Көші қон саясаты

Жоспар

 

Кіріспе----------------------------------------------------------------------------------------3

 

І Қазақстан  Республикасының  қазіргі көші-қон саясаты--------------------5

1.1.  Көші-қон саясаты  түсінігі мен маңызы

1.2. Қазақстанның көші-қон саясатының негізгі принциптері

 

ІІ қазіргі таңдағы  көші-қон жағдайы----------------------------------------------10

2.1.Көші-қон саясатын жетілдірудің мақсаты мен негізгі міндеттері----------12

2.2. Қазақстан Республикасы көші-қон саясатының негізгі бағыттары--------14

2.3. Көші-қон саясатын құқықтық қамтамасыз ету---------------------------------18 

 

 

Қорытынды--------------------------------------------------------------------------------25

 

Пайдаланылған әдебиеттер-----------------------------------------------------------27

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Қазақстан Республикасы көші-қон саясатының 2007-2015 жылдарға арналған бұл тұжырымдамасы (бұдан әрі - Тұжырымдама) Қазақстан Республикасындағы көші-қон процестерін басқарудың қолданыстағы бағыттарын жетілдіруді және оның сапалы жаңа бағыттарын дамытуды көздейді. Осы Тұжырымдамада көрініс тапқан көші-қон саясатының стратегиясы әлемдік шаруашылық байланыстарға Қазақстанның барынша кірігуі жағдайында елдің бәсекеге қабілеттілігі көбінесе адами әлеуеттің санымен және сапасымен анықталатынынан туындайды. Адамның жүріп-тұру еркіндігінің жалпы танылған құқықтарын негізге ала отырып, Тұжырымдама жалпы мемлекеттік мүдделерді іске асыру контексінде таяудағы орта мерзімді және ұзақ мерзімді перспективаға арналған көші-қон процестерінің негіздерін айқындайды.

Әлеуметтік мемлекетті қалыптастыру жағдайында әлеуметтік саясатты  зерттеу қазіргі заман талаптарына  сәйкес шетел тәжірибелерімен салыстырыла  отырып жүргізілді. Қазіргі кезеңдегі  Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік саясаттың, саяси проблемалардың деңгейін айқындауға, оларды шешудің жолдары мен  негізгі бағыттарын анықтауға салмақты мән берілді.

Қазақстан Республикасының  мемлекеттілігінің негізгі бағыттарының  бірі - әлеуметтік мемлекет құру. Қазақстан  Республикасы  Конституциясының 1-бабы бойынша біздің еліміз әлеуметтік мемлекет деп  жарияланған. Сонымен қатар, мемлекетіміздің басты Стратегиялық құжаты - «Қазақстан-2030» бағдарламасында елімізді әлеуметтік мемлекетке айналдыру мәселесі басым бағыттардың бірі ретінде атап көрсетіледі [1]. Бұл әлеуметтік мемлекет қалыптастыруды басты нысан етіп алған билік өзінің саяси жауапкершілігін сезінетінін дәлелдейді. Бір қарағанда,  әлеуметтік мемлекет немесе әлеуметтік саясат деген мәселелердің күрделілігі байқалмай, түсінікті болып көрінгенімен, оның ішкі мәнін кез келген қарапайым адамның түсіндіріп беруі екіталай. Себебі, ұсынылған идея қоғамдық санада, халықтың күнделікті өмірінде өте қарапайым деңгейде тараған. Қалай дегенмен де, бұқара халық белгілі бір дәрежеде әлеуметтік мемлекет дегеніміз не, оның қасиеті, негізгі белгілері, өзіне тән ерекшеліктері, қызметі туралы нақты білуі қажет. Сондықтан, әлеуметтік мемлекет мәселесін барлық қырынан зерттеп қарастыру, оның мәні мен мазмұнын ашып көрсету теориялық және  қолданбалық жағынан көкейкесті әрі маңызды мәселелердің бірі екендігі ешбір дау тудырмасы анық.

