Танымның философиялық тұғырнамалары

Месопатами,Египет,Қытай,Үнді мәдениеттерінің ғылым.Мысырда ,Шумер,

Вавилон,Қытайда,Үндіде математика жедел даим бастады.Ежелгі математиктер үшбұрыш төртбұрыш  шеңбердің ауданын паралеллипед цилиндер пирамиданың көлемін есептей  алды.Санаудыдың ондық жүйесі өмірге келеді,арифметикалық және геометриялық пргрессияларды шешу жолдары дамыды.

Ежелгі Греция ғылымының отаны.Аңыздан ғылымның қалыптасуы,яғни алғашқы ғылыми білім  б.д.д VII-Viғ. Ежелгі Грекияда пайда болды  және сол кездегі оның әлеуметтік –экономикалық жағдайы да соған  сәйкес мәдениетті қалыптастырды.Онда философия мен ғылымның қалыптасуы кезеңінде сарайлық жүйе ,ұсақ,жеке шаруашылықтармен алмасады мамандықтардың атадан балаға берілген шеберлік институттары жоғалады,гомер грекі әмбебапқа  айналады оның қолөнершілік –сауда әрекеті  тұрақты түрде жаңарулар ,ынталық ,бақталастық рухмен ұштасқан.

Антикалық ғылым.Жоғарыда айтып өткендей Грекиялық ғылымның қалыптасуы б.з.д.VII-VIғ. Кезеңі б.д.д IV дейін  жаратылыстану  ғылымдары мен  философиялық білімнің алғашқы тармақтарға  бөлінбегенімен сипатталады.Алғашқы  еурполық ғалымдар және философтар даналықты  сүюшілер-Фалес,Анаксимандар ,Гераклит,-логика мен фактіге сүйене отырып табиғатты  ғарышты әлемді түсіндіруді фантастикалық  ттұрғыда емес табиғи-ғылыми,тұтас  күйінде ойластырады.Милеттіктер  ең алғаш рет табиғатты құдайға  байланыссыз-ақ пайда болып және жойылып отыратын өзін өз реттейтін  үдеріс деп қарастыра бастады.мұнда  тұрғы табиғат философиясы немесе натурфилософия деп аталады.

Орта ғасырдағы  ғылым.Еуропалық орта ғасырлық ғылым  және философиясы б.з.д IV-Viғ.ғ эллинзмнің құлдырауы шағындағы ,ескі және жаңа дәуірдың аяғында идуайзм Көне өсиет  негізінде пайда болған , христиан діні негізінде құралды.Христиан діні әлеуметтік-экономикалық,саяси және рухани тәртіптегі күрделі әрекетердің  нақты формасының көрнісі болып  табылады.Оның негізінде жарату  креационизм идеясы жатыр:Алла тағала жоқтан әлем жасап шығарды.Әлем бастамасы  –ол құдайдың өзі.Христиан құдайының  табиғат негізінде туысқан болып  келетін антикалық құдайдан жаратқан жемістерінің арасында айырмашылық  көп.

Шығыс ортағасыр  ғылымы.Ерте ортағасырлық шақтағы(V-X ғ.ғ. )Мәдениеттің және ғылымның дамуына  Еуропа бөлігін Араб тайпаларының басып  алуы мен араб халифатының құрылуы  өз септігін тигізді.Араб шапқыншылары,варварлар  ретінде елді жаулағанымен,олар Рим,Сирия,Иран,Византия және т.б.әсем де көрікті,мәдениеті  дамыған қалаларды қиратып,талқандаған  жоқ еді.Құран (арабша «оқу»)білімге  деген ынтаны оятты.Бұған Мұхаммед пайғамбардың «Білімді алыстағы қытайдан болса да ізде»деген сөзі негіз болды.Бірақ  сонда да білім тек жай сауаттылықпен  ғана шектелді.Міне,сол себептен Араб халифатының жазу мәдениеті мен  кітаби білім тек билеуші топтың шағын ортасында,дін қызметкерлері,интелектуалдардың  ғана емес,қала тұрғындарының кең  қабаттарының да жетістігі болды.

