Кәсіпорынның ақша қаражаттарын жетілдіру шаралары

style="text-align:justify">              Біздің  өтімді активтерімізді іске асыру стратегиялық нәтижесінжде 85,823 млн тн және 39,885 млн тг 31.12.2004 және 2008 жылмен сәйкес салыстырғанда, 31.12.2006 ж 119,269 млн тг құрады. Өтімділік коэффициентіннің нәтижесі 2009 жылдың аяғында 25,4%-тен 32%-ке дейін өсті.

              Соңғы үш жылда актив саласындағы қарыз үлесі атйтарлықтай ұлғайды. 2008 жылмен салыстырғанда 2009 ж аяғында қарыз беру 88% өсті, бұл 2007 ж салыстырғанда 15% өскен. Алдағы жылға да қарыз беру өсімін жсопарлаудамыз, осыған байланысты біздің ойымызға консервативтік саясат, нағыз тиімді жол. Біздің стратегия, жоғары салалы несие беруді сақтау үшін, қарыз портфелін таңдау жолымен жүргізу.

              Негізінде қаржы базасын бірізділікпен ұлғайта отырып, біздер тұрақты түрде жаңа технологияны қаржыландырамыз. Шамалы қаржының өсімінде негізгі кәсіпорынның қаржысын өсіруге теңейміз және нарықтық дұрыс бағаның негізінде тәуелсі баға қоюшылардың қайта бағалауының арқасында кейбір активтердің қаржысын өсіруге көмектеседі.

              2009 жылдың активінің өсуі 2009ж аяғында 33% құрап, 31.12.2008ж 5,399 млн теңгеден 2009 ж аяғында 1,804млн теңгеден 7,203 млн теңгеге дейін өсті, бұны негізінен банкінің еншілес сақтандыру компаниясының жүргізген операциясымен түсіндіруге болады.

              Біздер әр алуандық үдеріс жүргізудеміз және қаржы көзін көбейту, активтің өсуіне әсер етеді. Банкінің қарыз берудегі басқа ұйымдармен есеп айырысу шоты 31.12.2008 ж 58,653 млн тг, 31.12.2009 ж 62,204 млн теңгеге өсіп, 120,857 млн теңге құрады. 2007 ж мен 2008 жыл  арасындағы қалдық 14497 млн теңгеге өсті.

              Тұрақты клиенттердің депозитінің көлемі тұрақты өсіп, ол банкінің сенімді және біркелкі жұмысына қосымша көмек береді.

              31.12.2007ж- 31.12.2009 ж арасындағы клиенттердің салымы 82,008 млн тг, 139, 224 млн тг дейін өсті, яғни өсімі 72% құарды. 2008 ж бастап Қазақстан бойынша есептік-кассалық бөлімнің желісін көбейтуді шоғырландыруға кірісіп, қазір елімізде банкінің 188 бөлімшесі жұмыс атқаруда. 2008 ж аяғында банк тарихында бірінші рет, депозит салуда заңды тұлғалардан жеке тұлғалар басып озды. Бұл салыстырма тұрақты түрде қалып, 2009 ж аяғында біздің қызметімізге халықтың сенімі артқанын дәлелдеді.

              Ұлттық банк және оның басшылығы соңғы бірнеше жылдарда халықтың Қазақсатнның банкі жүйесіне деген сенімін нығайта түсуде көп жұмыстар атқарды. Жеке тұлғалар салымының Қазақстандық кепілдеме (сақтандыру) қоры құрылып, ондағы депозиттің өсуіне біздер мүше болып септігін тигізудеміз.

              Біздер адамдардың сенімі нығая беретініне сенеміз және күшті басқару командасының звеносынан қолдау табады және «Тұран Әлем» банкісінің салым базасының кеңеюіне сенеміз.

              Банк әрі қарай да қаржы кезінің көбеюін шоғырландыра түспекші. 2004 ж банкі бірінші рет 100 млн АҚШ долларының Еурооблигациясын шығарды. 2008 ж жыл бойына қосымша осы сомалық қарыздың құнды қағаздарды шығарды. Бұл үрдісті 2009 ж жалғастырып, қарыздың құнды қағаздардың сомасын 225 млн АҚШ долларына жеткіздік. 2010 ж басында банкі Еурооблигацияны орналастырудың 400 млн АҚШ долларына жеткенін атап өтті. Басқа да қатыстырылған қаржының көлемі 2009 ж аяғында 1,568 млн теңгеге азайып, ол 7.962 млн теңгені құрады.