Қазіргі кезеңде Қазақстанның мемлекеттік басқару тәжірибесінде  қоғамның сұраныстары мен талаптарына  жауап бере алатын мемлекеттің әлеуметтік саясатты орнықтыру саясаты жүзеге асырылуда.

Тұжырымдама елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының ұзақ мерзімді «Қазақстан - 2030» стратегиясына негізделеді және Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2006 жылғы 1 наурыздағы «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында» атты Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес халықтың көші-қоны саласындағы негізгі бағыттарды көрсетеді. Ұлттық бірдейлікті сақтау мақсатында Тұжырымдама Қазақстанның көп этникалылығын ескере отырып, іске асырылатын болады.

Тұжырымдама көші-қон процестерін реттеудің халықаралық тәжірибесіне сәйкес әзірленді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

І Қазақстан  Республикасының  қазіргі көші-қон саясаты

1.1. Көші-қон  саясаты 

 

Ағаш уықты, киіз туырлықты  халық үшін көші-қон таңсық дүние  емес. Бірақ ХХ ғасырдың соңындағы бұл көштің орны бөлек. Олай болатыны, бұл көші-қон әдеттегі тіршілік салты, өмір қалпына қарай жүретін дағдылы көш болып отырған жоқ. Бұл көш – дүниенің төрт тарабындағы қандас бауырларымыздың Қазақтың көк туының астына жиналу көші. Дербестігін жариялаған Қазақ елінің іргесін бекіту, болашағын баянды ету көші. Шет елдегі қазақтың саны бүгінгі таңда жалпы халқымыздың үштен бірін құрайды. Кейде білместікпен бәзбіреулер оларды ел басына қиын күн туғанда Отанын тастап кеткен деп айыптайды. Бұл шындыққа мүлде сәйкес келмейді. Егер тарихи әділдікке жүгінсек, олардың 80 пайызы өздерінің ата қонысында отыр. Бірақ ол жерлер патшалық Ресей мен КСРО кезіндегі шекара бөлісінен кейін Ресей, Моңғолия, Қытай, Өзбекстан территориясы саналады. Сондықтан сырттағы қандастарымыздың бұл көші ұзақ уақытқа созылатын түрі бар.1990 жылдардың бас кезінде біз оны көш деп айта алмадық. Өйткені коммунистік биліктің салқын ызғары ол кезде әлі кете қоймаған болатын. Моңғолиядан еңбек шартымен Қазақстанға келген алғашқы лектің қатарында өзім де болдым. Ол еліміз жаңадан еңсесін көтеріп, іргесін бекітіп жатқан кез. Жас болғандықтан және сол тұстағы әлеуметтік жағдайға байланысты өз басым қоғамдық жұмысқа бірден араласа алмадым. Әйтсе де жақсылықтың ерте-кеші жоқ дегендей, ұлы көшке өз үлесімді қоссам деген арманыма өткен жылы қол жеткіздім. «Керуен» деп аталатын республикалық қоғамдық қор құрып, оны заңдастырдық. «Елге ел қосылса – құт» деген. Дүниенің төрт тарабындағы туысқан бауырларымыз ата жұртта бас қосып, шұрқырасып табысып жатса, құт емей немене?! Мұның барлығы да аталармызға арман болған Тәуелсіздіктің арқасы, Тәңірінің тартуы деп білеміз. Қазақ баласының ендігі басты мақсаты – Қазақ елінің болашағын баянды ету, тәуелсіздік тұғырын нығайту болуы тиіс. Осыған орай біз де оған өз «Керуенімізді» қосып отырмыз. Мақсатымыз – мал тауып, атақ шығару емес. Қазақтың бір кәдесіне жарасақ, барын бағамдап, жоғын түгендесек деген ниет. Дүние керуенінде қазақтың да өз үнін, төлтума қасиетін жарқыратып көрсетсек деген асқақ ой.«Керуен» қоры – әлеуметтік-қайырымдылық сипаттағы қызметтермен айналысатын қоғамдық ұйым. Оның қызметіне ерікті негізде Қазақстан Республикасының азаматтары, мекемелері, ұйымдары, кез-келген меншік нысанындағы кәсіпорындары, сондай-ақ халықаралық ұйымдар мен шетелдік өзге де азаматтар қатыса алады.Жалпы, оралмандардың көшіп-қонуындағы қиындықты екі кезеңге бөлуге болады. Біріншісі – көшіп келуге дейінгі, ал екіншісі – көшіп келгеннен кейінгі қиындықтар. Сол себепті біздің басты мақсатымыз – алыс-жақын шет елдегі оралман бауырлардың көшіп-қонуына ықпал жасау. Олардың орналасуына көмектесу. Еліміздің жүргізіп отырған көші-қон саясаты мен бағдарламасын насихаттау, ұлықтау. Қор қызметінің басым бағыттарының қатарында: оралмандарға заңдық кеңес беру, жастарды оқуға дайындау, өнерлі жастарға қолдау көрсету, ұлттық құндылықтарды насихаттау, тарихи-мәдени мұраны жаңғырту мәселелері бар.