Қан айналымының физиологиялық қасиеттері

Қазақстан Республикасының Білім  және Ғылым Министрлігі

Қарағанды Мемлекеттік Техникалық Университеті

 

 

 

КО және АӘД кафедрасы

 

 

 

 

 

Реферат

             Тақырыбы: Қан айналымының физиологиялық қасиеттері

 

 

 

 

 

                                                                         

                                                                 

 

                                                                           Орындаған: Қожабекова А.

ПО-10-1 студенті

                                                                           Тексерген: Акылтаева С. Д.

 

 

 

 

 

 

 

 

Қарағанды – 2011

Мақсаты : Қанның ағза тіршілігі үшін маңызын түсіндіру.  Қанның  құрамын, физиологиялық қасиеттерін және қызметтерін  түсіндіру. 

 

 

 

Жоспары :

1.Кіріспе

2.Негізігі бөлім

• Қан жүйесі
• Қанның физикалық және химиялық қасиеттері
• Қанның  құрамы
• Қанның  қызметтері

        3.Қорытынды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қан жүйесі

 Қан, лимфа және  клеткааралық (интерстициялық) сұйықтық  организмнің ішкі ортасын құрайды. Клетка тіршілігі үшін осы ішкі ортаның оның ішінде қан құрамының физикалық, химиялық, биологиялық қасиеттері түрақты болуы шарт, тек осы тұрақты-лықтың арқасында организм сырттағы құбылмалы да күрделі өзгерістерге төтеп бере алады. Адамның солтүстік полюс суырында да, оңтүстіктің шыжығанда да өмір сүре беретіні осы тұрақтылыққа байланысты. Ішкі түрактылықтың өмір үшін аса қажет шарт екеніне тұңғыш көңіл бөлген француз физиологі Клод Бернар еді. Организмнін, ішкі сұйықтық ортасының салыс-тырмалы тұрақтылығы тіршілікті сақтауда өте кажет, деп мәлімдеді ол 1878 жылы. 1929 ж. америка физиологі В. Кэннон ішкі ортаның, организмнің басты-басты биологиялық көрсеткіштерінің (константалардың) тұрақтылық дәрежесін белгілеу үшін гомеостаз деген жаңа термин үсынды. Гомеостаз деп қан көлемі мен кұрамының және физикалық, химиялық, биологиялық қасиеттерінің түрақтылыры, яғни барлық биологиялық константаларын (артериялык қан қысымы, дене температурасы т. т.) айтады.

Клеткалардың тіршілігіне  байланысты және олардың айна-ладағы табири құбылыстарымен ойдағыдай қарым-катынас жасауы әрдайым гомеостаздын сақталуына қауіп төндіретін жағдай болып саналады. Бірақ бүйрек, тер бездері, өкпе сияқты көптеген ағзалардын қызметі арқасында, сондай-ақ денедегі арнайы механизмдердіц катысуымен гомеостаз әдетте бұзылмайды. Осыған орай ішкі орта үшін абсолюттік түрақтылықтан   гөрі салыстыр-малы және динамикалық гомеостаз тән.

Қан — жан-жануарлардың тіршілік етуіне аса қажет сұйықтық. Жарақаттану салдарынан қанның 2о—30% сыртқа ағып кетсе, тіршілікке кауіп төнеді, ал 50% ағып кетсе өледі. Қан тамырда жылжымай тоқтап қалса, не қан ағысы тым баяуласа адам өлуі мүмкін. Мысалы, денедегі кейбір клеткалар, әсіресе ми қыртысының нейрондары уақытында келетін кан мөлшері азайса, 5—6 минуттан кейін бұзыла бастайды. Қанның негізгі функциялары:

1) Тіршілікке қажет заттарды  клеткаларға, тканьдерге жет-кізеді, ал зат алмасу өнімдерін сыртқа  уақытында шыгарып оты-рады (тасымалдау қызметі).

2) Оттегін өкпеден тканьдерге, клеткалардағы көмір қышқыл газды өкпеге жеткізеді (тыныс алу қызметі).

3) Ішек-қарыннан қоректік заттарды, витаминдерді, су мен тұздарды (минералдарды) тканьдерге жеткізеді (трофикалық яғни қоректендіру қызметі).