              31.12.2008 жылғы басқа қарастырылған қаржы көлемі 2007 ж салыстырғанда 5,819 млн теңгеге өсті. Бұл өзгерістің себебі негізінен «Тұран Әлем Банк»АҚ еншілес сақтандыру кәсіпорындарының операцияоарына байланысты.

              Біздің негізгі капиталымыз өсу үстінде 31.12.2009 ж «Тұран Әлем Банк» АҚ жеке капиталы 30,683 млн теңгені құрады, немесе 213 млн АҚШ долларына жетті. 31.12.2008 ж слыстырғанда өсімі 10,928 млн теңгені құрады немесе 55 % өсті.

              31.12.2009 ж капитал барабарлығының коэффициенті 15,1% құрады, бұл 15,9% және 14,0% коэффициентіне сәйкес 31.12.2008 және 2008 2-ші деңгейдегі банкілер үшін Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің белгілеген ең төменгі барабарлық коэффициенті 12 % құрады.

              Ұлттық банк белгілеген батыстық банкілер мен белгілі BIS коэффициенттері капиталын ресми түрде қабылдады. Батыстық стандарттарға сәйкес төменгі барабар капитал коэффициенті 8% құрау керек.

              2009 ж банкінің таза пайдасы 4,620 млн тг құрады және 4,898 млн тг пайдамен салыстырғанда бөлінген акция кірісі 2,714 млн теңге, 2008 ж бөлінген акция кірісі-2,883 млн тг құрады. 2007 ж банкінің пайдасы 1,591 млн тг болды немесе акцияға салыстырғанда ол 1,215 млн тг.

              2007 ж 21,296 млн теңге, 2008 ж 32,768 млн тг салыстырғанда 31.12.2009 ж жалпы кіріс 41,158 млн тг жетті немесе 285 млн АҚШ доллары.

              Жәй акция ұстаушылардың капиталға қайтару коэффициенті 2009-24,3%, 2008 ж-33,4% және 15,8 % болды.

              Пайыздық кіріс 2008 ж 38% болып 22,368 млн тг құраса, 2009 30,818 млн тг дейін өсті, яғни жыл бойы кіріс клетіретін активтер кірісін ставкалық пайыздық төмендеу есебімен салыстырмалы баланс жасау арқылы айқындалды.

              Активке келтіретін орташа өлшемдік кіріс 2008 жылғы 59,2%, 171,915 млн теңгеден 2009 ж 273,626 млн тг өсті. Активтің орташа өлшемдік пайыздық ставкасы 2008 ж 13%-тен, 2009 ж- 11,3 % төмендеді.

              Таза пайыздық кіріс, жоғалту мүмкіндігінің резервін есептемегенде, 2007 ж 15,645 млн тг. 2008 жылы 22,368 млн теңге өсті, немесе 43% құрады. Орташа кіріс әкелетін активтің 2007 ж салыстырғанда 2008 ж өсуінің 65%, 104,336 млн тг-171,915 млн теңгеге өсуі, орташа өлшемдік пайыздық ставка арқылы баланстаудың нәтижесі.

              Орташа өлшемдік пайыздық ставка кіріс әкелетін активтен 2007 ж 15%-тен 13 % дейін төмендеуі.  (қосымша 2)

Берілген несие бойынша пайыздық кіріс 2008 ж-19178 млн теңгеден 2009-36,9 ұлғайып, 26,263 млн тг құрады. Несиелік портфель 2008 ж-53,2%, 124,789 млн теңге 2009 ж 191,220 млн теңгеге өсті. Несиелік портфелінің өсуі негізенен қазақстанда қалыптасқан бизнес орталықтың қалайлығы, стратегиялық мақсатымызға жете отырып, банкінің ұзақ өсу жолдарының салдары. Орташа өлшемдік пайыздық ставканың несие бойынша төмендеуі 2008 ж 15,4-тен 2006 ж-13,7%

              Несие бойынша пайыздық кіріс 2007 36,9 %, 14,004 млн тг. 2008 ж-19178 млн тг дейін ұлғайды. Қарыз берудің орта жылдық қалдығы 2007 ж 45,6 % 85,732 млн тг; 2009 ж-124,789 млн теңгеге өсті. Несиелік портфелдің өсуі, негізінен Қазақстандағы экономикалық жағдайдың жақсаруы жалпы тұтынушылардың банкі қызметіне деген сұранысының артуында.

              Несиелеудің орташа өлшемдік жылдық пайыздық ставка 2007 ж 16,3%-дан, 2008 ж-15,4 % төмендеді. Төмендеу, негізінен несиелік портфелі құрылымына деноминированылған теңгеден пайыздық ставкамен табыс әкелетіндіктен несие қалдығын орташа жоғарылау өзгерістер жасалды.