Қазақстан Республикасының көші-қон туралы заңнамасын одан әрі жетілдіру, шетелдік жұмысшыларды шақырудың ұлттық мүддеге қайшы келмеуін және еліміздегі жұмыссыздықтың көбеюіне әсер етпеуін қамтамасыз ету;ішкі көші-қонның мәселелеріне арналған арнайы заң қабылдау және ішкі көші-қон толқынын реттеу мақсатында ауылдық жерлердің экономикалық, әлеуметтік мәселелерін шешу;шетелдік инвесторлармен кезінде жасалған келісім-шарттардың құпия мазмұнын жариялау жөнінде келіссөздер жүргізу. Болашақта үкімет пен шетелдік компаниялар арасында жасалатын кез-келген келісім-шарттарды міндетті түрде жария түрде жасау;Қазақстанға келген шетелдік инвесторлар өздерінің шикізат саласындағы жобаларын жүзеге асыру үшін міндетті түрде жергілікті мемлекеттік не болмаса жекеменшік компаниялармен бірлескен кәсіпорын ашуы керек. Бұндай кәсіпорындардағы қазақстандық компаниялардың үлесі 51 пайыздан кем болмауын қамтамасыз ету;экономикалық тәуелсіздік пен қауіпсіздікті сақтау үшін отандық салалар мен кәсіпорындардың шетелдік компаниялар сатып алатын барлық меншіктік үлес мөлшерінің ең жоғарғы деңгейі 49 пайыздан аспайтындай, ал әрбір шет елдік компанияның меншігіне бір өндіріс орнының 15 пайыздан артық үлес сатып алуына шек қоюды іске асыруы; экономиканы дамытатын аймақтық бағдарламаларды дайындау, оларды қомақты және мақсатты қаржыландыру;елімізде орын алып жатқан урбанизациялық процестерге мемлекеттік қолдау көрсету, қалаға келіп жатқан азаматтарды қоныстандыру және әлеуметтендіру үшін арнайы мемлекеттік бағдарламаны қабылдау;қазба байлықтарды, мұнай мен газды шетелге сатуды қатаң бақылауға алу арқылы ел қазынасын молайту, одан түскен табыспен жастардың тегін білім алуын, оларды тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесін түбегейлі шешу;халықтың әл-ауқаты мен өсімін тұрақты түрде қамтамасыз ету мақсатындағы (зейнеткерлерге, студенттерге, көп балалы аналарға берілетін көмек, дүниеге келген әрбір балаға берілетін жәрдем ақы және т.б.) әлеуметтік қолдаудың деңгейін көтеру; баспанасынан айрылған, банктерге қарызға батқан үлескерлер мен борышкерлердің мәселесін шешуге бағытталған мемлекеттік іс-шараларды дереу қолға алу;сыбайластықпен, заңсыз жекешелендірумен талан-таражға түскен ауыл шаруашылығына пайдаланылатын жерлерді халыққа қайтару;Қазақстан жерінің жартысынан көбі өмір сүруге қолайсыз шөл және шөлейт жерлер екенін ескеріп, онда тұрып жатқан тұрғындарды қалаларға немесе шұрайлы жерлерге көшіру бағдарламаларын жасау керек.Ол үшін:ұлттық тарихты, зердені, рух пен мәдениетті терең насихаттайтын әр деңгейдегі, сан алуан технологиядағы жаңа буын оқулықтарын дайындау;жоғары оқу орындарында оқытылатын гуманитарлық және техникалық мамандықтарға арналған мемлекеттік тілдегі оқу құралдары мен оқулықтардың сапасын арттыру;арнайы мемлекеттік бағдарлама арқылы жасөспірімдер үшін қазақ және басқа тілдерде ұлттық ауыз әдебиетінің үздік үлгілерін, бай эпикалық мұрасын кеңінен насихаттайтын кітаптар, мультфильмдер, дискілер шығару;90-жылдардағы жабайы жекешелендіру кезінде жабылып қалған балабақшалар мен мәдени ошақтары желісін қайтарту және демографиялық үдерістерге сай қайта жаңғырту;білім беру жүйесі жас азаматтардың қазақ тарихы мен мәдениетіне, мемлекеттік тіліне деген құрметін арттыруға, Қазақстан Республикасына, оның мемлекеттік рәміздеріне, құндылықтарына деген сүйіспеншілік сезімдер мен отансүйгіштік қасиеттерді өсіруге бағыттау;балабақшадан жоғары оқу орнына дейінгі мемлекеттік тілді үйретудің үздіксіз жүйелері мен бағдарламаларын дайындап, оларды батыл түрде енгізу;балабақшаларда, мектептерде және жоғары оқу орындарында тарихты бұрмалау, жеке басқа табыну, елдiң дамуын бiржақты дәрiптеу сияқты ұрпақ тәрбиесiнiң негiздемелерiне қайшы, бiлiм стандартына сай емес «Өзін-өзі тану» сияқты жастарды рухани аздыруға алып келетін пәндердi оқытуға тыйым салу Қазақстан Республикасындағы көші-қон процестері әлеуметтік-экономикалық, саяси, этникалық, экологиялық және басқа да факторлардың ықпалымен дамыды. Қазақстан дамуының әрбір кезеңінде көші-қонның өзіндік ерекшеліктері мен сипаттамалары болды және болып отыр.

