Автор: Пользователь скрыл имя, 12 Октября 2011 в 21:46, реферат
Сұраныс пен ұсыныс бүкіл нарықтық экономикалық жүйенің ырғақты жұмыс жасауын көрсететін басқа тұтқа. Нарық, өндірушілер мен тұтынушыларды өзара байланыстыратын ерекше нысан ретінде өндіріс пен тұтыну арасындағы тепе-теңдікті қажет етеді. Бұл теңдік сұраныс пен ұсыныс арасындағы сәйкестік түрінде көрінеді.
КІРІСПЕ ..................................................................................................3
1 СҰРАНЫС .........................................................................................................5
1.1 Сұраныстың шамасы. Сұраныс заңы ....................................................5
1.2 Сұраныс факторлары .............................................................................7
1.3 Икемділік..................................................................................................8
2 ҰСЫНЫС..........................................................................................................12
2.1 Ұсыныстың шамасы. Ұсыныс заңы.................................................... 12
2.2 Ұсыныс факторлары ............................................................................14
2.3 Ұсыныстың баға бойынша икемділігі.................................................15
3 СҰРАНЫС ПЕН ҰСЫНЫСТЫҢ ӨЗАРА ӘРЕКЕТТЕСУІ.........................17
3.1 Нарық тепе-теңдігі................................................................................17
3.2 Тепе-теңсіз жағдайлар: тапшылық пен артылып қалу......................18
ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................................20
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..................................................22
|
Шабдалы шырынының ұсынымын график бойынша ұсыныс қисығы түрінде көрсетейік. Кестедегі мәліметтерді графикке көшірейік, мұндағы абсцисс сызығымен ұсыныстың шамасын, ал ординаттар сызығымен бағаны көрсетеміз.
Р(теңге/л)
200
180
160
140
120
80 160 240 320 400 Q(л)
График 2-
Шабдалы шырынының ұсыныс шкаласы (л,апта)
Шабдалы шырынының ұсыныс шкаласы графигінде ұсыныс қисығы S. Қисықтың S әр нүктесіне сатып алушы бір бағамен сатуға шығаруға дайын тауардың белгілі бір саны сәйкес келеді. Бағаны 140 тг/л-ден 180тг/л-ге қымбаттату ұсыныс шамасының 240-тан 400л-ге өсуіне әкеледі
(ұсыныс қисығы бойымен А нүктесінен В нүктесіне қозғалу-баға факторының әсері). Ұсыныс қисығы жағымды горизонталь жағдайға ие, мұның өзі баға мен ұсыныс шамасы арасындағы тікелей тәуелділікке байланысты: Р Q ; Р Q сондай-ақ ұсыныстың көтеріліп келе жатқан (өсу үстіндегі) қисығы табыстың қысқару заңымен түсіндіріледі, оған сәйкес әр қосымша өнім бірлігін шығару шығынды көбірек тілейді: TR , себебі ТС .
Ұсыныстың ұсыныс шкаласы, ұсыныс қисығы түрінде ғана емес, сонымен бірге аналитикалық тұрғыдан, математикалық формула түрінде көрсетуге болады. Егер ұсыныс атқарымы линиялар түрінде берілсе және тым болмағанда екі комбинация белгілі болса, онда сұраныс функциясы формуласын есептеп шығарғанымыз тәрізді ұсыныс функциясын да табамыз: у=kx+,мұндағы у -- ұсыныс шамасы(Q
s
), х -- баға(P). Ұсыныс функциясы мына түрде болады: Q
s
= =kP+b.
2.1 Ұсыныс факторлары
Эконмистер ұсыныстың
өзгеру себептеріне ұсыныстың бағадан
тыс факторларын (
Басқа тауарлардың бағасы. Тауар шығарушы пайда табу мақсатында өзінде бар шектеулі ресурстарды орналастырудың неғұрлым тиімді нұсқаларын іздейтіндігін бұған дейін айтқанбыз. Сол себепті өндірілуі кезінде тектес (сондай) өндіріс факторлары пайдаланылатын сипаттас өнім бағасының өсуі тауар шығарушыны өзіндегі ресурстардың бір бөлігін пайданы аз беретін өндіріс саласынан пайдасы көбірек болуы мүмкін салаға көшіруге әкеледі. Мәселен Қазақстанда 2003 жылғы жаз-күз айларында бидай бағасының рекордтық дәрежеге жетуі басқа дәнді дақылдар өсірумен айналысатын фермерлердің дереу бидай өсіруге көшуіне күшті түрткі болды. Соның нәтижесінде басқа дәнді дақылдардың ұсынымы азайып, бидай ұсынымы көбейді.