4) Зат алмасу барысында  пайда болған өнімдерді, мәселен,  адам денесіндегі уытты заттар, азот қалдықтарын тканьдсрден  бүйрекке, өкпеге, тер бездеріне,  ішекке апарады. Сөйтіп оларды  шығарып тастайды (экскреторлық қызмет).

5) Қан клеткалары (лейкоциттер), плазмадары антиденелер денеге  енген микробтарды, вирустарды, табиғаты жат, улы заттарды бейтараптап, зиянсыздайды (қорғаныс қызметі).

6) Адам денесіндегі көптеген  функцияларды, процестерді рет-теуге  қатысады (гуморальдық реттеу). Қандары биологиялык, әсері күшті заттар — гормондар, медиаторлар, метаболиттер ағзалар мен клеткаларға өтіп тікелей немесе қан тамырларынын. ішкі бетінде орналасқан хеморецепторларды тітіркендіру арқылы әсер етеді (рефлекстік реттеу).

7) Қан клеткалары (формалы элементтер) ткань клеткалары-мен креаторлық байланыста болады. Креаторлық байланыс жа-ңарған клеткалардыц және тканьдердің табиғи құрылысы мен кейпінің сақталуын қамтамасыз етеді. Жаңа клеткалар құрылысы жарынан ескі клеткаларға ұксас болу үшін клеткааралық информациялардың маңызы өте зор. Қлеткаларға кажет мағлұматтарды макромолекулалар тасиды. Мағлұматтар бір клеткадап екінші клеткара клеткааралық каналдар аркылы және пиноцитоз жолымен жеткізіледі. Мұндай макромолекулаларды басқа клеткаларга қан клеткалары да жеткізіп отырады.

8) Қан бүкіл денеге  тән гомеостазды сақтай отырып клеткалар мен тканьаралық сұйықтықтың коллоидтық, осмалық тұрақтылығын сақтайды. Осмалық тұрақтылық бұзылса клеткалар ісіп не бүрісіп калады. РН тұрақтылығын сақтауда буферлік роль атқарады.

9) Қан көп энергия Іпығарып  кызып кеткен ағзаларды суыта-ды7~ал  суыран агзаларды жылытады. Сөйтіп, дене қызуын бірқалыпта сақтауға катысады.

Қанның физикалық  және химиялық қасиеттері

Сұйық зат ретінде қанға физикалық және химиялық қасиеттер тән. Қан қызыл түсті, оның кұрамы өте күрделі. Қанның түсі, ішіндегі гемоглобиннін, әртүрлі газдармен, басқа да химиялык заттармен реакцияға түсіп, тиісті қосындылар құруына байланысты. Мәселен, артерия қанының ашық қызыл түсі қанда оксигемоглобиннің (гемоглобинмен оттегі қосындысы ННвСҺ), вена қанының күңгірт түсі карбогемоглобиннің (гемо-глобин мен көмір қышқылды газдың косындысы — ННвССЬ) көбірек болуына байланысты. Адамға иіс тигенде гемоглобин иісті газбен қосылып карбоксигемоглобин (ННвСО) түзіледі де, қанның түсі кызыл күрең (танкурай түсті) тартады. Күкіртсутек (На8) әсерінен сульфгемоглобин түзілсе қан қарайып кетеді. Гемоглобиннің оттегі мен тұрақты қосындысы метгемоглобин қосындысынан қан қоңыр түске боялады. Қанның иісі оның құрамындағы тез буланатын май қышқылдарына байланысты, дәмі тұзды, м. с. 1,050—1,060, плазманьщ м. с.-нан (1.025—1.035) жоғары, бірақ эритроциттікінен (1.090) төмен.

Есейген балаларға қарағанда жаңа туған нәресте қанының м. с. едәуір басым (1.060—1.080). М. с. негізінен қанда эритроциттердің аз-көптігіне байланысты. Ол тұрақты көрсеткіштердің бірі, бірақ кейбір физиологиялық және патологиялық жағдайларға байланысты өзгеруі мүмкін. Мәселен, адам бірнеше апта тауда болса, қанында эритроциттер саны көбейіп м. с. ар-тады. Жаздың өте ыстық күндерінде адам қатты терлейді де, оның қаны қойылып салмағы артады. Қара жүмыс істеп, қатты терлесе (әсіресе ыстық цехта) қанының м. с. 1,070—1.077-ге жетуі мүмкін. Қанның қойылуы көбінесе ішек індеттері кезінде байқалады. Нау-қас адам жиі-жиі кұсса не оның іші өтсе қаңда су мөлшері азаяды. Адам қансыраса, оның қан тамьгрлары тканьаралық сұйықтыққа толып кетеді де қан сұйылады, яғни оның м. с. азаяды.