Қазіргі уақытта республикадағы көші-қон жағдайы мыналармен сипатталады:

Еңбек көші-қоны көлемінің өсуі. 2006 жылы Қазақстан Республикасы Үкіметінің жыл сайын белгілейтін Қазақстан Республикасы аумағында еңбек қызметін жүзеге асыру үшін шетелдік жұмыс күшін тарту квотасы шегінде 40,9 мың адам немесе экономикалық белсенді халыққа шаққанда 0,51% адам тартылды. Қазақстанның өсіп отырған экономикалық тартымдылығына байланысты Қазақстанда жұмыс істеуді қалайтын еңбек көшіп қонушыларының саны ұлғайып отыр;

заңсыз көші-қон ауқымының ұлғаюы. Қазақстан Республикасының геосаяси орны, ТМД елдерімен шекаралардың ашықтығы, бірыңғай келісілген саясаттың болмауы және заңнамалық базаның жетілдірілмеуі, қолайлы экономикалық ахуал, әлеуметтік-саяси тұрақтылық, либералдық халықаралық көші-қон саясаты заңсыз көші-қонға ықпал ететін негізгі факторлар болып табылады. 2006 жылы заңдастыру кезеңінде республика аумағында еңбек қызметін заңсыз жүзеге асырып жүрген 164,5 мың шетел азаматы анықталды;

босқындардың болуы. Босқындардың мәртебесі туралы 1951 жылғы БҰҰ конвенциясына және 1967 жылғы оған хаттамаға қосылу, көршілес бірқатар мемлекеттердегі тұрақсыз әлеуметтік-экономикалық және қоғамдық-саяси жағдай Қазақстан Республикасына босқындардың келуіне негіз болды. 2006 жылы еліміздегі босқындардың саны 582 адамды құрады;

қарқынды ішкі көші-қон. Мұны құрайтындар ауылдық елді мекендерден тіршілік деңгейі неғұрлым жоғары әрі инфрақұрылымы дамыған өңірлерге, экологиялық қолайсыз өңірлерден жайлы экологиялық ортасы бар өңірлерге халықтың көші-қоны болып табылады.

