Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттыру жолдары

 

 

 

 

 

 

Бәсекеге қабілеттілікті қалыптастыру тетіктері

Өнімнің тартымдылығын арттыру - өнімнің сапалық  және бағалық тиімділіктерін  жарнамалау; - кәсіпорынның  сауда белгісін нығайту және  танымалдылығын кеңейту; - өнімнің сыртқы  келбеті мен жағымдылық қасиет-терін  арттыру; -маркетинг жүйенің  стратегиясы, тактикасын дайындау

 

Өнімнің сапасын арттыру - халықаралық  сапа стандарттарын енгізу; - өнімнің органолептикалық  қасиеттерін жақсарту; - ғылыми-техникалық  және инновациялық жетістіктерді  енгізу; - өндірісті  диверсификациялау; - өнімді дифференциациялау; - еңбек күшінің ықпалы

 

Баға саясатын реттеу - нарықта баға  стратегиясын айқындау; - өнімнің өзіндік  құнын төмендету мүмкіндіктерін  іздестіру; - бағаны қалыптастыру  әдістерін анықтау; - нарықтық бәсеке жағдай-ында  байланысты өнімнің бағасын белгілеу.

 

Өндірісті мемлекеттік  қолдау - БСҰ кіру  қарсаңында өндірушілерді заңдылық  тұрғыдан қорғау; - инвестициялық  саясат ұстану; - экономикалық  қолдау шараларын енгізу; - өзара байланысты  салаларды кешенді дамыту; -бәсекелік ортаны дамыту.

 

 

Бәсекеге қабілеттілікті арттыру бойынша нақты ұсыныстар беру  және оларды шешу жолдарын анықтау

Сурет 4. Өнімнің  бәсекеге қабілеттілігін арттыру жолдары

 

 

Мұндай ұсыныстардың қатарына төмендегілерді  жатқызуға  болады:

- қосылған құн  тізбегі бойынша өнім шығаруды  дамыту жолдарын айқындау. Яғни, өнімнің шикізат түрінен дайын өнімге айналуына  дейінгі  өндірістік   процесті   ұйымдастыруды   қамтамасыз ету;

- нан өнімдері  тамақ өнімдерінің басқа да  түрлері сияқты белгілі бір  мөлшерде құнарлылық, энергетикалық  құндылылық көрсеткіштеріне, пайдалану  уақытына  сай  жарамдылық,  сақталу мерзімі, дәмдік сипаттарына тәуелді. Осыған орай, дамыған елдерде қолданылып жүрген, өнімнің осы қасиеттерін жетілдіруге немесе жақсартуға мүикіндік беретін, инновациялық сипаттағы технологияларды пайдалану жолдарын       қарастыру.

Инновациялық  процестерді жетілдірудің жолы ретінде  аймақтық ғылыми-өндірістік жүйені құруды ұсынуға болады. Бұл жүйе белгілі  бір өңірдің  (мәселен,  Алматы облысының) нан  өндіретін  кәсіпорындары      мен осы салаға қатысы бар ғылыми зерттеу мекемелері кіреді. Бұл мекемелердің өзара тығыз жұмысы әлемдік нан өндірісінің техникалық мүмкіндіктерін, өнімдерінің дайындалу ерекшеліктерін зерттеуге, жаңа жетістіктерді айқындауға және мүмкіндігінше сол пайымдаулардың нәтижелерін өндіріске енгізуге ықпал етеді. Аталған жағдай саланың өндірістік, экономикалық және ғылыми- техникалық мүмкіндіктерін пайдалана отырып, бәсекеге қабілетті өнім шығаруға итермелейді. Нан өндіруші  кәсіпорындардың қолдауымен  ғылыми  мекемелер өз зерттеулерін жүргізе отырып, маңызды ұсыныстарын тәжірибе жүзінде іске асыруға мүмкіндік алады.

