12 жылдық білім берудегі

 

 

2010 - 2011 оқу жылында  «Математика пәнінен Ұлттық бірыңғай  тестке дайындалуға арналған  оқу-әдістемелік құрал» жинақталып, жарыққа шықты.

Құрастырғандар:

Әсем Жастлекқызы Жаңбырбаева, Гүлжамал Жақышқызы Хамитова

№ 25 қазақ қыздар гимназиясының  математика пәнінің мұғалімдері,

Бибігүл Амирхановна  Жаукенова – ПМБАИ әдіскері

Маржан Ахметкаримовна Кененбаева - Павлодар мемлекттік педагогикалық  институтының педагогика ғылымдарының кандидаты

Пікір жазғандар:

С.Д.Избастина, гимназия директорының ғылыми-әдістемелік орынбасары;

Хырхынбай Жамал, ПМПИ педагогика ғылымдарының кандидаты.

Бұл жинаққа 2000 – 2010 жжматематикадан  тест жинақтарынан тапсырмалар тақырыптар бойынша топтастырылған. Кейбір тапсырмалардың шешу жолдары көрсетілген немесе есепті шешуге нұсқаулар берілген. Тақырыптық карташалар мен алгоритмдер  әр тараудың алдында берілген. Бұл жинақ талапкерлер мен мектеп мұғалімдеріне арналған.

Бүгінгі жеке тұлға ерекшелігін  ескере отырып, шығармашылықпен жұмыс  істеуге үйретуге бағытталған 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу жағдайында математика пәнінен жаңаша әдіснамалық  және әдістемелік зерттеулер одан әрі жалғасуда.

 

2.1 Математика  пәнін жаңаша оқытудың кейбір  мәселелері

 

Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік  бәсекелестікті күшейте түсуде. Тіпті  бірқатар дамыған елдерде бұл  идея ұлттық қағидаға айналған. Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін жүзеге асырудың тиімді жолдары Елбасының «бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» жолдауында айқындалған. Адамның жалпы білімін көтеру кең ауқымды мәселе болып отыр. Олардың біліктілігін, дағдыларын қалыптастыру қажеттігі еліміздегі ғылым-техникалық және әлеуметтік мәдени жетістіктерінің қарыштап дамуынан туындайды

Жастарды оқытуға оларға кәсіби білім беруге, мамандарды жан-жақты  даярлауға қоғам мен мемлекеттің  бүгінгі таңда барынша назар  аударуы да сондықтан. Елімізде жүргізіліп жатқан білім саясаты әлемдік білім кеңістігімен ықпалдасуға бағдарланған.Әлемдік білім кеңістігінен жалпы білім берудің басымдылық мақсаты-өзгермелі білім жағдайына тез бейімделетін өз жолын дұрыс таңдай білетін,оң шешім қабылдай алатын тұлғаны даярлау

Білім беруді дамытудың  проблемалары – қазіргі педагогикалық  теория, практика талаптарына сай, келетін, жеке тұлға, қоғам мен мемлекеттің  білімге деген қажетін қанағаттандыра алатын білім берудің маңызды  белгілерінің жиынтығы

Қазіргі мектеп ғылым жетістіктері мен адам қызыметінің әртүрлі салаларының сұраныстарына сәйкес ертеңгі күннің қажеттіліктеріне сай бола отырып, мектеп бітіруші түлектің алдағы өміріне қажетті білімінің берік іргетасын қалауы керек. Сондықтан, білімдер мен икемділіктер білім жүйесін құруға арналуы тиіс. Жалпы, білім жүйесінде ақпараттық технологиялардың тереңдеп енуі оны оқыту әдістемесін ғана емес, мазмұнын да өзгерте бастады. Математика саласында математикалық әдістер мен математикалық ойлау ғана емес, жалпы ғылыми дүниетанымын да жаңаруда. Мектепте математикалық білім беру мазмұнын жаңарту мен оны оқыту әдістемесін жетілдіруден бұрын математикалық білім беру сапасын жолға қоюымыз қажет. Қазіргі кезде білім беру : пәндік – мазмұндық, мазмұндық – әрекеттік және мазмұндық – тұлғалық байланыста болуы керек.

Сондай – ақ математикалық  білім беру , математикалық сауаттылыққа түгелдей тәуелді. Ендеше математикалық  білім беру туралы әңгімені математикалық  сауатылық мәселесінен бастауымыз керек. Ал, сауатылық мәселесі математика пән мұғалімінің дайындық сапасының негізгі проблемасы. Бұл проблемалар:

- Пән мұғалімінік теориялық  әдістерінің жан – жақтылығы 
- Мұғалімнің кәсіби дайындық негіздері, (курстар, семинарлар т.б.) 
- Пән дамуының ішкі қисындылығы, яғни логикалық ой – өрісінің жан – жақтылығы.

