Сынып жетекшісінің рөлі

        Сынып жетекшісі оқушының ата-анасымен, отбасының тұрмыстық жағдайымен танысу үшін оқушы үйлеріне барып тұру, балаға отбасының ықпал деңгейін, баланың неге қызығатынын анықтау.

       Ата-аналарға бала тәрбиесі туралы дәрістер оқып, баланың жеке басының қалыптасуы жолдары мен даму заңдылықтары туралы туралы білім беру.Ата-аналар комитетімен тығыз байланыста болу, жалпы мектепте өтетін іс-шараларға белсене қатыстыру, үлгілі ата-аналарды өнеге ету.  Сынып жетекшісінің ата-анамен жұмысының мазмұны негізгі үш блоктан тұрады.

Сынып жетекшісінің ата-аналармен қарым-қатынасының формалары :

        Ата-анлар жиналысы – ата-аналарға педагогикалық білім береді, олардың педагогикалық мәдениетін көтереді, баланы тәрбиелеуге көмектеседі, мектептің оқу-тәрбиесіндегі міндеттерді жүзеге асыруда ата-аналардың белсенділігін көтереді, ынтымақтастықты нығайтады.

        Болашақ қоғам мүддесі үшін еңбектен білетін рухани ойлау дәрежесі биік, отансүйгіш, еңбекқор, ізденпаз, қабілетті адамды тәрбиелеу – мектеп пен ата-ана, әлеуметтңк орта бірлесіп жұмыс істегенде ғана үйлесімін табады.

ІІІ тарау.

3.1. Сынып жетекшісі бойында танылатын қасиеттер.

Жас ұрпаққа білім беру, оларды адамгершілікке тәрбиелеу оңай жұмыс емес. Себебі, жас бұлдіршіндердің психологиясы, мінез-құлқы, сүйгені мен білгені, жанұяда ата-анадан алған тәрбиесі бірдей емес. Әр баланың өзіндік ерекшелігі болады. Бір мұғалімдержен терең білім, шебер іскерлікті, оқушылардың бүкіл жан-дүниесімен араласып, олардың психологиялық ерекшелігін жан-жақты әрі жетік білуді талап етеді.

      Осындай  қиын жолдан сүрінбей өткен ұстаз ғана нағыз қстаз бола алады және оқытушы мен оқушылар арасында жарасымды сыйластық орнайды. Сынып жетекшісінің арасында сыйлы, беделді болуы, ең алдымен өз пәнін жетік біліп, қосымша әдебиетттерді, ғылым мен техниканың үздік жетістіктерін, өнердегі жаңалықтарын пайдалана отырып, сабақты жоғары ғылыми сапада өткізуіне оған  тыңғылықты дайындықпен келуіне байланысты.

       Сынып жетекшісі алдында отырған әр баланың не ойлап, не тыңдап отырғанын бақылау  күш-жігерді, үлкен қабілетті талап етеді. Бұл арада психолог бала білу де керек.

      Сынып жетекшісінің беделді болуының тағы бір негізі –оқушылар алдында өзін-өзі ұстай білуінде.

        Оқушы тек білім мен тәрбие алушы ғана емес, үлкен сыншы. Сынып жетекшісінің киім киісі, сөйлеу мәнері, ой-өрісі, жүріс-тұрысы, дене бітімі, бәрі балаға үлгі . Оқушы ұстазынан әрдайым жылы лебіз, өрелі де өнегелі ой күтеді. Сәл нәрсеге бала ашу шақыру, оқушының арына, намысына тиетін сөздер айту мұғалім үшін жат нәрсе.

       Сынып жетекшісінің беделін арттыратын  тағы бір келелі іс – сыныптан тыс жұмытар. Сынып жетекшісі тек білім беруші емес, шебер тәрбиеші, үздік ұйымдастырушы, жаны жайсаң ақылшы да . Оқушыларға сабаққа байланысты тағылым берумен арнайы сағаттарын өткізудің, үйірме, кеш, ой-талқы конференциялар ұйымдастырудың, олимпиадаларға, спорт,көркемөнер байқауларына дайындаудың, өнерлі өнегелі адамдармен қызықты кездесулердің үлкен тәрбиелік маңызы бар. Осындай сан салалы жұмыстарды тартымды, қызықты, әсерлі  етіп ұйымдастырған сынып жетекшісі  тек жақсы оқушылардың ғана емес, сонымен бірге үлгерімі төмен, тәртібі  нашар оқушылардың да үміт талабының бастауын ашады. Өздерімен  бірге тыныстап, бірге ойлап жүрген мұғалімді  оқушылар бар ниетімен сыйлайды.