Қанныц келесі физикалық  қасиеті оның тұтқырлығы. Ол қан түйіршіктері мен плазмадары, әсіресе ірі молекулалы заттардың деңгейіне байланысты. Қан тұтқырлығы қанның қойылуына не сұйылуына карай әрдайым өзгеріп отырады. Демек, қанның бұл қасиеті кан түйіршіктерінің, плазма белоктарының әсіресе глобулиндердін мөлшеріне байланысты. Қанның тұтқырлығы әдетте судың түтқырлырынан 4—5 ссе артық. Плазманың түтқырлыры 1,7—2,2.

Жаңа туран нәресте  денесінен су көп мөлшерде сыртқа ІІІыга-ды, осыран орай оныц каны қойылып, эритроциттер саны көбей-еді де, кан  тұтқырлыры 10,0—14,8-ге жетеді, бірақ 5—6 күннен кейіи 8,6—8,8-ге лейін төмендеп, бір ай өткен соң есейген балані-кімен  теңеледі (4,6—5).

Қаннын. өте маңызды қасиеттерінің  бірі — осмостық қысымы. Қою және сұйық ерітіндіні катар қойып, олардың арасына мем-брана салса, еріткіш (су) сұйық ерітіндіден қою ерітіндіге өте бастайды. Жартылай өткізгіш мембрана арқылы ерітіндіні өткізесы     мен     осмостық шектердің    химиялық,     еріген заттардың тін күш осмостық қысым деп аталады. Ол жарғақтың екі жағындағы (бетіндегі) ерітінділерде еріген электролиттер мен молекулалар санына, олардың арасындары айырмашы-лыкқа байланысты. Ерітіндінің осмостық концентрация қысымының аз-көптігі еріген бөлігіне емес, жалпы санына байланыс иондар саны неғүрлым көп болса, оның осмостық қысымы сорұрлым жоғары болады. Қан қысымының 60%-і ас тұзы (МаСІ) иондарына байланыс-ты. Плазма құрамында белок көп (7,2—8,5%). Бірақ оның молекулалары ірі болатындықтан саны бейорганикалық зат иондарының санынан аз, сондықтан қанның жалпы осмостық қысымы-нын. 1/200 бөлігі гана белок қысымына байланысты. Қанның ос-мостық қысымы оцың қату температурасы арқылы анықталады. Әдетте канның қату температурасы А (депрессия көрсеткіпі) 0.56°—0,58°С. Бұл шамада қанның осмостық қысымы 7,5—7,6 атмосферара тең, ал СИ жүйесі бойынша 302—310 м.осм/л. Қан клеткалары мен плазманың осмостық кысымдары бірдей (тең). Қанның белок молекулалары тудыратын осмостық қысымы кол-лоидтық-осмостық қысым деп аталадьі. Ол 0,02—0,03 атмосфера-ға не сынап бағанасы бойынша 25—30 мм-гс тең. СИ жүйесі бойынша 2,0—2,1 м.осм/л. Онкотикалық қысым аз, бірақ оның қан-ткань арасындары су алмасу щроцестерін реттеуде зор мәиі бар. Белоктардың гидрофилдік (су ұстап тұру) қасиеті өте жоғары. Бұл қысым белгілі бір деңгейге жетісімен плазма сұйықтығының сыртқа шығуы тоқтайды да тканьдегі судың қан та-мырына өтуі үдейді, сондықтаң тамырдары қанның көлемі плаз-малық белок мөлшеріне байланысты. Сумен бірге ондағы еріген заттар мембраналар арқылы қанға, лимфара немесе кері қарай тканьге өтеді, яғни тіршілікке өте қажет сіңіру, сыртқа шырару процестері қандары белок деңгейіне де байлапысты.