Менің математик ретінде  өз алдыма қойған мақсатым: «Оқытудың  озық ақапараттық – иновациялық  технологиялар әдістерінің тиімді жағын пайдаланып, математикалық  білім жүйесін дамытп, сапалы білім  беру». Оқушыларға білім беруді дамытуда білім сапасын төмендегідей анықтаймын:

- толықтығы 
- тереңдігі 
- жеделдігі 
- икемділгі 
- нақтылығы 
- жалпыланғандығы 
- жүйелілігі 
- түсініктілігі 
- беріктігі

Оқушылардың ойлау қабілетін  тереңдету, пәнге қызығушылығын  арттыру бағытында көп жылдардан  бері педагогикалық зерттеу жұмыстарын жүргізіп келемін. Сол жасалған жұмыстарымның негізінде оқушының

- есептің берлігенін  толық оқып шығуға дағдыландыру 
- теорияны білу оны логикамен ұштастыру 
- шапшаң ойлау қабілетін қалыптастыру. 
- көру, есте сақтау қабілетін дамыту 
- есепті шығаруда тиімді жағын көруге баулу 
- пәнге деген құзырылылығын арттыру

Білім мазмұнын орыс академигі  И.Лернер айтқан тұрғыдан қарастырар болсақ, ол мынадай бөліктен тұрады: білім (мәліметтер мен деректер), икемділіктер мен  дағдылар, шығармашылық іс – әрекеттер және көңіл – күй құндылықтары.

Осы білім мазмұнының «мәліметтер мен деректер» атты алғашқы бөлігін (ұғымдарды анықтау, қасиеттерді түсіндіру барысында) гуманитарлық пәндерде көбірек сарапқа  салынатын болса, «икемділіктер  мен дағдылар» атты келесі бөлігі (ережені негіздеу, есеп шығару) жаратылыстану пәндерінде таразыға жиі түседі. Бұл бөліктің алғашқыға қарағанда салмағы ауырлау болады. «Шығармашылық іс – әрекеттер» атты білім мазмұнының үшінші бөлігі мектепте сыныптан тыс жұмыстарда, одан да инновациялық мектептерде ғана өз мәнінде қолға алынуда, ал жаңа буын оқулықтарындағы шығармашылық тапысырмалардың танымдық бағыты басымдау болып келеді, оның үстіне ондай тапсырмалардың сабақта қолдануға көп жағдайда, мұғалім шеберлігі мен қызығушылығына байланысты.

 

2.2 Математика  сабағында деңгейлеп, саралап  оқыту технологиясы

 

Ел  президенті  Н Назарбаев  өз Жолдауында  «Ұлттық   бәсекелестік  қабілетті    бірінші   кезекте   оның    білімділік   деңгейімен   айқындалады»  дей келіп,  білім   саласында   түбірлі     өзгерістерге    әзірліктің    қажет   екенін    баса  айтты.

Тақырыптың өзектілігі - Профессор Ж.Қараевтың деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы жаңаша өзгерген мақсатпен оқушылардың өздігінен танып, іздену іс-әрекеттерін меңгертуді талап етеді. Бұл технологияда бірінші орында оқушы тұрады және өз бетімен білім алудағы белсенділігіне аса назар аударады.

Деңгейлеп-саралап оқыту  технологиясында жұмыс міндетті үш деңгейлік, косымша шығармашылык деңгей талаптарынан тұрады. Оның басты  мақсаты-сынып оқушыларын "қабілетті-кабілетсіз" деген жіктерге бөлуді болдырмау. Сабақта қандай оқушы болмасын, жақсы оқитынына қарамастан жұмысты I деңгейден орындайды. I деңгей тапсырмаларын орындау Мемлекеттік білім стандарты талаптарының орындалуына кепілдік береді. I деңгейді орындаған оқушы "3" деген бағамен бағаланады. Әрбір оқушы 1 деңгейді орындауға міндетті және одан жоғарғы деңгейдегі тапсырмаларды орындауға құқылы. Осы тұрғыдан алғанда "үлгерімі төмен баяу" оқушы жақсы окитын оқушыға ілесе алмай жатса не істеуге болады? деген сұрақ туады. I деңгейден аса алмай жатқан жағдайда қалған тапсырмаларды үйде орындауға беру керек.

Деңгейлеп-саралап окыту  технологиясының екінші бір жағы — оқушыларды дүниежүзілік білім  жүйесінде қолданылатын рейтинг-ұпай жинау әдісіне баулу.