     Сынып жетекшісінің тәрбие беру міндеттері, оның жұмысының мазмұны мен түрлері біркелкі болуы мүмкін емес. Олар балаалрдың және олардың ата-аналарының сұраныстарына, қызығуына, қажеттліктеріне, сынып, мектеп, әлеумет жағдайына және педагогтің жеке мүмкіншіліктеріне қарай анықталады.

       Педагогтің рөлі балалардың жасына қарай, олардың ұжымдық және өзін-өзі басқару іс-әрекеті бойынша жинақтаған тәжірбиелеріне қарай жұмысын тікелей ұйымдастырушыдан кеңесшіге және ақылшыға дейін өзгеріп отырады.

      Балалар ұжымының жетекшісі болып тағайындалған педагог тұтас сыныпқа, жеке оқушыға қатысты қызметін көрсетеді. Ол балалардың жас ерекшеліктерін, олардың арасында қалыптасқан өзара қарым-қатынастарын ескере отырып, жеке ерекшеліктеріне сәйкес, әрбір оқушыны араластыра отырып, негізгі міндеттерді шешеді. Сынып жетекшісінің қызметіндегі басты нәрсе – жеке тұлғаны өзін-өзі дамуына ықпал ету, оның шығармашылық  іске асыру, баланы белсенді әлеуметтік қорғалуын қамтамасыз ету.

3.2. Сынып жетекшісінің қоғамдағы алатын орны.

Мектептің тәрбие жүйесінің негізгі құрылымдық элементі – сынып. Мұнда танымдық іс-әрекеттер ұйымдастырлады, оқушылар арасындағы әлеуметтік қарым-қатынас қалыптасады.

     Сынып жетекшісі іс -әрекетінің мазмұны оқушылардың белгілі бір тобындағы педагогикалық үрдістің жетекшісі ретіндегі қызметімен анықталады. Р.Х. Шакуров жасаған басқару тұжырымдамасына сәйкес үш деңгейлі функция бөліп көрсетілген.

      Бірінші деңгей педагогиканың және әлеуметтік гуманитарлық функциялары жатқызылады. Бұл функциялар оқушыларды әлеуметтік тұрғыдан дамыту үшін жағдай жасауға бағытталған, балалардың өзекті жеке тұлғасың мәселелерін шешу, оларды өз беттерінше өмір сүруге даярлау бағытында көмек көрсетуге бағдарлаған. Олардың ішінде оқушыларды дамыту; балаларды қоршаған ортаның қолайсыз әсерінен әлеуметтік тұрғыдан қорғау, қойылған тәрбиелік міндеттерді орындау үшін барлық педагогтердің күшін біріктіру деп аталатын сынып жетекшісінің іс-әрекетінің негізігі мазмұнын анықтайтын үш түрге бөліп көрсету қажет. Ал оның баланы әлеуметтік тұрғыда қорғау функциясы шешуші болып табылады.

Баланы әлеуметтік қорғау бойынша сынып жетекшісінің іс-әрекеті- тікелей орындаушы ғана емес, балаларға және олардың ата-аналарына әлеуметтік көмек және әлеуметтік қызмет етуге көмектесетін үйлестіруші.

      Сынып жетекшісінің іс-әрекетіндегі әлеуметтік қорғауды кең және тар мағынада қарастырған орынды.  Соңғысында бұл іс-әрекет ерекше қиын жағдайда қалған балаларды қорғауға бағытталады. Ондайларға басқаларға қарағанда шұғыл әлеуметтік қамқорлықты қажет ететін көп балалы отбасынан шыққан балалар, мүгедек балалар, жетім балалар, босқын балалар және т.б. жатады. Ал кең мағынада әлеуметтік қорғауды, әлеуметтік кепілдіктің объектісі ретінде шығу тегіне, ата-аналарының және жағдайларының болу-болмауына тәуелсіз барлық балалар алынады. Біраз балалардың әр түрлі категорияларына саралаау ұстанымы қолданылатыны даусыз.

Балаларды тәрбиелеу және әлеуметтік қорғау мақсатында жету үшін сынып жетекшісі оқушылардың құрбыларымен дұрыс қарым-қатынас жасауына қатысты жеке мәселелерді шешіп алуы тиіс( ұжымды құру, оны ұйымдастыру,белсенділігі, өзін-өзі басқарудың дамуы). Бұл міндеттерді оны ұйымдастыру деп аталатын  екінші деңгейлі әлеуметтік-психологиялық қызметі анықтайды.

       Сынып жетекшісі қызметінің үшінші деңгейі тәрбиелеу  іс-әрекетін басқару субъектісінің өзінің іс-әрекетінің логикасынан шығатын талаптар бейнелейді. Бұл – диагностикалау,  мақсат қою, жоспарлау, бақылау және түзету қызметтері қамтылатын басқару қызметі.