Теология және ғылымның позициясының өзгеруі.Алхимия,астрология,магия.Ортағасыр  зерттеулерінде жаңа әдістерді табу жөнінде бірқатар олар айтылды:Р.Гроссетестте (Оксфорд университетінің президенті,эпископы)-Бұл  интуиция,ғылыми болжамды жою,верификация,Р.Бэконде-беделге  еру,пайымдау,тәжірибе,эксперимент.У.Оккам (1285-1349)былай деген:тек қана сезімдік мәліметтер,тәжірибе-сенімді білім  көзі ретінде танылады.Ол тағы «Оккам бритвасы» атты танымал болған талап  енгізеді-«Қажеттіліксіз мәнді еселеп көбейтпе...кішкене арқылы түсіндіру  мүмкіндігін,көптілік арқылы түсіндіру  қажет емес».Жоғарыда айтылған ғалымдар әлемге деген ғылыми көзқарастарында  Құдайды «қатыстырмай»және білімді  объективтендіру тенденциясын айқындады.

Жаңаеуропалық ғылымның қалыптасуының алғытарихы.XII ғасырдан бастап Европада қалалардың жедел өсуімен  назар аудартқан техниеалық-экономикалық дамудың жаңа фазасы басталады.(Ауыл шаруашылығында темір соқаоар пайда  болды және т.б.)XIII ғасырда ғылыми және философиялық зерттеулер үлкен  құндылыққа ие болды.Дүниеге 2 түрлі  көзқарас қалыптасты:діни және натурофилософиялық.Негізінен  әлемнің діни көрінісі үстемдік еткеніне қарамастан,дүниенің мәнін түсінуге орта ғасырда тиым салынған деп табылған саладан жаңа жол іздеген адамдар  пайда болды.Бұлардың қатарына ойлаудың дербестігін дәлелдеуге тырысқан Р.Бэконды(1214-1294) жатқызуға болады.Оның ойынша,философия  және ғылым беделге ерумен емес,тәжірибелерді  өткізумен айналысуы тиіс.

Қайта өрлеу дәуіріндегі  ғылым.Қайта өрлеу заманындағы  гуманистер тарих дамуының қозғалушы  кұштерінің қайнар көздері мәселесіне назар аударды.Тарихты соған лайықты  динамимкалық,сатылы түрде көруге әрекет жасаған ілімдер де пайда болды.

Ғылымның пайда  болуы. «Ғылыми білімнің» алғашқы таралуы ежелгі Египет абыздарынан басталады. Олар қасиетті жазуды оқып, адамдарға әсер ете алды. Шумер және ежелгі Мессопотами өркениетінің дүниені түсінудегі ойлау тәсілінің  ерекшелігі Еуропалықтардан өзгеше еді. Оларда әлемді рационалды түрде зерттеудің теориялық шешімдері  болмады, құбылыстар көпшілік  жағдайда адамдардың өмірімен байланыстырылып, ұқсастықтар негізінде танылды. Жалпы ғылыми білімнің, оның тәсілдерінің қалыптасуы , ежелгі Грекиядағы мәдени төңкеріспен байланысты, яғни дәстүрлі емес қоғамға өтумен байланысты.

Ежелгі Греция ғылымының  отаны. Аңыздан ғылымның қалыптасуы, яғни алғашқы ғылыми білім б.д.д. 7-6 ғ. ежелгі Грекияда пайда болды  және сол кездегі оның әлеуметтік – экономикалық  жағдайы да соған  сәйкес мәдениетті қалыптастырды. Онда философия мен ғылымның қалыптасу  кезеңінде сарайлық жүйе, ұсақ. Жеке шаруашылықтармен алмасады, мамандықтардың атадан балаға берілетін шеберлік институттары жоғалады, гомер грекі «әмбебапқа»  айналады оның қолөнершілік – сауда  әрекеті тұрақты түрде  жаңарулар, ынталылық, бақталастық рухмен ұштасқан.