Мәселе – педагогикалық процестің маңызды құрамы оқу ісіндегі субъектілер – оқытушы мен оқушының тұлғалық бағытталған өзара әрекетін ұйымдастыру.

Актуалдығы – деңгейлеп – саралап оқытудың басты сипаты – мақсатты нәтиже. Қоғам талабы да – нәтижелі оқушы даярлауда болып отыр.

Бастауыш сыныптарда жаңаша оқыту даралап, саралап оқыту  технологиясына негізделеді. Өйткені  жаңаша оқыту оқушының жеке мүмкіндігіне қарай жұмыс істеуіне, мақсат қою, оны жоспарлау, ұйымдастыра білу, өзін-өзі бақылау, өзін-өзі бағалауға үйретеді.

Зерттеудің мақсаты – білім беру сатылары арасындағы бастауыш сыныпта математика сабағынан саралап деңгейлеп оқытудың тәжірибе мен теория жүзінде тиімділігін тексеру. Оқытудың түрлері және әдіс-тәсілдеріндегі деңгейлік саралап оқытудың дидактикалық шарттарын тұжырымдау, оқушылардың үздіксіз математикалық дайындығындағы деңгейлік саралаудың теориялық, ғылыми әдістемелік негізін жасау.

Зерттеудің міндеттері:

       Оқыту  және тәрбие процесінің диалектикасы  оның өзара байланысында, үздіксіз дамуында, жылжымалылығында және қарама-қайшылығында ашылады. Сондықтан қарама-қайшылықты шешіп, сапалы білім беру үшін  мектепте математиканы деңгейлік саралап оқытуды қамтамасыз ету қажет.

Зерттеудің тапсырмалары – деңгейлеп – саралап оқытудың тиімділігіне көз жеткізу.

Әр пән бойынша оқу  модельдерін әзірлеу және әдістемелерін  жинақтау

- оқушылардың жеке  тұлғасын зерттеу

- деңгейлеп-саралап оқытудың  тұлға қажеттіліктерін қанағаттандыруға  және оны дамытуға ықпалын  анықтау 

- оқушылардың пәнге  деген тұрақты қызығушылығын тудыру.

Зерттеу болжамы – деңгейлеп-саралап оқыту технологиясын оқу-тәрбие процесіне енгізіп және ғылыми-әдістемелік құжаттар мен ұсыныстармен қамтамасыз етсек, онда дәстүрлі оқытудың төмендегідей мәселелерін шеше аламыз:

- Оқушылардың 100 пайыздық үлгерімі қамтамасыз етіледі.

- Оқушылардың жүктемесін  оңтайландыруға мүмкіндік туады  (үй тапсырмасы азаяды).

- Оқушылардың оқу қызметтерінің  нәтижелері әділ бағаланады.

- Оқушыларда сәтсіздік,  қорқыныш, мазасыздық сезімі жойылады.

- Дарынды оқушылар дер кезінде анықталып, оларды дамытуға жағдайлар жасалады.

- Танымдық процестерді,  оқушылардың таным қабілеттерін  зерттеу әдістері жүйеленеді.

- Олимпиада, конференция  жүлдегерлері, шығармашылық жұмыстардың  жеңімпаздарының саны артады.

Бұл технологияның тағы бір ерекшелігі дарынды балалармен тұрақты және жүйелі жұмыс істеу мүмкіндігі болып табылады.

Деңгейлеп - саралап оқыту  технологиясы 1998 оқу жылынан бастап мектептің барлық сатысына, барлық пәндерге еніп, оқу үрдісін жандандыруға үлкен үлес қосып келеді.

Профессор Ж. Қараевтың  деңгейлеп - саралап оқыту технологиясы жаңаша өзерген мақсатпен оқушылардың  өздігінен танып, іздену іс - әрекеттерін  меңгертуді талап етеді. Бұл технология да бірінші орында оқушы тұрады және өз бетімен білім алудағы белсенділігіне аса назар аударылды. 
Деңгейлеп - саралап оқыту технологиясында жұмыс міндетті үш деңейлік, қосымша шыгармашылық деңгей талаптарынан тұрады. Оның басты мақсаты -сынып оқушыларын «қабілетті», «қабілетсіз» деген жіктерге бөлуді болдырмау. Сабақта қандай оқушы болмасын, жақсы оқитынына қарамастан жүмысты I деңгейде орындайды. I деңгей тапсырмаларын орындау мемлекеттік білім стандарты талаптарының орындауына кепілдік береді. I деңгейді орындаған оқушы «3» деген багамен бағаланады. Әрбір оқушы I деңгейді орындауга міндетті жэне одан жоғарғы деңгейдегі тапсырмаларды орындауға қүқылы. Осы түрғыдан алғанда «үлгерімі томен» оқушы жақсы оқитын оқушыга ілесе алмай жатса не істеуге болады? - деген сұрақ туады. I деңгейден аса алмай жатқан жағдайда калган тапсырмаларды үйде орындауга беру керек. Деңгейлеп - саралап оқыту технологиясының екінші бір жағы - оқушыларды дүниежүзілік білім жүйесінде қолданылатын рейтинг - ұпай әдісіне баулу. 
Деңгейлік тапсырмалар рейтинг - ұпай - балл жинау әдісімен бағаланатынын ескерсек, оқушылардың деңгейлік сабақ өткеннен кейін де сол тапсырмаларда жіберген қателіктеріне, тапсырмаларын орындауда қолданған тэсілдеріне анализ жасап, қателіктері мен кемшіліктерін анықтай білуге мүмкіндік береді. Келесі тапсырмаларда оқушы неғұрлым көбірек ұпай жинау үшін ізденіп оқытушыдан, жолдастарынан, қосымша материалдардан білім жинайды..