      Диагностикалық қызметін атқаруда сынып жетекшісі оқушылардын тәрбиелігіне бастапқы деңгейінен өзгеруін үнемі бақылайды. Ол баланың жеке тұлғасын және өзіндік қасиеттерін зерттеуге және талдауға, нәтижелердің тиімсіздігінің себептерін іздестіруге және тұтас педагогикалық үрдісті сипаттауға бағытталады.

      Мақсат қою қызметін оқушылармен тәрбиелеу іс-әректінің мақсатын бірігіп анықтау деп қарастыруға болады. Сынып жетекшісінің бұл үрдіске қатысу деңгейі оқушылардың жас ерекшелігіне және сынып ұжымының қалыптасу деңгейіне тәуелді.

      Мақсат қою логикасы сынып жетекшісінің іс-әрекетін жоспарлау барысында көрініс береді. Жоспарлау міндеті- педагогикалық іс-әрекетті реттеу педагогикалық үрдісте нәтижелердің жоспарға сәйкестігі және жүйелігі, басқарылуы және сабақтастығы сияқты талаптарды орындауын қамтамасыз ету. Сынып жетекшілерінің оқушылармен атқаратын жұмыстарының түрлері. Олардың әр түрлі негіздемелер бойынша жіктеуге болады:

         Іс -әрекет бойынша – оқу, еңбек, спорт, көркем және т.б.

-педагогтық ықпал ету тәсілі бойынша – тікелей және жанама;

- өткізу мерзімі бойынша- қысқа ( бірнеше минуттан бірнеше сағатқа дейін), ұзақ мерзімді ( бірнеше к.ннен бірнеше аптаға дейін), дәстүрлі ( үнемі қайталанып отыратын);

- дайындау мерзімі бойынша – алдын-ала дайындықсыз оқушылармен өткізілетін жұмыс, даярлау жұмыстары, оқушылардың дайындығы ескерілетін жұмыс түрлері;

-  ұйымдастыру субъектілері бойынша –балаларды ұйымдастыруға педагогтер , ата-анаалр және басқа ересек адамдар қатысады, балалар іс-әрекеті ынтымақтастық негізінде ұйымдастырылады, бастама және оны жүзеге асыру балалар тарапынан болады,

-нәтиже бойынша – түрлері, нәтижелері ақпаратық алмасу, жалпы шешім қабылдау, қоғамдық мағызды өнім болуы мүмкін;

- қатысушылар саны бойынша- жеке( тәрбиеші- тәрбиеленуші), топтық( тәрбиеші-балалар тобы), көпшілік) тәрбиеші- бірнеше топтар, сыныптар).

Жеке жұмыс түрі  топтың ұжымдық тұрлерге әсер етеді және соңында олардың табыстылығын анықтайды. Бұған әңгімелесу, сырласу, ақыл кеңес ғ пікір алмасу, тапсырманы бірігіп орындау, нақты бір жұмыста жеке көмек көрсету, мәселенің шешіммен бірлесе іздестіру жатады.

      Әрбір оқушымен өзара қарым-қатынастың жеке ету керек. Жеке жұмыс түрлерінің тәрбиелік мүмкіндіктері мол.

       Жұмыстың топтық түріне іс кеңестеріне, шығармашылық топтарды, өзін-өзі басқару ұйымдарын, микроүйірмелерді жатқызуға болады. Бұл түрлерінде сынып жетекшілері өздерінің қатардағы қатысушы немесе ұйымдастырушы ретінде көрсетеді. Сынып жетекшінің топтық жұмысқа ықпалы балалардың арасындағы өзара ізгілікті қарым-қатынасты дайындауға бағытталады.

      Сынып жетекшісіінң оқушылармен жүргізіген жұмысының ұжымдық түрлеріне әр түрлі байқаулар, спектакльдер, концерттер, үгіт бригадаларының жұмыстары, саяхаттар, турлар, слеттер, спорттық жарыстарды т.б. жатқызуға болады. Оқушылардың жас ерекшеліктерніе сәйкес және басқа да жағдайларға байланысты сынып жетекшілері қатысушыларды алып жүруші, ұйымдастырушы, өзі жеке үлгі көрсететін қатардағы қатысушы , білімді адамдардың тәжірбиесін игеруде оқушыларға үлгі болатындай әрекеттермен ықпал ететін жаңа қатысушы, тиісті іс-әрекеттерді ұйымдастыруда кеңес беруші, көмекші сияқты ролдедерді атқаруы мүмкін.

      Жұмыс түрлерінің әр қилылығы және оларды жиі жаңарту қажеттілігі сынып жетекшілерінің алдына оларды таңдау мәселесін қояды. Педагогикалық әдебиеттерден сынып сағаттарын, байқауларды,т.б өткізудің әр түрлі сипаттамасымен табуға болады. Олардың идеялары мен жеке элементтері бір-біріне ауытырылуы мүмкін, әрбір нақты жағдайда белгілі бір жұмыс түрі қолданылады. Өйткені, әрбір баланың және әрбір балалар бірлестігінің өзіндік орны бар, соған сәйкес жұмыс түрлерінің мазмұны мен құрлысы бойынша өзіндік ерекшеліктері бар.