Антикалық ғылым. Жоғарыда айтып  өткендей  Грекиялық ғылымның (еуропалық) қалыптасуы (б.з.д. 7-6 ғ.) кезеңі  б.д.д 4 ғ. дейін  жаратылыстану ғылымдары  мен философиялық білімнің алғашқы  тармақтарға бөлінбегенімен сипатталады. Алғашқы еуропалық ғалымдар және философтар (даналықты сүюшілер) –  Фалес, Анаксимен, Анаксимандр, Гераклит, - логика мен фактіге сүйене отырып, табиғатты, ғарышты, әлемді түсіндіруде  фантастикалық  тұрғыда емес, табиғи – ғылыми, тұлғасыз, тұтас  күйінде  ойластырды. Милеттіктер  ең алғаш  рет табиғатты құдайға байланыссыз  – ақ пайда болып және жойылып  отыратын өзін өзі реттейтін үдеріс деп қарастыра бастады. Мұндай тұрғы  табиғат философиясы немесе натурфилософия деп аталды.

Орта ғасырдағы ғылым. Еуропалық орта ғасырлық ғылымы және философиясы (б.з.д. 4-6 ғғ.) эллинизмнің  құлдырауы шағындағы, ескі және жаңа дәуірдің аяғында иудаизм (Көне өсиет) негізінде пайда болған, христиан діні негізінде құралды. Христиан  діні әлеуметтік – экономикалық , саяси  және рухани тәртіптегі күрделі  әрекеттердің нақты формасының көрінісі болып  табылады. Оның негізінде жарату (креационизм) идеясы жатыр: Алла тағала жоқтан әлем жасап шығарды. Әлем бастамасы –  ол құдайдың өзі. Христиан құдайының  табиғат негізінде туысқан болып  келетін антикалық құдайдан ерекшелігі, ол табиғаттан жоғары тұрады. Құдайлар арасында және олардың жаратқан жемістерінің (адам, табиғат) арасында айырмашылық  көп.

Шығыс ортағасыр  ғылымы. Ерте орта ғасырлық шақтағы (5-10ғ.ғ)мәдениеттің және ғылымның дамуына Еуропа бөлігін араб тайпаларының басып алуы мен араб халифатының құрылуы өз септігін тигізді. Араб шапқыншылары, варварлар ретінде елді жаулағанымен, олар Рим, Сирия, Иран, Византия және т.б. әсем де көрікті, мәдениеті дамыған қалаларды қиратып, талқандаған жоқ еді. Құран (арабша оқу ) білімге деген ынтаны оятты. Бұған Мұхаммед пайғамбардың «Білімді алыстағы Қытайдан болса да ізде» деген сөзі негіз болды. Бірақ сонда да білім тек жай сауаттылықпен ғана шектелді. Міне, сол себептен Араб халифатының жазу мәдениеті мен кітаби білім тек билеуші топтың шағын ортасында, дін қызметкерлері, интеллектуалдардың ғана емес, қала тұрғындарының кең қабаттарының да жетістігі болды. Месопатами, Египет, Қытай және Үнді мәдениеттеріндегі ғылым.

Мысырда, Шумер, Вавилон, Қытай, Үндіде математика жедел дами бастады. Ежелгі математиктер үшбұрыш, төртбұрыш, шеңбердің ауданын, паралельлипед, цилидр, пирамиданың көлемін есептей  алды. Санаудың ондық жүйесі өмірге келеді. Бірінші және екінші деңгейдегі теңдеулер үшбұрыштар теңдігі мен  сәйкестігі, арифметикалық және геометриялық прогрессиялық шешу жолдары дамыды. Ежелгі өркениет орталықтарында ескерткішті  ғимараттар – храм, пирамида, канал, бөгеттер көтеріле бастайды. Осыған байланысты эскиз, сызулар қолданылды. Математиканың  көмегімен өнердің қатаң қағидасы қалыптасты. «Гармониялық пропорциолану» жүйесі жасалды, атап айтқанда, адам тұлғасының пропорционалдығы 1,618 негіз болған санына тең болған. Қатаң симметриялық пен мамуненттілік тұрқтылық  тепетеңдік сезімдерін туғызып, тыныштықты, тұрақтылықты және мәңгілікті символмен  көрсетті. Ғылымға дейінгі білімнің белгі бір ортасы сауаттылықпен  ортасы есепке үйрететін мектептерде  орын алды.