Профессор  Қараев  Жауынбай  Амантураұлының  технологиясының   тиімділігі  сол, жаңа  тақырыпты  балалар  шығармашылық   ізденіс  үстінде  өздігінен  меңгеруі  тиіс.Сондықтан  мұндай  сабақтарда  оқушылардың   ынтасын,  белсенділігін  арттыру   үшін  мәселелік  сұрақтар   қойылып  отырады.Тақырып  бойынша  жасалған  деңгейлік  тапсырмалар  жүйесі  дамыта  оқыту  идеясын  жүзеге  асыруға  мүмкіндік  береді.

Саралап оқыту идеясын жүзеге асыруда жақсы нәтиже көрсетілуде. Оқушының ойлауын, елестету мен еске сақтауын, ынтасын, белсенділігін, дағдысын, білім сапасын дамыту мақсатында деңгейлік тапсырмалар жүйесімен оқушының қабілетіне, қызметіне сәйкес жоғарыға деңгейге көтерілуіне мүмкіндік береді

Деңгейлеп оқыту технологиясының  өзіндік ықпалы зор. Оқушыларға өздік  жұмысын ұйымдастырып өткізуге көмегін  тигізеді.Оқушылар өздік жұмыстарын орындап, білімдерін мониторингтік  жүйе арқылы өздері бағалап, диагностикалауға қол жеткізеді. Қараевтың деңгейлеп, саралап оқыту технологиясы мынандай 4 түрге бөлінген:

1) Репродуктивтік деңгей - жалпыға бірдей стандартты білім негізінде тапсырма беріледі. Мұндай тапсырмалар оқушылардың алдыңғы сабақтарда алған білімдеріне және оқушыға байланысты

2) Алгоритмдік деңгей- мұнда оқушы мұғалімнің түсіндіруімен қабылдаған ақпаратты пайдалана отырып орындайды.

3) Эвристикалық деңгей-  оқушы өзі ізденіп, қосымша әдебиеттерді қолдана отырып жауап береді.

4) Шығармашылық деңгей -оқушының таза өзіндік шығармашылығын байқатады. Жаңа тақырыпты оқушылар шығармашылық ізденіс үстінде өздігінен меңгереді.     

 Деңгейлеп оқыту  әр оқушының белсенділігін оятады. Оқушы сабаққа бұрынғысынан тиянақты  дайындалып, сабақ барысында ұпайлар  жинауға тырысады. Оқушының пәнге қызығушылығын арттырудың бір саласы деңгейлеп, саралап оқытуда байқағаным, оның тиімді жақтары.

1) сыныптағы барлық  оқушы жұмыспен қамтамасыз етіледі. Оқушы белсендігін оятады.

2) Оқушы өз білімінің деңгейіне жұмыстанады.

3) Оқушының өз бетімен  жұмыс істеу тиянақтылыққа, ұстамдылыққа    тәрбиелеп, жауапкершілігі артады.       

 Әрине тиімді де  орынды пайдаланылған педагогикалық  технология сапалы білім негізі  бола алады. Бүгінгі шәкірт  ертеңгі күнгі әр түрлі саланың  маман иесі. Мұндай сабақтарда  оқушылардың тапсырылған жұмыстарға іскерлігі қалыптасады. Болашақ өмірінде белгілі бір кәсіби мамандықты таңдап алуға септігін тигізеді.

Оқушының пәнге қызығушылығы сабақтан тыс уақытта да қарастырамын. Сыныптан тыс «Білімділер сайысы», «Тапқыр болсаң ,тауып көр!» атты шарада «Математиканың алғашқы негізін салушылар» тақырыптарына оқушылардың іздестіру  жұмыстарын атауға болады.