Ресурстар бағасы. Өнім шығару үшін ресурс (өндіріс факторлары) қажет. Өндірістік ресурстар қымбат болған сайын өнім өндіруші нарыққа да соғұрлым аз тауар шығарады, яғни ұсыным азаяды, ал керісінше ресурс бағасының төмен болуы өнім өндірушілерге өндірісті кеңейтуге мүмкіндік жасайды (ұсыныс көбейеді).
Технологиялар. Технология дегеніміз 1) шикізатқа, материалдарға әсер ету тәсілдері туралы ғылым; 2) өнім шығару барысында шикізатты, материалды өңдеу, әзірлеу тәсілдерінің жиынтығы. Технологияларды жақсартып отыру(жетілдіріп отыру) әр өнім бірлігін шығаруға шығатын ресурстарды азайтуға мүмкіндік береді.
Салықтар мен дотациялар. Салық дегеніміз заңды және жеке тұлғалар мемлекетке төлейтін міндетті төлемдер.
Сондықтан салықты көбейту өнім шығару ммкіндігін азайтады, ал салықтың азаюы керісінше кәсіпорынның өнімді көбірек шығаруына жағдай жасайды. Дотациялар және субсидиялар дегеніміз қандай да бір кәсіпорынды, саланы қолдауға, «сауықтыруға» мүмкіндік беретін мемлекеттік бюджеттен төленетін төлемдер. Сондықтан дотациялар өндірісті ынталандырады, соның нәтижесінде аталған саладағы, кәсіпорындағы шығарылған өнім ұсынысы көбейеді.
Сатушылар саны. Бизнесті дамытудағы қолайлы жағдайдың бірі -- бір тауарды шығарушы санының көп болуы. Қандай да бір тауар түрін шығарумен айналысатын кәсіпорындар санының көп болуы түтас алғанда тауардың нарықтағы ұсынысын көбейтуге әкеледі.
Келер
күннен үміт ету. Бұл ұсыныс факторы
ең алдымен кәсіпкерлік шешім қабылдауына
мүмкіндік беретін ақпаратпен байланысты.
Айталық, ТМД елдері аумағында бірнеше
жыл қатарынан дәнді дақыл шықпай қалуы
мүмкін екендігі туралы болжамда деректер,
яғни соған орай оған бағаның өсу мүмкіндігі
фермерлерді алаңдатып, олар бидай алқаптарын
көбейтуі мүмкін. 2003 жылғы қуаң жыл салдарынан
бидай бағасының өсуі және одан әрі өсу
мүмкіндігі фермерлердің өз өнімдерінің
бір бөлігін алда баға өскенде пайда табу
ойымен қамбада сақтап қалуына әкелді.
2.3 Ұсыныстың баға бойынша икемділігі
Сатушылардың қымбат бағамен көбірек тауар сатуына келіп тірелетін нарықтық қисын ерекшелігі жөнінде ілгеріде айтылды. Графикте бағаның өзгеруінен туған ұсыныс шамасының өзгеруі ұсыныс қисығы бойымен бір нүктеден екінші нүктеге қарай қозғалу түрінде көрінеді және ол сатушылардың тауар бағасының өзгеруіне қарай өзгеру дәрежесі әр түрлі болуы мүмкін.
Ұсыныстың баға бойынша икемділігі тауар бағасы 1% өзгергенде тауар ұсынысының шамасы қанша пайыз өзгеретіндігін көрсетеді.
Баға бойынша ұсыныс икемділігі мына формуламен есептеп шығарылады:
(4)
Бұл формула қатысты шамалармен есеп жасаған кезде ыңғайлы. Мысалы тауар бағасының 12% қымбаттауы ұсынымды 17% арттырды. (4) формуланы негізге ала есептегенде ұсыныстың баға бойынша икемділігінің еселігі 1,42-ге тең болады. Демек сол тауардың ұсыеысы баға бойынша икемді. Алайда егер бағаның абсолют шамасы және олар бойынша ұсыныс шамасы берілген болса, ұсыныстың баға бойынша икемділігін есептеп шығару үшін доғамен есептеу формуласын пайдаланамыз, ол сұраныс икемділігінің формуласы тектес:
(5) н/е (6)
Ұсыныстың баға бойынша икемділік факторлары
Сіз өзіңіз өсірген жеміс-жидектен шырын әзірлеп шығаратын кәсіпкер болған көрініске қайтып оралайық. Нарықта жеміс пюресінен жасалған бала тағамына, джемге, тоспаға баға көтеріліп кетті дейік. Сіз не істер едіңіз? Сірә, қолыңызда бар ресурстарды өндірісті «қайта құруға», яғни ресурстарды нарықта сұранымға ие өнім шығаруға қалай бейімдеу жөнінде терең ойға кетуіңіз мүмкін. Бұрын шырын шығаруға пайдаланылған шикізаттың, құрал-жабдықтың едәуір бөлігін енді пюре, тосап және джем шығаруға жұмсайсыз.