              Басқа банкілердегі депозиттік кіріс пайызы 2007 жылы 372 млн теңге, 2009 жылы 74 млн теңгеге азайды, яғни 298 млн тг. Банк аралық депозиттер көлемінің орташа өсуіне қарамастан, 2009 ж пайыздық кірістің төмендеуі орташа пайыздық ставканың төмендеуіне байланысты, яғни ол 2,4%, 3%, 2009, 2008 жылы құрады.

Банктердің несие портфелі құрылымында қарастырылып отырған мерзімде стандартты несиелер бөлігі 52,7%дан 42,6%-ға азайды, күмәнді несиелер бөлігі 45,7% дан 56,0%ға дейін көбейді, үмітсіз несиелер бөлігі  1,4%ды құрады.

 

Кесте 1 - Несиелік портфель сапасының динамикасы

Несиелік портфель сапасының динамикасы	01.01.09		01.12.09
	Нег.борыш сомасы млд тенге	% қорытынды	Нег.борыш сомасы млд тенге	%қорытынды
Барлық несиелік портфель	5 991.8	100	8 806.0	100
Стандартты	3 154,4	52.7	3 750,6	42,6
Сенімсіз	2 743.4	45.7	4 932,8	56,0
1 категориялы күмәнді - төлемдерді толық және мерзімінде төлеу	2 332,0	38.9	3 730,4	42,4
2-категориялы күмәнді – уақытын өткізу және төлемді толық өтемеу	109.8	1.8	579,7	6,6
3-категориялы күмәнді - төлемдерді мерзімінде, толық өтеуі	214.7	3,6	395,9	4,5
4-категориялы күмәнді - төлемдерді мерзімінде төлемеу және  толық өтемеу	38.1	0,6	127,7	1,4
5-категориялы күмәнді	48.8	0.8	99,1	1,1
Үмітсіз	94.0	1.6	122,7	1,4

 

Ақпарат көзі: Банки Казахстана // Финансовый сектор 2009г. №2, 2010

 

              Банкілік депозиттен алынған пайыздық кіріс 2007 жылы 219 млн тг.2008 жылы 372 млн теңгеге дейін өсті. Пайыздық төлем шығыны 2008 жылы 10.527млн тг. 2009 жылы 15.763 млн тг дейін өсті, өсімі 49,7% құрады. Бұл өз кезегінде 2007 жылы 6.671 млн тг салыстырғанда, 57,8% құрады.

              Соңғы жылдардағы банкі депозиті базасының пайыздық шығынының жоғарылауы, соңғы үш жылдағы банкілік қарыз беру мен қарыздық міндеттемелер шығарудың жоғарылауы банкілік қарыз беруде төленген және клиенттердің шоты бойынша төленген ставканы айтарлықтай төмендетуді орташа ставканы шамалы төмендететін өтемақы төлеу арқылы жүргізіледі.

              Басқа банктердің қарыз беру және депозиттік орташа жылдық балансы 2008-2007 жылы 62,3% болса, 2008 жылы 48, 851 млн тг. 2009 жылы 75,7% болып, 85.829 млн тг құрады. Басқа банктердің қарыз беру және депозиттік ортааша жылдық баланстық ставкасы 2007 жылы 30.099 млн тг болды. Осы баптар бойынша төленген орташа өлшемдегі жылдық пайыздық ставка соңғы үш жылда төмендей түсуде.

              Орташа өлшемдегі жылдық пайыздық ставка 2009 жыл, 2008, 2007 жылы 4%, 4,9% және 5,8% құрады.

              Клиенттердің  заңды және жеке тұлғалардың депозиттік шоттарының орташа жылдық балансы 31,2% яғни 2008 жылы 93.383 млн тг, 2009 жылы 122. 491 млн тг дейін өсті. Клиенттердің шотындағы орташа жылдық депозиті 2004 жылы 63.971 млн тг, 2008 жылы 46,0% дейін өсті. Соңғы үш жылдағы депозиттердің өсуі тұтынушы клиенттерге қызмет көрсету стратегиясын шоғырландыра отырып, экономиканың жақсарып және банкі қызметіне салушылардың сенімінің артуының салдары. Клиенттердің шоты бойынша төлемінің орташа өлшемдік жылдық пайыздық ставкасы 2009 жылы 6,8%, 2008 жылы 8%, 2007 жылы 8,3 % құрады. Шығарылған бережақтық міндеттеме пайызын төлеу шығыны 2009 жылы 110,2% жетіп, 2.717 млн тг, 5.711млн тг өсті. Өсудің негізгі себебі 2007 жылы банкілердің Еурооблигацияның 100 млн АҚШ долларына жеткізіп, қосымша 2008 жылы 100 млн АҚШ долларына, 2009 жылы 225 млн АҚШ долларына жеткізуде.