Осмостық қысымы қанның осмос  қысымына тең тұз ерітіндісі изотониялык, ерітінді деп аталады. Мысалы жылы қандылар үшін 0,85—0,9% N^€1 ерітіндісі, салқын қандылар үшін 0,65%. Бұл срітінділер физиологиялық ерітінді деп аталады. Қанра қа-раранда тұзы аз болса — гипотониялық ерітінді дейді. Мүндай ерітіндіде су клеткаларга қарай өтетін болғандыктан олар ісіп кетеді. Тұз мөлшері қандағы тұз мөлшерінен жорары болса гипертониялық ерітінді дейді. Мұндай ерітіндіде клетка күрамындары су сыртқа шырады да клетка бүрісіп қалады. Сонымен ос-мостық, онкотикалық кысымдар, тіршілік процестердін. барысы-на тікелей әсер етеді. Клеткалар өлмей қалыпты қызмет атқару үшін осмостық қысым тұрақты болуға тиіс.

Адам (мал, жануар) канының  осмостық қысымы — бірден-бір тұрақты  көрсеткіш. Оньщ түрақтылығын күрделі  механизмдер қамтамасыз етеді. Солардың бірі қан және ткань иондарымен судың ара-қатынасы. Суды сіңіріп немесе қанга өткізуде эритро-циттер маңызы өте зор. Эритроциттер микроосмометр ролін атқарады. Олар судың артығын өзіне сіңіріп бүйрек, тер бездері,өкпе сияқты ағзаларға жеткізеді, яғни эритроциттерді контсйііер және тасымалдаушы ретінде тануға болады.

Осмос гомеостазын камтамасыз ететін арнайы әрекеттік жүйе бар, оның бөлімдері осмостық қысымныц өзгеруіне  өте сезімтал келеді. Осмостық қысымды  қан мен лимфа тамырларының және орталық жүйке жүйесі — гипоталамус  рецепторлары қабылдай-ды да рефлексті  түрде иондардың артығы көбінесе бүйрек арқы-лы сыртқа шығарылады, ал иондар қанда аз болса, олардың бүй-ректе  қайта сіңуі күшейеді.

19 ғасырдың аяғында Гамбургер канның осмостық тұрақты-лыгын сақтауда, зат алмасуы барысында түзілген өнімдер мен суды, артық тұздарды уақытында сыртқа шығарып отыруда бүй-рек т. б. ағзалардың айрықша мәні бар екенін дәлелдеді. Ол жылқының венасына 7 л күкірт қышқылды натрийдің 5%-тік ерітіндісіп құйып тәжірибе жасады. Мұның нәтижесінде осмос қысымы көтерілмейтінін, тіпті өзгерместен бұрынғы қалпында қалатынын, бірақ ерітінді құйған соң 8—10 минут өтісімен атал-ған тұз срітіндісі бүйрек арқылы яғни несеппен бірге сыртқа шығатынын байқады.

Қанның реакциясы. Қан  реакциясы сутегі (Н+) мен гид-роксил (ОН ) иондарының ара қатынасына байланысты. Реакция көрсеткіші (рН) өте тұрақты гомеостаз көрсеткіштерінің бірі. Мұның үлкен мәні бар: реакция көрсеткіші тұрақты болса ғапа зат алмасу меп негізгі тіршілік процестер дұрыс бағытта өтеді. Қанның реакциясы — сәл сілтілі, вена мен артерия қа-нында бірдей емес. Вена қанында көмір қышқылы көбірек, сон-дықтан оның реакциясы (рН) 7,35—7,36; артерия қанында 7,4—7,42 яғни сілтілеу келеді. Клетка ішінде зат алмасу өнімдерінің көбеюіне байланысты рН төменірек (7,0—7,2), кыш-қылдыц рН мөлшері әдетте 7,0—7,8 аралығында, бұдан әрі өзгерсе, ол тіршілік үшін өте қауіпті (қолайсыз процестер туып, адам өліп кетуі мүмкін). РН ұзақ уақыт 0,1—0,2 мөлшере өзгерсе де адам өледі. Тіршілік процестері барысында сутегі концентрациясы көбейіп кетеді, әсіресе ауыр жұмыс істеген кезде көмір қышқыл газы, сүт қышқылы т. б. көптеген зат алмасу өнімдері үздіксіз қанга өтеді де сутегі концентрациясын өзгертеді. Бірақ адам мен жануар денесінде сілті-қышқыл тепе-тендігін камтамасыз ететін, рН мөлшерін бірқалыпты сақтайтын арнайы және күрделі әрекеттік жүйе бар. Мұның қызметі осмостың қысым тұрақтылыгын сақтайтын әрекеттік жүйе тәрізді, қандагы артық кышқыл не сілтілі заттар рефлексті түрде сыртқа шығарылады.