2006 жылғы статистикалық деректер республика ішінде халықтың мейлінше көп көшіп кетуі мына облыстарға келетінін көрсетеді: Жамбыл облысы, онда көші-қон сальдосы - минус 7682 адам, Шығыс Қазақстан (- 6635 адам), Солтүстік Қазақстан (- 4786), Қызылорда (- 4272 адам).

Халықтың көшіп келетін негізгі өңірлері Алматы (21959 адам), Астана (17938 адам) қалалары және Маңғыстау облысы (382 адам) болып табылады.

Аудандық ауыл шаруашылығы, аудандық жер қатынастар бөлімдерінің, аудандық аумақтық басқармасының, аудандық жер ресурстары жөніндегі комитетінің және қоршаған ортаны қорғау қызметтерін үйлестіру, аудандық ішкі саясат, мәдениет және тілдерді дамыту, аудандық білім және спорт, аудандық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімдерінің, «Қазпошта» бөлімшесінің, мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау бөлімінің жұмыстарына және денсаулық сақтау мәселелеріне басшылық жасау. Сайлау және референдум өткізу жұмыстарына басшылық жасау. Көші-қон, бұқаралық ақпарат құралдары, радио торабы, баспасөзге жазылу мәселелерімен шұғылдану. Кәмелетке толмағандар ісі жөніндегі, қорғаншылық, қамқоршылық, ономастикалық комиссиялардың және жастар саясаты, туризм жұмыстарына басшылық жасау. Дін және қоғамдық ұйымдар мен партиялар жұмыстарын үйлестіру.ауылдық өңірлерден қалаға көші-қон облысаралық аумақтық орналастырудың басым нысаны болып қала береді, мұның өзі урбанизация процесінің күшеюін көрсетеді. 

 

 

1.2. Көші-қон  саясатының негізгі принциптері

 

Қазақстан Республикасының көші-қон саясаты мынадай принциптерге негізделеді:

Қазақстан Республикасының Конституциясында, басқа да нормативтік актілерде, Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттарда бекітілген адамның негізгі құқықтары мен бостандықтарын сақтау;

нәсілі, тілі, діні, жынысы, этникалық және әлеуметтік шығу тегі, көзқарасы, саяси сенімі сияқты белгілері, мүліктік жағдайы немесе кез келген басқа да себептер бойынша кемсітушілікке жол бермеу;

көшіп-қонушылардың Қазақстан Республикасының заңнамасын сақтауы;

тұлға мен мемлекет мүдделерін ұштастыру, барлық билік тармақтарының, қоғамдық бірлестіктер мен ұйымдардың күш-жігерін біріктіру;

көші-қон процестерін басқару және реттеу саласындағы халықаралық танылған стандарттарды сақтау контексінде әлеуметтік, экономикалық, саяси тұрақтылықты, этникааралық және конфессияаралық тұрақтылық пен төзімділікті қамтамасыз ету және сақтау бөлігінде ұлттық мүдделердің басымдығы;

ең алдымен шетелде тұратын отандастарымыздың қайтып оралуын ынталандыруға бағдарланған саясаттың жүйелі де дәйекті жүргізілуін көздейтін елдің ұлттық бірдейлілігін сақтау және дамыту;

басым салаларда жұмыс істеу үшін шетелден біліктілігі жоғары кадрларды тартуды ынталандыруға және білікті өз кадрларымызды даярлауға негізделген Қазақстанның бәсекелестік артықшылығын дамыту;

білімін, кәсібін, инвестициялық және қаржылық әлеуетін ескере отырып, көшіп келушілерді таңдау тәсіліне негізделген сұрыптау;