              Таза пайыздық кіріс, шығын мүмкіндік резервінің есебін қоспағанда 27,1% өсті, яғни 11.841 млн теңге, 31.12. 2008 15.055 млн тг болды. Бұл өз кезегінде 31.12.2007 жылмен  салыстырғанда 31,9%, өсудің 8.974 млн тг құрайды. Таза марка банк пайызы мүмкін болатын зиян резервін шығарылғанға дейін анықталған таза пайыздық кіріс, орташа жылдық кіріс келтіретін активке кіретін, 2009 жылы 5,5%, 2008 жылы 6,9%, 2007 жылы 8,6% құрайды. Таза пайыздық марка үрдісінің төмендеуі пайыздық ставканың бірізділікпен төмендеп отырудан туындайтын әлемдік үрдіс. Мүмкін болу шығын резервін жасауға бөлінетін белгілі ақша 44,6%, 2008 жылы 7.184 млн тг, 2009 жылы 10.391 млн тг дейін өсті. Ол өз кезегінде 2007 жылы 23,1% 5.828 млн тг өскендігін көрсетеді.

              Өткен уақыттағы пайыздық емес кірістің көрсеткіші, негізінен құнды қағаздар портфелінің саудалық таза өсімінен 2008-2009 жыл арасындағы пайыздық емес кіріс түрлі операциялық кіріс баптарын азайтудан болса, соған қарамастан құнды қағаздар портфелінің саудалық үрдісінің өсуі сол күйінде болды.

 

2.3 Кәсіпорынды ақша ресурстарымен басқарудағы қаржы менеджментінің қолданылу аясын кеңейту

 

              Қазіргі уақытта қаржыны басқаруды жетілдіру-бұл процесте автоматтандырылған жүйелерді жасап, оларды қаржыны басқаруға ендіру мен үйлестіру негізінде жүргізіліп отыр. Экономикалық-математикалық әдістер мен электронды-есептеу техниасына негізделген басқарудың автоматтандырылған жүйелері (БАЖ) қаржыны жалпы басқарудың бір бөлігі болып табылады. Қаржыны басқарудың автоматтандырылған жүйесі деп қаржыны, қаржы жүйсін тиімді басқаруға мүмкіндік жасайтын есептеу және ұйымдық техниканың, байланыс құралдарының әкімшілік, экономикалық, математикалық әдістерінің жиынтығын айтады.

Қаржыны басқаруда қаржы есеп-қисаптарының автоматтандырылған жүйесі (ҚЕАЖ) қолданылады. Ол өзара байланысты, бірлесіп іс-әрекет ететін функциялық, қамтамасыз етуші, технологиялық қосалқы жүйелерден тұрады.

Автоматтандырылған басқарудың орталықтандырылған жүйелерінен басқа, автоматтандырылмаған жұмыс орындарын (АЖО) ұйымдастыру жолымен жергілікті нұсқалар пайдаланылады.

АЖО жабдығының үлгілік құрылымы:

1)     микро-ЭЕМ базасында басқарудың құрылғысы;

2)     бейнетерминал (дисплей)

3)     магнит дискілеріндегі жинақтаушы

4)     деректер жинақталымының клавиатурасы

5)     шағынгабаритті басып шығаратын қондырғы

Кәсіпорындарды басқарудың автоматтандырылған жүйелерінде

(КБАЖ) қаржыны басқарудың дербес функциялық қосалқы жүйесі бөлінеді, онда қаржы-кредитті басқарудың есептері шығарылады.

              Қазіргі уақытта қаржы органдарының төменгі жергілікті органдарының, аудандық және қалалық қаржы басқармаларының жұмысына қаржы есеп-қисаптарын автоматтандыруды енгізу көкейтесті мәселе болып отыр. Іс жүзінде мұндай жұмыс оларда инспекторлар мен экономистердің автоматтандырылған жұмыс органдарын (АЖО) енгізумен басталады, бұл орындарда жеке пайдаланудың микро ЭЕМ-і қолданылып отыр.

              Компанияны өз құнымен басқару менеджмент тұжырымдамасы болып табылады, қазір кең тараған тәжірибе жүзінде көп қолданылады. Бұл тұжырымдардың негізінде кәсіпорын акционерлерінің басты мақсаты өздерінің қаржысын көбейту, кәсіпорынның қуатын және компания айналымын көбейту арқылы емес, өз компаниясының нарық бағасын өсіру жатады.