Сонымен, нан  өнімдерінің сапасын арттыру  осы сала өндірісінің даму тұрақтылығы  мен әлемдік нарыққа шығу мүмкіндігінің  кепілі болатынын ескере отырып, бұл  бағытта келесі нақты қадамдар шешімін табуы тиіс деп санаймын:

• Отандық тауар өндірушілер өнімнің сапасын халықаралық стандарттарға сәйкестендіру;
• Сыртқы нарыққа отандық тауарларды шығару және                  олардың бәсекеге  қабілеттілігін  қалыптастыру  мақсатында  мемлекеттік сапа жүйесін жетілдіру. Бұл жағдайда, Жапония және Еуропа мемлекеттерінің  осы  салаға  қатысты  тәжірибелерін  негізге   алу;
• Тамақ өнімдерінің адам өміріне қауіпсіздігін, оның сапалық талаптарын ғылыми тұрғыдан негіздеу;
• Нан саласына қатысты өндірістік және ғылыми-зерттеу мекемелерінің ортақ жүйесін құру;
• Құрамында витаминдері, майлы қышқылдары, минералдық заттары бар өнімдер шығаратын технология дайындау;
• Отандық қалыптасқан дәстүр бойынша халықтың тұтыну  ерекшеліктеріне сай таза өнімдер шығару үрдісін ұстану;
• өнімнің биологиялық құрамын табиғи түрінде сақтау үшін ғылыми негізделген жолдары мен әдістерін іздестіру;
• өнімнің органолептикалық қасиеттерін жақсарту мақсатында қажетті табиғи қоспаларды пайдалану;
• өнімнің сапасын көтеруде және адам өміріне қауіпсіздігін қалыптастыруда стандарттау мен сертификаттау талаптарын жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау;
• өнімді дайындау мен өңдеуде отандық және шетелдік жаңа, озат техника мен технологияларды пайдалану;
• тұтынушылардың әртүрлі деңгейлеріне  сай өнімнің жаңа түрлерін шығару арқылы ассортиментті кеңейту;
• инновациялық озық үлгідегі құрал-жабдықтар мен қондырғыларды енгізуге қажетті қаржыларды тарту жолдарын іздестіру және белсенділік таныту.

Президенттің  стратегиясына сәйкес біздің мемлекет қысқа уақытта әлемнің  бәсекеге  қабілетті  50 ел қатарына енуі қажет. Кейбіреулері        біздің ел  дамыған  мемлекеттердің  қатарына  кіргеннен  кейін  өмір  сүру  деңгейі автоматты түрде Жапония, Ұлыбритания, АҚШ деңгейлеріне       жетеді деп ойлайды. Алайда,  бұл жол ауыр ұрынуға болатын тастарға         бай. Аналитиктер біздің ел БСҰ-ға кіргеннен кейін көптеген отандық компаниялар бәсекелестерге  шыдамай,  көп  ұзамай  банкротқа  ұрынады  деп  бекітеді.

Тұтынушылар Ұлттық лигасы мен Қазақстанның мінсіз бизнес кәсіпорындар  Ассоциациясының  мамандарының  мақұлдауы  бойынша БСҰ-ға  кірген  кезде  отандық  кәсіпорындардың  өнім  мен  қазметтің сапасы  және  бәсеке  қабілеті  үлкен  мағынаға ие болады.  Ең жақсы «елулік»  мемлекетке  кіргендегі қазақстандықтардың өздері де маңызды роль ойнаулары керек.

 

 

2.2   Бәсекелестікті жоғарылату мақсатында өнім ассортиментін кеңейту және өндірістік қуаттылықты пайдалануды жетілдіру

 

 Кәсіпорында өндірілетін өнім ассортименті бойынша сұранысты талдауға жүргізілген нәтижелер келесідей қортынды жасауға мүмкіндік береді, яғни кәсіпорынның кондитерлік, нан және батон өнімдеріне сұраныстың жеткілікті түрде тұрақты екендігін көреміз, себебі бұл өнімдердің сапасы тұтынушылардың талаптарын қанағаттандырады және осы өнімдер бойынша кәсіпорын икемді маркетингтік саясатты жүзеге асырады.

Осыған сәйкес  өнімдер бойынша ассортименті кеңейтуге мүмкіндігі бар және сонымен қатар қолда бар жабдықтарды толық іске қосып қуаттылықты пайдалану коэффициенттерін ұлғайтуға және кәсіпорынның негізгі экономикалық көрсеткіштерін жақсартуға мүмкіндік туады.