Мұнда оқыту барысында  мәселелерді қою және оны шешу жолдары қарастырылған, әсіресе  қандайда бір жағдайладың өзінде практикалық мәсеселер қамтыған. Осыған орай ежелгі дәуірде практикалық  тәжірибені жин,ақтап қорыту мен  қатар жеке сұрақтарға байланысты теориялық  ұстанымдарды жасау стратегиясы  пайда болды. Мысалы: ежелгі медицина екі бағытта дамыды, бірі – практикалық  магиялық , дуагер-балшы дәріше болды, немесе дәрігер тәжірибелі сынықшы  немесе өсімдіктен хабары бар адам болды. Тәуептерге арналған құралдаржазылды.

Ежелгі өркениет дәуірде  ең бірінші құқықтық ойлар үлгісі туды. Ол ежелгі адамдардың өмірлерінің  көптеген жағын қамтыған 282 орыннан  тұратын Вавилон патшасы Хаммурапидің заңдары еді. Онда азаматтық, қылмыстық , әкімшілік, құқықтардың негізі қаланған.

 Ежелгі Греция  ғылымының отаны. Аңыздан ғылымның қалыптасуы, яғни алғашқы ғылыми білім б.д.д. 7-6 ғ. ежелгі Грекияда пайда болды және сол кездегі әлеуметтік экономикалық жағдайды соған сәйкес мәдениетті қалыптастырды. Онда философиямен ғылымның қалыптасу кезеңінде сакрайлық жүйе, ұсақ, жеке шаруашылықтармен алмасады, мамандықтардың атадан балаға берілетін шеберлік институттары жоғалады, гомер грекі «Әмбебапқа» айналады, оның қолөнершіщік сауда әрекеті тұрақты түрде жаңарулар, ынталылық бақталастық, рухымен ұштасқан.

Антикалық ғылым. Жоғарыда айтып өткендей грекиялық ғылымның (Еуропалық) қалыптасуы кезеңі б.д.д. 4 ғасырға дейін жаратылыстану ғылымдарымен философиялық білімнің алғашқы тармаөқтарға бөлінбегені мен сипатталады. Алғашқы еуроаплық ғалымдар және философтар (данылықты сүюшілер) – Фалес, Анаксимен, Анаксимандр, Гераклид, - логикамен фактіге сүйене отырып, табиғатты , ғарышты, әлемдлі түсіндіруге фантастикалық тұрығыда емес, табиғи ғылыми тұлғасыз, тұтас күйінде ойластырды. Милеттіктер ең алғаш рет табиғатты құдайға байланыссыз ақ пайда болып және жойылып, отыратын өзін-өзі реттейтін үдеріс деп қарасытыра бастады. Мұндай тұрғы табиғат философиясы немесе натур философия деп аталды.

Ортағасырдағы ғылым Еуропалық ортағасырлық ғылымы және философиясы эллинизмнің құлдырауы шағындағы, ескі және жаңа дәуірдің аяғында иудаизм негізінде пайда болған христиан негізінде құралды. Христиан діні әлеуметтік экономикалық саяси және рухани тәртіптегі күрделі әрекеттердің нақты формасы болып табылады. Оның негізінде жарату идеясы жатыр: Алла тағала жоқтан әлем жасап шығарды. Әлем бастамасы ол құдайдың өзі. Христиан құдайының табиғат негізінде туысқан болып келетінантикалық құдайдан ерекшелігі, ол табиғаттан жоғары тұрады.

