жылдарына татитын оқиғаларды бойына жинақтаған уақыт болды.

   Қазақстан Конституциясы мемлекеттілігіміздің  беріктігін нығайта түсті, билік  салалары арасындағы өкілет бөлісуді  заңды түрде бекітті. Азаматтық  қоғам институттары құрылды, адам  құқығы сақаталуының кепілдіктері бекітілді, бұқаралық ақпарат құралдары еркін жұмыс жасауда. Экономикада өзгеріп жатыр. Жыл өткен сайын ұлттық рынок толыққанды бола түсуде. Мемлекеттің ішкі экономикалық комплексі қалыптасты. Экономикалық құрылымдық қайта құруы жүріп жатыр. Қазақстан халықаралық рынокқа да жан-жақты араласуда.

  Қазақстан  егеменді, тәуелсіз мемлекет ретінде  қалыптасты және әлемдік қоғамдастықтың  толық құқылы мүшесі, оның ажырамас  бөлігі. БҰҰ-ның мүшесі болды.  Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы  әлемнің 117 мемлекетіне танылды, олардың 105-мен дипломатиялық қатынастар орнатылды. Мемлекетаралық және үкіметаралық 800-ден астам Шарттар мен Келісімдер жасалды. Бұл кезең еліміз үшін мемлекеттік құрылыс мәселелерінің бірінші дәрежелі маңызы болды. Жаңа мемлекеттіліктің іргелі негіздері қаланды, қоғамдық дамуды реттеп және бағыттап отыруға қабілетті біртұтас мемлекеттілік билік қалыптасты.

   Қоғамның руханиөміріне, оның  әлеуметтік көңіл-күйіне, ұлттық  сананың түлеуіне байланысты  салаларда да біршама күрделі жұмыстар атқарылды.

   Қазақстан зайырлы, демократиялық,  құқықтық және әлемге ашық  мемлекет құруда. Бұл принциптер  біздің конституциямызда баянды  етілген. Қазақстан Республикасының  азаматтарына нәсіліне, ұлтына, жынысына, тіліне, әлеуметтік, мүліктік және лауазымдық жағдайына, әлеуметтік тегіне, тұрғылықты жеріне, діни көзқарасына, сеніміне, қоғамдық бірлестікке, сондай-ақ бұрын қылмыстық жазаға тартылғанына қарамастан құқықтар мен бостандықтар теңдігіне кепілдік беріліп, азаматтарды кемсітушіліктің кезкелегн түріне тыйым салынған.

   Адамдарды патриотизмге, азаматтылыққа  тәрбиелеу мемлекеттің, барлық  қоғамдық ұйымдардың, кезек күттірмейтін  негізгі міндеті. Азаматтық келісім  негізінде әрдайым мемлекет пен  халықтың, мемлекет пен жеке сектордың  бірлігі дамып келді. Нақ осының арқасында көптеген елдер дағдарыс пен жоқшылықты еңсере білді. Келешекте біз де дағдарыстан шығып, экономика мен әлеуметтік жағдайды жақсартып, құқықтық, демократиялық мемлекет орнатып, дамыған елдердің қатарында боламыз. 
 

                                    Қорытынды

   Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін барлық тәуелсіздік алған республикалар, соның ішінде Қазақстанда реформаторлық процесс арқылы қоғамның саяси-экономикалық құрылысында көп өзгерістер болды. Қоғамдық ғылымдарда жаңаша ғылыми зеттеулер басталады. Мемлекет пен құқықты дүниежүзілік заң ғылымдар туралы концепциямен бірлестіріп дамытуға мүмкіншілік туды. Отандық құқықтану, философиялық экономикалық, саяси ой, сана, пікір құқықтық демократиялық мемлекет туралы ғылымды зерттеуге, дамытуға бет бұрды. Мемлекеттің ең басты міндеті – қоғамның тұрақтылығын орнатып, қалыпты тіршілігіне жағдай жасау. Ол әр түрлі топтарға, таптарға, жіктерге бөлінген қоғамның бірлігін қамтамасыз етуге тиіс. Мемлекет деп белгілі бір аумақ шеңберінде адамдардың әлеуметтік топтар мен бірлестіктердің қатынастары мен қызметтерін ұйымдастыратын, бақылайтын қоғамның саяси жүйесінің негізгі элементін айтамыз.

  Азаматтық  қоғам және құқықтық мемлекет  екеуі қатар дамып, өрескел қайшылықтарды бірлесіп реттеп, қоғамның бейбітшілік, пргрестік жолмен дамуына толық мүмкіншілік жасалулары қажет. Қазақстан Республикасының Конституциясында бұл мәселенің негізгі бағыттары көрсетілген. Оның бірінші бабында азаматтық қоғамның және құқықтық мемлекеттің ең негізгі қағидалары былай деп жарияланған: "Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады; оның ең қымбат қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары".(ҚР Конституциясы. А.1995. 4 б.). Азаматтық қоғам материалдық, мәдени жоғары дамыған шақта құқықтық мемлекетке айналады. Құқықтық мемлекет деп демократиялық жолмен қабылданған заң үстемдік ететін, оның алдында бәрі де тең саналатын, жеке адамның құқығы жан-жақты қамтамасыз етілетін мемлекеттік құрылысты айтады. Заң үстемділігінің мызғымастығы елдің Конституциясында бекітіліп, басқа заңдар мен ережелік актілерге таралады. Заңдар халықтың еркін білдіреді және оны барлық адамдар, мемлекеттік органдар мен мекемелер орныдауға міндетті. Мұнда мемлекет пен азаматтаре кі жақты өзара жауаптылықта болады. Билік  шын мәнінде бөлінеді, олардың міндеттері мен қызметтеріне шек қойылады, өзара бақылау қамтамасыз етіледі.Құқықтық мемлекет жоғары өкіметтің қаулы-қарарларымен кіргізілмейді. Ол үшін жан-жақты дамып, пісіп жетілуі керек. Сонымен, құқықтық мемлекет туралы теорияны қорыта келіп, оның негізгі мазмұны – халықтың, адамдардың егемендігі, олардың табиғи бостандығы мен құқықтары. Ол мемлекетті қылыптастырудың негізгі күші – адам, қалың бұқара. Сондықтан мемлекет пен құқық демократияны дамытып, халықты қоғамның барлық саласын басқаруға қатыстыру қажет.