1 қорытынды:
Қандай да бір ресурстарды
қолдануда баламалы
2 қорытынды:
Ресурс икемді болған сайын
әлгі ресурс көмегімен
Бірақ пайданы көп беретін өнімді қанша көп шығарғыңыз келгенімен мұны әп-сәтте орнына келтіре алмайсыз, себебі уақыт дейтін фактор шектеулі. Сіз қолда бар өндірістік мүмкіндік пен шикізат қорын сарқы пайдалансаңыз да жаңа өнім белгілі бір уақыт мөлшерін қажет етеді.
3 қорытынды:
Ұсыныс икемділігі жоғары
Фирманың бағаның өзгеруіне үн қату қабілеті жағынан 3 уақыттық кезең қарастырылады: өте қысқа(шұғыл), қысқа мерзімдік және ұзақ мерзімдік.
Өте қысқа(шұғыл) кезең. Ұсыныс абсолют икемсіз, себебі тауар шығарылып қойған және бағаның қымбаттауына қарамастан ұсыныс көлемін тез арада өзгерту мүмкін емес.
Қысқы мерзімді кезең. Ұсыныс өте қысқа мерзімге қарағанда неғұрлым икемді, фирма қолда бар қор, өндірісті түрлендіру есебінен өнім көп ұсына отырып жоғары нарықтық бағаға «бейімделеді».
Ұзақ мерзімдік
кезең. Ұсыныс икемді, уақыт өндірістік
алаңдарды кеңейтуге, неғұрлым өнімді
жабдықтап алуға, неғұрлым білікті
қызметкерлер білімін пайдалануға,
сол арқылы өндіріс көлемін ұлғайтуға
мүмкіндік береді. Жоғары баға аталған
салаға жаңа өндірушілер тартады, соның
нәтижесінде тауар ұсынысы
3 СҰРАНЫС ПЕН ҰСЫНЫСТЫҢ ӨЗАРА ӘРЕКЕТТЕСУІ
3.1. Нарық тепе-теңдігі
Нарықта сұраныс
пен ұсыныстың өзара әрекетке
түсуі нәтижесінде сатып
Кесте 9- Сұраныс пен ұсыныстың өзгеруі
Р, |
QD, |
QS, |
100 | 400 | 80 |
110 | 360 | 120 |
120 | 320 | 160 |
130 | 280 | 200 |
140 | 240 | 240 |
150 | 200 | 280 |
160 | 160 | 320 |
170 | 120 | 360 |
180 | 80 | 400 |
190 | 40 | 440 |
200 | 0 | 480 |
Сұраныс пен ұсыныстың өзгеруі кестесіндегі мәліметтерге сүйене отырып 100 теңге мен 130 теңге аралығында құбылып тұратын баға сатып алушылардың тілегіне сай болғанымен сатушылар үшін тиімсіз екендігі жөнінде тұжырымдауға болады: сатушылардың барлығы бірдей сатып алушылардың көңілінен шығатын мөлшерде тауар шығаруға әзір емес(нарықта дефицит, яғни тауар тапшылығы: Q
D
>Q
S
сезіледі) бағаның деңгейі жоғары болған сайын сатушылар нарыққа соғұрлым көп тауар шығарады, алайда бұл баға ендігі жерде сатып алушылардың көңілінен шыға бермейді:шамадан тыс тауар:(Q
D
< Q
S
) ахуалы туады.
Баға 140 теңге/л болғанда сатушылар
мен сатып алушылардың мүддесі
«теңеседі»: сатушылар нарыққа шығарған
бүкіл тауарды тұтынушылар
D
= Q
S
).
Нарықтағы тепе-теңдік дегеніміз нарықтық жағдай, мұнда:
1) Сатушылар
мен сатып алушылардың
E
=Q
D
=Q
S
;
2) Нарықта тепе-теңдік баға (Р
Е
) қалыптасады,
бұл кезде сетушылар ұсынған
тауарлар саны мен сатып
Р
Е
=P
D
=P
S
Сұраныс бағасы дегеніміз сатып алушылар әлгі тауар санын сатып алған кезде төлеуге әзір барынша ықтимал баға.
Ұсыныс бағасы дегеніміз сатушылар әлгі тауар санын сатуға әзір барынша ықтимал баға.
Нарық тепе-тең жағдайда келетін тепе-тең шамаларды, яғни тепе-тең сан және тепе-тең бағаны сұраным мен ұсыныс функциялары мәлім болатындай шартпен график түзбей және сұраныс пен ұсыныс шкаласын жасамай таба аламыз. Айталық шабдалы шырынына сұраныстың функциясы Q