 

 

 

  Кесте 24

^{Іс-шараларды  енгізгеннен кейінгі  кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштерінің салыстырмалы жинақ есебі}

 

№	Көрсеткіштер	Өлш бірлік	Іс-шараны енгізген ге дейінгі	Іс-шараны енгізгеннен  кейінгі	Ауытқу
					+/-	%
1	Өнімді  өндіру көлемі	тонна	616	689,2	+73,2	111,8
2	Өнімді  өткізу көлемі	Мың теңге	31030,0	33660,8	+2630,8	108,4
3	Адам  саны	адам	34	36	+2	105,8
4	Еңбек ақы қоры	мың теңге	11971,5	12674,7	+703,2	105,8
5	Бір адамға еңбек өнімділігі	Мың теңге	912,6	935,0	+23,6	102,5
6	Орта айлық  жалақы	теңге	29342	29342	-	100
7	Өнімнің толық өзіндік құны	Мың теңге	27910,0	34303,6	+6393,6	122,9
8	1 теңгеге шаққандағы ӨӨҚ	тиын	89,9	86,3	-3,6	95,9
9	Негізгі қорлар	Мың теңге	9092,0	9092,0	-	100
10	Қор қайтарымдылығы	теңге	3,4	3,7	+0,3	108,8
11	Пайда	Мың теңге	3120,0	4331,6	+1211,56	138,8
12	Өнім рентабельділігі	%	11,18	18,63	+7,55	167,8

Осыған орай, ұсынылған  шараларды іске асыру кәсіпорынның өнімді өткізу көлемін 2630,8 мың теңгеге  өсіруге мүмкіндік береді. Осыдан кәсіпорынның барлық экономикалық көрсеткіштері жақсарады. Ал кәсіпорынның жұмысын мінездейтін негізгі жалпы көрсеткіш – жалпы табыс 1211,56 мың теңгеге немесе 38,8 пайыздық пунктке өскен.

Кәсіпорын бойынша жұмысшылардың  саны 2 адамға артты, олардың орташа айлық жалақыларында өзгеріс болған жоқ, ал еңбекақы қоры жұмысшылардың санының көбеюіне байланысты 703,2 мың теңгеге жоғарылады.

НӨҚ-дың орташа жылдық құндарында өзгерістер болған жоқ. Бірақ  өндірілген өнім көлемінің өсуіне байланысты қор қайтарымдылығы көрсеткіші 0,3 теңгеге артып, 3,7 теңгені құрады.

Енгізілген іс-шаралардың нәтижесінде табиғи түрдегі өндірілген өнімнің көлемінің артуы өткізілген өнім көлемін 2630,8 мың теңгеге, өнімнің  толық өзіндік құнын 6393,6 мың теңгеге  және де жалпы табыстың 1211,6 мың теңгеге өсуіне алып келді. Осы іс-шараларды кәсіпорынға енгізгеннен кейін НӨҚ-лардың интенсивтілігі жоғарылап, кәсіпорын ырғақты жұмыс істей бастаған.

Осыдан барып, кәсіпорын  өнімінің рентабельділігі 7,53 %-ға жоғарылап, 18,63 %-ды құраған.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Қазіргі заманғы  кәсіпорындар өздерінің бәсеке бағытын  нығайту үшін әлемдік нарықтың жоғарылап  келе жатқан талаптары, тұтынушылық  сұраныстың дифференциялануы, инновациялық айналымдардың азаю қажеттілігі  және өндіріске ғылыми-техникалық жетістіктерді енгізу мәселелерімен бетпе-бет кездесуде.