Шығыс Ортағасыр  ғылымы Ерет ортағасырлық шақтағы мәдениеттің және ғылымның дамуына Еуропа бөлігінің араб тайпаларының басып алуы мен араб халифатының құрылуы өз септіңгін тигізді. Араб шапқыншылары, варварлар ретінде елді жаулағанмен, олар Рим, Сирия, Иран, Византия және т.б. әсемде көрікті мдениеті дамыған қалаларды қиратып талқандаған жоқ еді. Құран білімге деген ынтаны оятты. Бұған Мұхаммед пайғамбардың «Білімді алыстағы Қытайдан болса да ізде» деген сөзі негіз болды.Бірақ сондада білім тек жәй сауаттылықпен ғана шектелді. Міне сол себептен Араб халифатының жазу мәдениеті мен кітаби білім тек билеуші топтың шағын ортасында дін қызметккерлері , интелектуалдыдалдың ғана емес қала тұрғындарыныңқабаттарының да жетістігі болды.

Жаңа еуропалық  ғылымның қалыптасуының алғытарихы. ХІІ ғ. бастап еуропада қалалардың жедел өсуімен назар аудартқан техникалық- экономикалық дамудың жаңа фазасы басталады. ХІІІ ғ. ғылыми және философиялық зерттеулер үлкен құндылыққа ие болды. Дүниеде екі түрлі көзқарас қалыптасты: діни және натура философиялық. Негізінен әлемнің діни көрінісі үстемдік еткеніне қарамастан дүниенің мәнін түсінуге ортағасырда тиым салынған деп табылған. Саладан жаңа жол іздеген адамдар пайда болды.

Жаңа заман  ғылымның қалыптасуы. ХVII ғ. бұл жаңа қазіргі замангнның ғылымның құралу кезеңі. Оған ғылымның ішкі өзгерісі өз септігін тигізді (сол кездегі Каперник және Кеплер өздерінің ғаламның геолиосентритік суретін математикалық есептің көмегімен негіздегшен. Бірақта олардың көзқарастары құдайшылықтан бос емес, ал жаңа тәсіл ізденістері нақты дәлелді негізге ұйқаспады.) сыртық жағдайларда әсер етті. Әрине оған сол кездегі Еуропада болған әлеуметтік экономикадлық өзгерістерді жатқызуға болады. Бұл біріншіден Нидерландық және Ағылшындық  буржуазиялық революциялық жеңісі, сол кездегі жеке меншіктің және ірі өндірістердің пайда болуы ондағы капиталистік өндірістің негізгі түрі монофактура болып табылады.

ХХ-ХХІ ғғ. ғылымның маңызды мәселелері.   Қазіргі заманның ғылым философиясы уақыттың өзі қойған өткір мәселелрді шешу барысында бірқатар «түсінілуі қиын» құбылыстарға кезекті оларға, патссионарлық, коэволюциялық құбылыстар, қоғамдық пікірді дүр сілкіндерген вертуалдық шындық феномені, талқыланып жэатқан конирлау құбылстарны жатады.

 Пассонарлық феномен  әлемнің біртұтас ақпараттық  энергетикалық  бейнесіндегі  тарихта терең із қалдырған   ұлы адамдармен халықтардың іс-әрекетінің  механизмін түсіндіруге мүмкіндік  береді.

«Этнос»-Л.Н.Гумилуевтің  зерттеулерінде орталық ұғым «дискриттік  түрдегі тұйық жүйе», ол негізінен  «шектелген және өзіндік әлем сезінушілік» тұрғыда түсіндірілді. Біздің әр жақты  әлеміміз бір-бірінен салыстырмалы жағдайда шектелген ортаның жиынтығы тұрғысындағы өрістер сияқты көрінеді, бұл литоөріс, гидроөріс, ауа-өрісі, биоөріс, этносфера.