Қазақстанға көшіп келушілердің елде болуының ашықтығы мен заңдастырылуын қамтамасыз ету, сондай-ақ олардың елде болуын құқықтық қамтамасыз етудің түрлі шараларын ұйымдастыру жөніндегі техникалық, ұйымдық, экономикалық шараларды қамтитын үздіксіз мониторингтің жүргізілуін көздейтін айқындық және заңдылық;

баспана беру туралы өтініш сұраған адамдарға немесе босқындарға қатысты мәжбүрлеп қайтаруды (nonrefonlment) болдырмау принципін сақтау. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ қазіргі  таңдағы көші-қон жағдайы

2.1.Көші-қон саясатын жетілдірудің мақсаты мен негізгі

міндеттері

Қазақстан Республикасының көші-қон саясатының мақсаты - еліміздің ұлттық бірдейлігі мен қауіпсіздігін сақтау және дамыту шеңберінде заңсыз көші-қонды қысқарту мен сұрыптаушылық көші-қонды қалыптастыру жолымен көші-қон процестерінің келеңсіз салдарын азайту болып табылады.

Осы мақсатқа қол жеткізу үшін мемлекеттік билік органдарының алдында орта және ұзақ мерзімді перспективада мынадай міндеттер тұр:

көші-қон процестерінің келеңсіз салдарының алдын алу, болдырмау және азайту;

көшіп-қонушылардың құқықтары мен мүдделерін қамтамасыз ету және қорғау;

жоғары білікті шетелдік жұмыс күшін тартудың тәртібін оңайлату және тартылатын шетелдік жұмыс күшінің сапалы құрамын реттеу жолымен жоғары инновациялық әлеуеті бар шетелдік мамандардың ағынын ынталандыру;

шетелде тұратын этникалық қазақтардың қайтып оралуын ынталандыру;

көшіп келушілердің тез арада бейімделуі мен етене араласуына жәрдемдесу және көмек көрсету;

отандық жұмыс күші тарапынан бәсекелестік жоқ салаларға шетелдік жұмыс күшін тарту;

Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 28 тамыздағы № 167 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі аумақтық даму стратегиясына және Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 10 шілдедегі № 1149 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының ауылдық аумақтарын дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына сәйкес көшіп-қонушыларды қоныстандыруды оңтайландыру және ынталандыру;

заңсыз көші-қон мен адам саудасының жолын кесу, сондай-ақ шекара посттарына және өзге де пункттерге көшіп келушілердің елдің аумағында заңсыз болуының мониторингін қамтамасыз ететін қазіргі заманғы техникалық құралдарды енгізу;

мигрантофобияның туындауының алдын алу мен оны жою жөніндегі ақпараттық-насихат жұмыстарын дамыту, оның ішінде бұқаралық ақпарат құралдарын тарту;

көші-қон процестерін реттейтін халықаралық шарттарға қосылу, көшіп-қонушыларға қатысты ақпарат алмасу;

көші-қон мәселелерін шешу бөлігінде шет мемлекеттердің көші-қон қызметтерімен, сондай-ақ үкіметтік емес ұйымдармен өзара іс-қимыл;

оралмандардың, босқындардың, еңбек мигранттарының проблемаларын шешу саласында екіжақты және көпжақты халықаралық шарттар жасасуға бастамашылық жасау;

көші-қон саласында ТМД елдерінің ұлттық заңнамасын үйлестіру және жүйелендіру. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2. Қазақстан Республикасы көші-қон саясатының негізгі бағыттары

 

1. Эмиграция саласындағы көші-қон саясаты: Ел халқының табиғи көбеюі мен өздігінен қозғалысының проблемалары елде ерекше эмиграциялық саясат жүргізу қажеттігін тудырады.

Эмиграциялық саясат:

елдің әрбір азаматына халықаралық танылған құқықты - тысқары жерлерге кетуі мен тұрғылықты жерін еркін таңдауы құқығын одан әрі де сақтауға бағытталған. Сонымен қатар ықтимал қолайсыз моралдық, экономикалық, саяси және өзге де проблемалардың алдын алу мақсатында көшіп-қонушыларға олардың болашақтағы тұратын жерлері туралы мейлінше толық ақпарат ұсынылатын болады;