Әйтсе де, ғаламдық даму үдерімінің қазіргі кезеңінде  колда бар жетістіктерге канағаттану  жеткіліксіз. Тынымсыз ізденіс пен  нәтижелі іс-әрекетті арқау еткен  әлемдік нарык өндірушілері барынша жаңа нарықтарды игеруге, ондағы тұтынушыларды жаулауға белсене кірісуде. Нарықтың бұл қатал шарты отандық өнім өндірушілердің бәсекелік кауқарын нығайтуды, кәсіпорындардың бәсекелік қыспақтарға төтеп берерлік қабілетін арттыруды, ішкі және сыртқы нарықтарда сұранысы жоғары өнім өндіруге тиімді әсері бар тетіктерді айқындауды кажет етеді. Бұл жағдай Республика Президентінің Қазақстан халқына Жолдауында айтылғандай: «Экономика біздің дамуымыздың басты басымдығы, ал экономикалық өсімнің барынша жоғары қарқынына қол жеткізу - негізгі міндетіміз болып қала береді. Нан өндірісі саласы өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру  біртұтас механизм ретінде нарықтық сұраныс пен ұсыныстың жалпы жағдайына, қоғамның дамуына, адамзат мәдениеті мен ой-санасына, қауіпсіздік пен эстетика және экология талаптарына, сонымен қатар, кәсіпорынның мүмкіндігіне  сай  болуы  тиіс.

Бәсекеге қабілеттілік арттыру механизмі – кәсіпорынның нәтижелі жетістікке жету жолында атқаратын  іс-әрекеттері арқылы сипатталады. Дұрыс таңдап алынған механизм осы кәсіпорынның нарықтық бәсекелестерімен салыстырғанда ұзақ уақытқа ұтымды жағдай жасауына негіз  болады.

Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру іс-әрекеттерінің  жиынтық   көрінісі  ретінде   оларды  жүзеге  асыратын  бірнеше  тетіктерге тәуелді. Бұл тетіктер диплом жұмысымда өзіндік сипаттары бойынша төрт топқа бөліп қарастырылады:

бірінші топ - өнімнің  сапасын арттыру шаралары немесе кәсіпорынның сапа жүйесін жетілдіру;

екінші топ - өнімнің бағасын қалыптастыру немесе кәсіпорынның баға саясатын реттеу;

үшінші топ - өнімнің тартымдылығын арттыру  немесе кәсіпорынның маркетингтік жүйесін  жетілдіру;

төртінші топ - өнімнің бәсекелік қабілетін  қамтамасыз ету немесе өндірісті  мемлекеттік қолдау.

Әлемдік  нарықтың  қатаң  талаптары  мен бәсекелік шарты отандық нан өнімін  өндіруші кәсіпорындардың сол талаптар мен шарттарды ұстануын  қалайды.  Өйтпеген  жағдайда  әлемдік нарықта осы өнім  түрлері бойынша негізгі өндірушілер саналатын АҚШ,  Израиль,  Голландия, Ресей және Дания сынды мемлекеттер өздерінің бәсекелік ықпалымен еліміздің ішкі нарығын және енуге мүмкін болатын көршілес мемлекеттердің  нарықтарын  игеріп  алуы  қиын  емес.

Сондықтан да ішкі нарықтағы нан өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі, ең алдымен,  олардың  сапасына  байланысты.

Қорытындылай  келсек, «Мавид» ЖШС өнімінің бәсекеге қабілеттілігін арттырудың келесі жолдарын ұсынғым келіп тұр:

• Дамыған  елдер,  сонымен   қатар  Ресейдің тәжірибесіне сүйеніп «Мавид» ЖШС-де өндірісті мамандандыру және концентрация  жағдайында  нан өндірісі өнеркәсіптерінің  интенсификациясын өткізу керек, ол тамақ өндірісінің озық өсу, нан  өндірісі процестерінің механизациясы есебінен асуы қажет.
• «Мавид» ЖШС-де инновациялық қызметті дамыту өте маңызды болып келеді, ол үшін келесі негізгі мәселелердің шешімін табу керек: ғылыми зерттеу базасының әлсіз деңгейі, меншік қаражаттар жеткіліксіздігі, т.б.
• Нан өнімдердің өндіріс процестерін автоматтау, алдыңғы қатарлы технологиялық жабдықтауды орнату;
• Өнімнің сақталу мерзімін ұзартатын ораманың жаңа материалдарын қолдану;
• Сыртқы нарыққа отандық тауарларды шығару және                  олардың бәсекеге  қабілеттілігін  қалыптастыру  мақсатында  мемлекеттік сапа жүйесін жетілдіру. Бұл жағдайда, Жапония және Еуропа мемлекеттерінің  осы  салаға  қатысты  тәжірибелерін  негізге   алу;