Практикалық бөлім.

Мен дипломды практикадан өту барысында сынып жетекшілік ролді де атқардым.

      Осындай жауапкершілікті алғанда менің көзім неге жетті, байқалғанша өзінің оқушысын өз бетінше білім алуға үйретпеген мұғалім қазіргі  түпкі нәтижеге көз жеткізе алмайды екен. Бала ыұпал ету обьектісі емес,ынтымақтаса қызмет ететін тұлғаға айналу керек. Сондықтанда мұғалімге мынадай қасиеттер қажет: түсінгіштік, сезімталдық, кең ойлай алуы, баланы шабыттандыра алуы, балаға адам ретінде қадірлі болуы, сабағын қызықты әрі пайдалы өткізу, шығармашылық ізденіс.

       Сынып жетекшісі ретінде алдыма төмендегідей мақсат қойдым:- әр оқушыны дамыту, оның ерекшеліктерін есте сақтау, қабілетін ашу, зердесінің дұрыс дамып, жетілуіне жағдай жасау.

               Төмендегідей жұмыс бағыттарын жоспарлап алдым:

1. Оқушылардың жеке дамуын бақылау, оны еркін дамып, қабілеттерінің дамуына тиімді жағдай жасау.

2. Оқушының ынтасын, қабілетін зерттеу, бағдар беру.

3. Оқушылардың қоғамдық құнды қатынастарға жетелейтін әрекетінің барлық түрлерін (жеке-дара, топтық, ұжымдық) ұйымдастыру.

4. Оқушылардың еріктері мен құқықтарын сақтауға мүмкіндік жасау.

5. Сырыпта оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыру.

        Меніңше, оқушы-адам, оқушы-тұлға.Адамгершілік тұлғасы қасиеттер қоршаған орта мен әлуметтік факторлардың әсері мен дұрыс тәрбие беру арқылы қалыптасады.                    

   Мектептен   тыс ұйым                  Мектеп               ата-аналар

                                                                                                    Пән мұғалімдері

сынып жетекші                                                                           

        сынып оқушылары                                                                   туған -туыс

                                                               достар

       Осындай тәрбиелік күштердің басын қосуын –сынып жетекшісі деп санаймын.

        Әр мұғалімнің өзіндік «Мен» үш жағдайды анықталады деп ойлаймын.

1. Басқа адамдарға ұнайтындығына толық сенімділіктен.

2. Белгілі бір әрекетке қабілеттілік сенімділігін.

3. Өзінің қаблеттілігін сезінуінен.

Осы факторларды оқушы бойына сіңіре отырып, жеке тұлғаны да өз «Менің» тудыру қажет.Осыған орай «Өзін-өзі тану» мақсатында, «Мен кіммін?» деген тақырыпта бейтаныс адамға хат жазуға сыныпқа тапсырма бердім. Өзінізді таныстырып , кім екенізді , өміріңізді, неге қызығатыңызды, неге қабілетті екеңізді, бойыңызда қандай жақсы қасиеттер бар екенін, сонымен бірге жағымсыз қасиеттер бер ма, сіздің өміріңізде маңызды рол атқаратын адамдар жөнінде сутеттеп жазыңыз. Сонан соң бейтаныс адам ретінде конверті ашып, жазған хатыңызды оқыңыз қандай адам екенізді түсінесіз. «Бейтаныс адам» хатты оқып болған соң , алған әсерін жазады. (Бұл хат, әрине, оқушылар арасына жария етілмейді, жасырмай жаза беріндер деп хабарладым)

        Бір оқушы: Мен өзіме жақын дос таба алмай жүрмін, соған қапаланамын, өзімді ешкімге керегі жоқ сезінемін кей кезде. Бірақ менің досым «сынып жетекшім» десе, екінші бір оқушы «Менің бойымда жақсы қасиеттерім де, жаман қасиеттерім де бар.Жақсы қасиеттерім басым, бірақ жаман қасиетім-жалқаулық.Ол рас қой деп ойландым. Өйткені мен анама қатты жаным ашып отырады. Сондықтан мен үй шаруасына көп көмектесемін.Арам жұмыстан келгенде қуансын деп»   Төртінші оқушы: «Мен өзіме өзім сенемін.Келешекте атақты ақын, жазушы боламын. Оған ешқандай күмәнім жоқ» деп сенімді түрде жазады. Әрине, осы хаттардан кейін, проблемалары бар оқушыларға көмектесем. Егер маған ашық айтуға ұялсандар хат арқылы жазыңдар дедім.